Ísafold - 25.01.1919, Blaðsíða 1

I
~1
iO'u.tir út 1
>
í vik); Ver - .= rp. \
5 rír.; t.irVudl; !
t;-. eða 2 doilarjbwr;) >
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
XLVI. árg.

ísafcldarpreatsmiðja. Rltsíjórl: Úlafur BjörnsSDO. Ta'simi nr. 454.
Reykjavik, laugardaginn 25. janúar 1919
Uppsögn (skrlfl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld
laus við blaðið.
4 tölublað.
-■
Skóíablaðið.
Eiqandipcss, !6n ÞórarinssonJraðslu-
málastjóri, hcjur látiíí blaðiö aj hendi
við mig, og mun eg, cf cuðið verður,
gefa pað út framvcgis, os> í líku sniði
0% áður Blaðið byrjar pví aftur að
koma út i pessum mánuði, og vcrður
sent ölltim peim, scm voru kaupendur
pess 1916, cr útgáfunni var jrcstað;
enn fremur kaupendum » Earðar«, sem
eg hefi keypt aj útgejandanum, Hall-
grimi Jónssyni, kennara.
^Aðrir peir, sem kynnu að vilja
gerast kaupendur Skólablaðsins, qeri
svo vel að láta mig vita.
19. janúar 1919.
JleÍQÍ Jijörvar,
Reykjavík. Pósthólf 84.
Stórþarflsgt fyrirtæki.
Þegjandi og hljóðalaust er risið
upp nýlega fyrirtæki hér i bæ, sem
ætla má, að til stór-nytsemdar horíi
landi og lýð.
Það er Smjörlíkisqerð Reyhjavíkur.
1 fyrravetur undu þeir jón heit.
Kristjánsson próíessor og Gísli Geð-
mundsson gerlafræðingur það fast-
mælum með sér að koma upp smjör-
likisgerð. A öðru leytinu höfðu
Friðrik Magnússon & Co. hið sama
á prjónunum. Var þá horfið að því
heillaráði að sameina hvorttveggja,
og er Smjöríikisgerð Reykjavíkur
þann veg til komin.
Stjórn hennar skipa Gisli Guð-
mundsson gerlafræðingur (form.),
Friðrik Magnússon kanpm. og Þör.
Kristjánsson hafnarstjóri. En for-
stöðukona er jungfrú Anna Friðnks-
dóttir, sem kynt hefir sét undan-
farin ár smjörlíkisgerð i Danmörku.
Húsnæði hefir fyrirtæki þetta hjá
Sláturfélaginn, og hreyfiafl og is
íær það einuig hjá því, og segja
forgöngumennirnir að íorstjóri Slátur
félagsins, hr. Hannes Thorarensen,
hafi i hvívetna viljað greiða fyrir-
tækinu götu.
Smjörlikið er búið til úr tólg,
jurtafeiti og mjólk. íslensk tólg not-
uð, þangað til hægt verður að fá
frá Ametiku hentugra og um leið
ódýrara efni. Það er selt á kr 4.90
ig.
Þeir, sem reynt hafa, segja þetta
smjöriiki fortakslaust hið besta, sem
hér hafi komið á markað. En hr.
Gisli Guðmundsson ' fullyrti það við
blaðamenn, er þeir voru að skoða
verksrr.iðjuna, að þegar hin réttu
efni yrfiu fáanleg, mundi mega gera
smjörlikið svo likt islensku smjöri,
að meðan það væri nýtt mundi ilt
að greina á milli.
Þessu marki vonum og óskum
vér að smjörlikisgerðin nii sem fyrst,
svo að þeir tímar renni upp, að
mest-alt istenska smjörið verði flutt
út, ekkert smjörlíki flutt inn.
Yísindastörf
B j ö r n s M. 0 1 s e n.
