Ísafold - 04.01.1919, Síða 1

Kemur út 1—2
í vlku, Verðárg.
5 kr., erlendis 7^/j
kr. eða 2 dollar;borg-
tst fyrlr mlðjau júlí
srlendts fyrtrfram .
Lausasala 10 a. eint
Uppsögn (skrtfl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus við blaStð.
Reykjavik, laugardaginn 4. janúar 1919,
1. tölublað.
XLVI árg.
g 1 •-----=
Við áramótin.
Arið 1918 mun jafnan verða talið
með merkustu árum veraldarsögunn-
ar fyrir þaer sakir, að á því slotaði
hinum tröllslegasta og blóðugasta
hitdarleik, sem söeur fara af: ver-
aldarstvrjöldinni miklu. Sá stórmerki
atburður mun ljóma varpa á það um
aldir alda.
1 vorri sögu, íslendinga sérstak-
lega, er og árið, sem liðið er annáls-
vert ekki síður, vegna þess, að við
það verður jafnan tengdur mesti
stjúrnmálaviðburður 1 sögu landsins
um margar aldir. Það markar si%-
urinn i sjálfstæðisbaráttu vorri.
Nýtt timabil hófst þ. 1. desember,
er fullveldi landsins var iögffest og
sýnilegt tákn þess rikisfáninn, var
dreginn við hún og aliar nömlur burtu
numdar, þær er áður bönnuðu is-
lenzkum skipum að sýna þjóðerni
sitt utan íandhelgismarkanna.
Fullveldissigurinn er sá framúr-
skarandi heilla-fengur landi og þjóð
til hatída, ef rétt er á honum hald-
ið, að af honum stafar samskonar
ljómi á átið 1918 i okkar annálum
og af styrjaldarlokunum í anuálum
heimsitts.
En því miður má segja um hið
liðna ár, að eigi hefir það verið oss
til heilla að öðru leyti. Þvi full-
veldis-viðurkenningirt er eins og
grasblettur á eyðimörku. Allskonar
óáran hefir annars heimsótt landið
og þjóðina og unnið henni tjón.
Erfiðleikar vegna ófriðarins *. urðu
meiri á árinu, sem leið eu nokkuru
sinni áður. Dýrtíðin aldrei afdrifa-
meiri. Og vsðskiftaíjcitrar þeir, sem
landsmenr. voru neyddir ti! að leggja
á sig reeð brezkn stromngunum svo
hamrammir, að kostð hafa oss eftir
þvi sem eitt blaðið (Vísir) nýlega
hefir fært líkur að, ekki minna en
25 tr.iljónir króna, eða hátt á þriðjr
hundrað krónur á nef hvert í landinu.
Af náttúrunnar völdum sótt; að
oss litill aufásugestur, er Katla fór
að gjósa í október og olli hinum
versta nsla með eyðing margra bæja,
og miklu tjóni öðru vegna öskufalls
o. fl. um me.t alt suðurlandsundir-
lendtð.
Og naumast voru þau ósköp tek-
in að téna, er höfuðstaður landsics
og mörg héruð á SuðurUndi urðu að
bráð einhverjum ferlegasta vágesti
sem oss hefir he'msótt, inflúenzu-
drepsó tinni, og þtrf ekki þeim
hörmungum, manndauða og bág-
indum að lýsa nánar, svo er það alt
i fersku minni.
Þótt það, sem hér er talið sé ær-
ið nóg, til að sýna að hart höfum
vér verið ieiknir á marga lund árið
1918, er þó eigi alt upp talið.
Vér eigum við stjórnmálaóáran
þá, sem hvílt hefir yfir öllu þjóðlífi
voru eins oe þungt farg og drepið
niðnr, miklu meira en menn gera
sér ljóst við fljóta athugun.
Arið 1918 er annað árið, sem ó-
bæf stjórn hefir fengið að sitja á
stóli og verður hún tveggja ára á
morgnn. Kostaleysi þessa tveggja
ára afmælis — en ekki óska-barns
þjóðarinnar hefir verið svo margoít
rætt og rakið í þessam dálkutn, að
eigi skal vikið að einstökum atrið-
um að þessu sinni, heldur aðeins
minnast á það til íhugunar þjóðinni
að árið, sem nú er að byrja, færii
henni það hlurskifti, að bæta sjálf
fyrir syndir fulltrúa sinna á siðustu
þingum með því — þótt um seinan
sé, — að »endurskoða« þingið og
fá þann veg islenzka ríkinu stjórn
yfir sig, sem því hæfir.
Kosnin^asigur
Loyd-George
I Bretlandi fóru fram kosningar
þann 14. des. siðastliðinn, en úr-
slitin urðu kunn i lok mánaðarins.
Bar Loyd- George og sambaud1;-
stjórnarmenn hinn mesta sigur úr
býtum.
Þessi varð flokkaskiftingin við
kosningarnar:
Srmsteypu flokksmenn ... 528
Verkamenn.............. 65
Óháðir íhaldsmenn ..... 8
Acquithmenn . ............. 25
írskir Heimastjórnarmenn . 7
Sinn Fein.............. 73
Auðvitað var ávalt við þvi búist,
að samsteypumenn mundu sigur
hljóta í kosningunnm, en fáa mun
hafa órað fyrir, að hann yrði svona
stórkostlegur. Og frá sjónarmiði
hlutlausra þjóða hefði það vafalaust
verið hollari úrslit, að flokkaskift-
ingin yrði eitthveð jafnari. En sig-
urgleðin og þakklætis hugurinn til
stjórnarinnar, sem sigraði í ófriðn-
um hefir ynrgnæft alt annað.
Asquith fyrv. forsætisráðherra 02
foringi fr jálslynda flokksins hefir
eigi einungis beðið mjög lægra hlut
fyrir flokk sinn heldur líka ýallið
sjálfur. En hann hafði fremst á sinni
stefnuskrá ýrjálsa verzlun, sem hing-
að til befir verið þungamiðjan í allri
starfsemi frjllslynda flokksins á Bret-
landi. Hinn mikli ósigur Asquiths
spiir þungu um viðskiftafrelsi þjóð-
mna á næstunni.
Meðal annara merkra manna, sem
fallið hafa við þessar kosningar
eru: Henderson foringi verka-
manna og Mrcdonald, báðir friðar-
vinir.
A írlaudi hefir flokka-afstaðan
aiveg umturnast frá því, sem var.
Sinn-Feiu-menn (skilnaðarmenn) oið-
ið i allmiklum meirihluta nú og
Heimastjórnarmean voru áðnr.
Til samanburðar setjum vér hér
flokkaskiftinguna fyrir kosningarnar
Ihaldsmenn................ 288
Frjálslyndir (Asquith) . . 260
Verkamenn ................. 38
írskir Heimastjórnarmenn 77
Sinn-Fein............... 7
Ræða.
flutt afl Laxamýri, þegar
Sigurjón dbr. Jóhannesson
var borinn þaflan.
Eftir þvi sem aldur færist yfir
okkur, sem kölluð erum með réttu
ráði, verður okkur starsýnna í ýmsar
áttir á þann hátt, að vér horfum
pá með meiri gaumgæfni og fastari
athygli á málefni og menn, heldur
en vér gerðnm á Ungnm aldri.
Forsjálnin lætur pá á sér bera,
meira en áðnr. Hugurinn styður
sig pá betnr við reynsluna. En
einkum verður þroskamanninum
reikað í huganum út að landamær-
um veraldarinnar, sem veitir oss
brauð og fatnað, og hinnar, sem
trúin hefir skapaða sér að til væri
handa þeim, sem hverfa okkur sýn-
um. Þó að vér hugsum oftast um
munn og maga, og um völd og yirð-
ingar, þá vekjurost vér þó til alvarlegri
íhugunar, þegar vér sjáum í það
moldarbarðið, sem hrynja kann og
og fallið getur vonum fyrri yfir
okkur sjálf; því að það hrun er
ekki bundið við háan aldur einstakl-
ingsins, með ákveðnum lögmáls-
greinum. í annan stað rennum vér
þá huganum út yjir landamærin og
velkjum fyrir okkur þeirri eldgömlu
og um leið kornungu gitu, hvort
einstakliugurinn heldur áfiam að
vera til með férstakri meðvitund
og ákveðinni mynd, eða ekki. Nið-
urstaða þeirra heilabrota fer auð-
vitað eftir trúarstyrkleika einstakl-
ingsins. En hver sem niðurstaðan
vetður í þeim efnum, þá er það
víst, að sá sem hefir lengi iifað og
mikið starfað, hann lifir í endur-
minningunni — starf hans og fram-
koma og svo myndin sjálf. í hvert
sinn sem vér göngum um herberg-
ið, þar sem auða rúmið stendur,
dettur okkur í hug sá eða sú, sem
þar v.ir. Þá kemur eftirsjáin til
sögunnar. Hún teiur upp kostina
þess er þar var, en dregur fjöður
yfir nnnmarkaua. Eftirsjón fer að
eins IjÓsmyndirinn, sem tekur mynd
af andlitinu eins og það getur bezt
orðið útlitandi í úrvalsljósi. Vér
viljum ekki eiga öðruvísi mynd af
okkur sjilfum, né heldur af vinum
vorum eði vandamöunum.