Þegar Björn M. Ólsen var kjör-
inn heiðursdoktor við Háskóla ís-
lands i fyrravor flutti rektor Há-
skólans þáverandi Agúst Bjarnason
prófessor ræðu þá, er hér fer á eftir
um visindaafrek hans:
Það mun meea telja doktorsritgerð
próf. B. M. Ólsens: Runerne i den
oldislandske Litteratur (1883) hið fyrsta
sjálfstæða visindarit hans. Heldur
hann þar þeirri skoðun fram, að Is-
lenkingar hafi í öndverðu notaðrún-
ir til skrásetningar á lagaákvæðum
sínum og elstn sagnaritum. Vísinda-
menn hefir jafnan greint á um þetta
atriði; væri því ofmælt að segja, að
þetta rit próf. Ólsens hafi tekið af
skarið í þessu efni. En hinu fær
enginn neitað, að hann rökstyður
skoðun sína með þeirri kostgæfni,
vandvirkni, lærdómi og skarpskygni
sem eiukennir aila öndvegishölda á
á sviði vísindanna. Þessi ritgerð
var bví sannur fyrirboði þess, hvers
vænta mætti af höfundi hennar, og
ber því sízt að neita, að hann hefir
meira en nppfylt þær vonir á öllum
hinum siðari ritferli sinum, enda
ávann hann sér doktorsnafnbót fyr-
ir þetta rit. I þessu íyrsta sjálfstæða
riti hans flestir þeir hæfileikar, sem
eiukenna hann síðar og hafa getið
honum svo góðan orðstír víðsvegar
um lönd: nákvæm rannsókn og
samanburður á heimildum, frjósamt
ímyndanarafl, en samfara því vísinda-
leg skaipygni og dómgreind.
Þessir og aðrir fleirí vísindamanns-
kostir njóta siu þó enn betur i hinni
miklu og merku ritgerð hans: Um
Sturlungu, en fyrir hana hlaut, hann
svo sem kunnugt er, verðlaun úr sjóði
Jóns Signrðssoaar og er húu preut
uð í III. bindi í Sat’ni til sögu ís-
lands. Þetta er sannnefnt fyrirmynd-
arrit bæði að lærdómi, dómgreind
og skarpskygni. Og munu þeir,
sem kuntmgir eru Sturlungu, bezt
geta metið það mikla rannsóknar-
st uf, sem höíundurinn hefir leyst af
hendi í þessari ritgerð sinni. Þá er
húu kom út, hafði Sturlunga tvis
var verið gefin úr, i fyrii sinni af
Hinu ísl. Bókmentafélagi (K.höfa
1816—2o), í síðara sinnið af dr.
Guðbrandi Vi,cfússyni (Oxford 1878).
En báðar voru útgáfuruar ófullnægj-
acdi og fremur rugliugslegar, enda
er ritsafn þetta í mörgum þáttum
innbyrðis afstaða þeirra óskýi; var
þ.ið iltt rannsakað fram til þess tima
þá er dr. Ólsen tók að gagruýaa
SturlungB. En einmitt slika rann
sókn tókst dr. Ólsen á hendur með
ritgerð þessari og gekk svo frá þvi
starfi, að lagður var grundvöllur und-
ir alveg nýjan heildarskilning á þessu
merkilega ritsafni. Gerði hann eigi
að eins grein fyair afstöðu handrit-
anna og hinna einstökn þátta inn-
byrðis, heldur leiðrétti hann og marg-
ar villur í útgáfunum, leiddi senni-
legar getur að höfundum þáttanna
og sagnanna og afstöðu þeirra til sögu-
hetjanna og brá nýju ljósi yfir sjálfa
sögöviðburðina og skapferli merk-
ustu höfðingjanna á Sturlungaöld-
inni. Mörgum hefir verið unun að
lesa ritgerð þessa, þvi að öllu bæði
smáu og stóru, sem verða má til
þess að skýra efnið og afstöðuna,
er þar til skila baldið; rökfærslurn-
ar eru ljósar og skarplegar innsæið
í hnga og eðlisfar höfunda og sögu-
hetja mjög svo djúpskygnt og mál-
blærinn allur léttur og látlaus, Með
þessari ritgerð sinni bjó dr. Ólsen
svo i haginn fyrir vandaða útgáfu
safnins, að eigi varð betnr á kosið,
enda hefir dr. Kálund i hinni nýju
útgáfu af Sturlungu (Kh. (1906—ii)
tekið margar, ef ekki flestar af rök-
semdum hans og leiðréttingnm til
greina.
Enn er ótalið eitt af merkustu rit-
um próf. Ólsens, þeirra er skráð ern
á islenzka tungu, en það er hin it-
arlega ritgerð hans Um kristnitökuna
á Islandi árið 1000 og tildröq henn-
ar. Er hún gefin út af Rvíkurdeild
Hins ísl. Bókm.félags árið 1900 I
minningu 900 ára afmæiis kristn-
innar á íslandi. Heldur próf Ólsen
þar fram nýjum skoðunum á fjöl-
mörgum atriðum viðvikjandi stjórn-
arfari landsins á elstu tíð, úrslita-
baráttu heiðninnar og krisrninnar
hér á landi og I Noregi og afstöðu
og flokkadráttum hinna fornu og
nýju goða um þær mundir. Þessi
ritgerð er að ýmsu ieyti frumlegust
og fróðlagust af öllum ritum próf.