Það er lögmál lífsins, sem ekki
tjáir undan að kvarta, að gamla kyn-
slóðin hverfur fyrir ætternisstapann.
Og vér söknum hennar, þó að
hugsnnarháttur hennar og þeirra,
sem yngri eru, fallist ekbi i faðmn.
En hvað er nm pað að tala? Þann-
ig befir því verið háttað um allar
aldir. Þegar vér eldumst, sem nú
erum miðaldra, ris unga kynslóðin
upp á móti okkur. Og þannig
gengur koll af kolli. Og þó fylgj-
um vér öldurmennunum til moldar
með lotningu, trega og þakklæti,
allir þeir, sem bera i brjósti klökkva-
mjúkar tilfinningar. Og þá biðjum
vér þess í hljóði, að okkur sjálfum
megi auðnast að lifa svo, og fara
þannig frá okkar nánustu, að eftir
oss verði séð — eins og vér sjáum
eftir föður og móður, afa og ömmu.
Vér viljum fá h'ýindaregn á okkar
mold og varma geisla — hvort
tveggja frá þeim augum, sem eru
skuggsjár elskandi sálna.
Þetta vill ellin fá frá æskunni, eði
réttara sagt: eldri kynslóðin vill fá
þessi gæði hjá yngri kyaslóðinni.
Hún hefir kosið sér þetta itak. O2
enn qerir hún það og svo mun hún
gera framvegis.
Eg nefndi æsku og elli, svo sem
ákveðnar andstæður. En er það nú
alskostar rétf, að skoða þær þannig?
Vér könnumst við orð Jónasar Hall
grímssonar, þar sem hann segir að
stundum séu tvitugir menn eldri en
sextngir. Hann á auðvitað við það
að innviðirnir séu fúnir eða einkis
nýtir í sumum þeim, sem ungir ern
að aldri, en góðir innviðir og mikil
veigur í sumnm rosknum mönnum.
Fleiri andansmenn hafa komist að
þessari niðurstöðu, heldur en jónas
Hallgrimsson.
Eg man eftir ritgerð í útlendu
timariti fyrir mörgum árum, sem
fjallaði um þetta efni. Þá var stjórn-
málaskörungurinn Gladdstone ráða-
neytisforseti Bretiveldis, áttræður ef
eg man rétt og kallaður þá gamli
maðurinn mikli. I þessari ritgerð
var því haldið fram, að sumir menn
yrðu aldrei gamlir — þeir menn,
sem væru sivakandi andlega, slstarf-
andi til nytja, sihugsandi um almenn-
ingsheill og með faðminn opinn
roóti Ijósi og lífi. Bcfski skörung-
urinn var kallaður, samkvæmt þess-
ari skilgreiningu, áttatíu ára unqur.
Er hægt að segja meira lof um
öldurmenni.
Snorri Sturluson, sá hinn ódauð-
legi snillingur tungu vorrar, kemst
að svipaðri niðurstöðu, þó að hann
orði hugsun sína öðruvisi og harðla
einkennilega. Hann segir: (sbr. á-
gætt erindi í Skirni eftir dr. G. F.)
»Drengir eru vaskir menn og batn-
andi«. Æska felst i orðinu drengur
og mun hafa falizt forðum daga, þó
það þýddi reyndar sama sem dreng
skaparmaður. Þá var sá kallaður
vaskur maður, sem vaT vel að i-
þróttum búinn, vopndjarfur og áræð-
inn. Þi var skálmöld. Ea nú eru
vopnin lögð niður i okkar landi. Nú
er sá maður vaskur, sem ber sig vel,
er áræðinn og framgjarn til góðra
athafna. Og ef hann drýgir dreng-
skspirdáðina með aldrmum, þá er
hann batnandi.
Þvi er nú þannig háttað um at-
hifnamennina, sem eitthvað sópir
að, að þeirra er ekki getið mjög
mikið að gæðum. Athafna-umsvif-
unum fylgir sá annmarki, að um-
sýslumaður hefir yfir mörgum að
segja. Mörgum liðsmönnum verð-
ekki beítt með góðum árangri, nema
þvi að eins, að haldið sé fast um
stjórnaitaumana. Þá eru vinsældirn-
ar í veði; þvi að þorra mannanna
er ekki ljúft að hlýða, a. m. k. ekki
í voru landi. Vaskur framkvæmda-
maður hlýtnr þess vegna að vera
harður, meðan hann brýzt i um-
sýslumálunum. Það er ekki tiltöku-
mál, þó að skuggi fylgi hávaða,
hvort sem fjall er eða skógarhlyn-
ur. Og vist er það, að kvistir og
sveipar era í öllum viði, og þó
að hann heiti efniviður. Það þykir
gott, ef aðalbolnrinn er góðnr
Við ernm nú að kveðja þinn
mann síðusta kveðju, sem tvímæla*
aust var drengskaparmaður eftir
skilgreiningu Snorra Stuslusonar,
>ví að hann var »vasknr maðnr og
batnandit.
Vaskleikinn kom í ljós i hverri
ireyfingu, sem hann gerði um æfina,
hverju spori sem hann steig á lífs-
eiðinni.
Eg minnist nú þess, sem stóð í
einu blaði höfuðstaðarins, þegar öld-
ungurinn kom þar áttræður. Þá var
>ess getið, að hann væri kvikasti
maðurinn á fæti, sem um götuna
l æri. Jafnan fór hann i einni lotu
milli Akureyaar og Laxamýrar, og
er sú leið fullkomin dagleið vöskum
og vel ríðandi manni. Þegar eg
sá Sigurjón á Laxamýri fyrir 40
árnm, var hann svo áhngamikiil í
framgöngu, sem lífið sjálft eæri í
veði, að hvert mál vær látið ganga
svo fljótt, sem unt var, þó að smá-
mál væri.
Ef til vill hafir hann gengið of
langt i þessum áhuga, þannig, að
hjú hans og börn hafi þess vegna
ifað við meiri storm heldnr en sól-
skin. Eg segi ef til vill. Eg þekki
)að ekki til hlýtar, nema að þvi
leyti, sem eg giska á. En hafi svo
verið um skeið æfinnar, hefir hann
bætt úr þvi síðar. Þess er og að
geta, að Sigurjón var sjálfgerður
maður. Hann var ekki alinn upp
við sálarfræðisleiðbeiningar. Og
hann var alinn upp á þeim tima,
sem áhuginn var alment minni,
heldur en hann er pó nú. Honum
hefir blætt í augu deyfðin og drung-
inn, fátæktin og vesöldin í öllum
áttum. Og hugsað sér að ryðja sér
til rúms. En jafnframt hvatti hann
aðra til dáðar og manndóms. Sá
sem ris npp og brýtur bág við ald-
arfarið og almennings hátternið,
hann hemst auðvitað ekki hjá þvi,
að stiga ofan á veikar og viðkvæm-
ar tær.
Sá sem er »vaskur maður og
batnandic, er á framfaraskeiði. Eng-
um er --alt gefið, sem ákjósanlegt
r. Umsýslumenn og framkvæmda
forkólfar eru ekki að jafnaði lisa-
menn. Sigurjón á Laxamýri var
ekki þess hát.ar maður. Þó var
þnfnaðarhugnrinn og myndarmenSku-
bragurinn svo ofarlega i honum og
innarlega, að nærri stappaði kröfum
fegu ðartilfinningarinnar, það sem
hann lét gera. Þar um vitna bygg-
ingarnar hans og mýrin endnrbætta,
sem hvort um sig skaraði fram úr
þvi, sem gerðist á þeim tíma. Fer
þar alt saman eins og skraut í mál-
verki: laxinn og æðarhjónin út-
skornu yfir dyrnnnm og útsýnin
yfir mýrina álitsfögru og Eyiarnar
yndisiegn, hvítar og kvikar af hin-
um fagra og nytjamikla, en því
miðnr viðsvegar ofsótta æðarfugli.
A framkvæmdaskeiði aldurs sins,
kallaði Sigurjón fuglamorðingjma hér
við flóann til ábyrgðsr fyrir lögbrot-
in með aðstoð réttarins og laganna.