Ólsens og mun enginn neita því,
að hún sé stórmerkifeg, jafuvel þótt
hann geti ekki verið höfundinum
samþj’kkur í sumum greinum. í rit-
gerð þessari kennir mjög þess frjó-
sama itr.yndunarafls, er einkennir svo
mjög allflest rit próf. Ólsens, sam-
fara framúrskarandi skarpskygni,
dómgreind og tengigáfu, senr gerir
það að verkum, að ýmsir kaflar i
riti þessu verða svo hiífandi, að
menn geta lesið hana aftur og aftur
sér til lærdóms og ánægju. Hver
sá maður, sem aber nokkurt skyn á
mnnniýsingar i sagnaritum, mun
með óbiandinni ánægjn lesa lýsing-
ar próf. Ólsens á aðalforvígsroönn-
um þeiira trúar- og stjórnarstefna,
er þá áttust v ð hér á landi, því að
þær eru yíirleitt snildarlegar. Og
enginn getirr að vorri hyggju skilist
svo við þetta rit, að hann sannfær-
ist ekki um þá niðurstöðu, sem próf
Ólsen kemst að, að kristnitakan hafi
verið fult eins mikið sprottin af stjórn-
jirfarslegum eða politískum hyggind-
um eins og trúarlegum áhuga —
hafi með öðrum oðrum verið eins
konar »miðlun« milli ’hinna fornu
o,-r nýju höfðingja til þsss að raska
ekki friðnum í landiuu.
Þá íð miunast á hinn mikla rit-
gerðabálk próf. Ólsen. Um afstöðu
Landnámn til ýmissa Islendingasagna
svo sem Egils sögu, Hœnsna-Þóris
sögu, Eyrbyggja sögu, Laxdala sögu
og Gull-Þóris sögu. Eru þær rit-
gerðir allar skráðar á dönsku og
prentaðar í »Aarböger for nordisk
Oldkyndighed og Historie* á árnn-
nm 1904—10. Tilefnið til þess-
ara ritgerða er það, að próf Ólsen,
eius og rannar flestir vísindamenn
nú á dögum, telur frumstofn Land-
námn hið elsta og ábyggilegasta
heimildarrit að íomsögu vorri, ann-
að en íslendingabók, þó að nú sé
orðið að ýmsu leyti örðugt að greina
frumtextann frá öðrum ábyggilegum
aðskotasögum. Er það ætlun próf.
Ólsen, að í haudriti þvi af Land-
námu, er nefnist Melabók, geymist
leyfar af hinum eista og óbtjálaðasta
sögutexta, þó að handritið I þeirri
gerð, sem nú liggur fyrir, sé tiltöiu-
lega ungt og að ýmsu leyti gallað.
Munu ýmsir vera komnir á skoðun
hans um það mál nú, þó að hingað
til hafi verið lagt meira upp úr
handritum þeim, sem geymst hafa i
Sturlubók og Hauksbók, enda eru þau
handrit fyllri og þykja hafa réttara
fyrir sér að sumu leyti. Það, sem
að er stefnt í þessum ritgerðum er
að reyna að finna elstu og áreiðan-
legustu sagniroar um landnámsmenn-
ina og niðja þeirra, og liggur i aug-
um uppi, að skýr og skaipur saman-
burður á elsta og upprunalegastaLand-
námnámutextanum anuars vegar og
samkynja sögnnm í ættarsögunum
eða Islendingasögum hins vegar
hlýtur að geta le tt til nýrra álykt-
ana um ýms atriði, ef rækilega og
samvizkusamlega er að unnið; enda
getur enginn vafi á því leikið, að
próf. Ólsen hefir með þessum rit-
gerðum sínum unnið ísl. sögu og
bókmentasögu ómetanlegt gagn, þvi
að með þessum rannsóknum sínum
hefir hann varpað nýju ljósi yfir
ýms vaíasöm atriði í Landnámssögu
vorri og fornsögu og greitt úr ýms-
um flækjum, sem áður virtust hart
nær óleysandi.
Nú er Iangt frá þvi, að öllu sé
hér til skila hald.ð, sem próf. Ólsen
hefir uonið í þarfir íslenzkrar sögu
og bókmenta, en samt mun þetta
nægja til þess að sýna, hvaða
afrek hann hefir unnið islenskum
fræðum. Þó hlýðir varla að ganga
þegjandi fram hjá þvl, sem hann
hefir ritað til skýringar seinni alda
Frú Ella Whaeler WiScox
Svo heitir amerisk skáldkona, sem
rnikið er talað um um þessar mundir.
Hún er fædd 1855. Fullyrt er, að
hán muni ná til fleiri lesenda en
nokkurt annað ljóðskáld, sem nú er
uppi, enda fer saman hjá henni hug-
næmt, oft háleitt, efni og óvenjulega
yndislegur búningur hugsananna.
Óvíst er, hvort nokkurt ljóðskáld,
sem á ensku hefir ort, er auðveldara
þeim mönnum til lesturs, sem ekki
eiga ensfeu að raóðurmáli; hugsan-
irnar eru svo ljósar og málið svo
lén. Liklegasc er það meðfram fyrir
þá sök, að hún hefir verið nefnd
»Alþýðuskáldið« (»The People’s
Poetc).
Aðalmálgagn nýguðfræðinga á Eng-
Lndi,»TheChristianCommonwealth«
fiutti fyrir fáum árum mvnd af Eilu
Wheeler Wilcox og greiu um hana,
eftir viðtal við frúna. Blaðið segir
þar meðal annars, að á Englandi sé
á hana litið sem aðalskáld hinna
fcjálslvodu trúarhreyfiuga. Frúin
sagði greinarhöfundiauro, að hún
ÁlþíðuMsla Stúdentafélagsins.
Hallgr. Haligrímsson
cand. mag.
talar um
Upphaf heimsveldis Breta
sunnud. 26. jan. kl. 5 siðdegis
í Iðnaðarmannahúsinu.
Aðgangseyrir 25 aurar.
sögu vorri, eiokum afstöðu lands og
þjóðar til Noregskonunga bæði fyrir
og eftir gamia sáttmála, sem hann
refir gert að umtalsefni í tveim rit-
gerðum i »Andvara« 19080^1909:
IJm uþphaf konungsvald á Islandi og
Enn um upphaf konungsvalds á ls-
landi. Eru ritgerðir þessar báðar
mjög merkar og fræðandi og ritað-
ar af hans venjulegu dómgreind,
skarpskygni og sannleiksást, þótt enn
kunni að leika nokkur vafi á snm-
um atriðum. Einnig hefir hann rit-
að mjög fróðlegar ritgerðir: Um
skattbœndatal ipnog manu&tal á Is-
landi að fornu (Safn t. s. I.
1910) og Um kornyrkju á Is-
landi að fornu (Búnaðarrit 1910).
Margt fleira mætti telja, svo sem
hdduritgerðir hans, vísnaskýringar og
vöndnðu útgáfur eins og t. d. hina
gullfaliegu útgáfu hans af »Sólarljóð-
mii€ 1915. En eg ætla að láta hér
staðar numið.
Yfirleitt hygg eg að megi með
sanni segja um alt visindastarf próf.
Ólsens og viðfangsefni þan, er hann
hefir haft með höndum, að hann
hafi ýmist ráðið fram úr þeim aö
fullu eða þó að minsta kosti greitt
svo úr þeim með skýringum sínum
og Iagfæringum, að vér séum ólikt
nær fullri úrlausn og niðurstöðn
eftir en áður, og er því full ástæða
til að þakka honum mikið og vel
unnið starf í þarfir visindanna og i
þágu lands og þjóðar.
hefði aldrei átt við neinar verulegar
efasemdir að stríða í trúarefnum.
Hún var trúhneigð frá barnæsku, þó
að nánustu skyldmenni hennar væra
það alls ekki, svo að þan létu sér
jafnvel að staðaldri fara orð um munn,
sem særðu tilfinningar hennar.
Henni voru umhugsanir um lífið og
euð og mannkynið svo miklar fagn-
aðarlindir, að hún gerði sér enear
áhýggjnt- út af tilverunni. »Mér
fanst eg einhvern veginn vita það, að
öllu væri vel borgiðc, sagði hún.
í fyrstu kvað hún sér hafa veitt örð-
ugt að skilja nýju guðfræðina; henni
fanst hún taka Krist frá sér, og ’hann
vildi hún ekki missa. Síðar kyntist
hún guðspekinni, og guðspekin var
það, sem kom henni i skilning nm,
að því færi svo fjarri að Kristi væri
bygt út með hinum nýju kenning-
um, að trúarhugmyndirnar nm hann
yrða einmitt miklu verulegri.
E!la Wheeler Wilcox misti mann-
inn á öndverðu samri 1916. Hún
hafði elskað hann heitt, og var yfir-
komin af harmi. En svo var það i
septembermánuði næstr ár að hún
fór að fá skeyti frá houum. Hún