Ísafold - 07.06.1919, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2 |
i viku. VerSárg. »
5 kr., erlendis 7^/g i
itr. eða 2 dollarjborg- |
ist fyrir miSjan júíí |
erlendis fyrirfram. j
í.susasaia 10 a. eint >
XLVI. árg.
ísafoldarprentsmiðja Rltstjórl: Ólajur Björussua. Talsimi nr. 455
Reykjavik, langardaginn 7. júni 1919
Uppsögn (skrifl.
bundin viS áramót,
er ógild nema kom-
! in só tll útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
' só kaupandl skuld-
laus viS blaSið.
'i
23. töinblað.
Kaupmenn og kaupfélAg!
Undirritaðir reka umboðsverslnn i Kaupmannahöfn, skrifstofa og
sýnishornasafn af margsk. vörnm
ekkja Steingríms skálds Tlior-
steinssonar, lézt 28. f. m.
i +' I
■ Frú Louise Jensson ■
ekkja Björns Jenssonar skólakenn-
ara, andaðist hér í bænum aðfara-
nótt 2. þ. m.
Friðarsamningarnir.
1 dag er mánuður slðan að banda-
menn birtu Þjóðverjum friðarskil-
mála sina í Versailles. Útdráttur úr
þeim friðarskilmálum hefir þegar
verið birtur hér í blaðinu, en þó
fá menn af honum eigi nema litia
hugmynd um það, hvað friðarskil-
málarnir voru harðir. Skal hér þó
cigi farið út í það að rekja þau
atriði öll, sem eigi var getið í út-
4rættinum, en að eins minst á fátt
til skýringar.
Friðarskilmálarnir eru stóreflis bók,
<jg er henni skift i 15 kafla. Er
fyrsti kaflinn um bandalag þjóðanna
og þrettándi kaflinn er um alþjóða-
atvinnubætur á atvinnulöggjöf og at-
vinnumálum. Má segja, rð þeir kaflar
báðir séu sérstaks eðlis. En í hin-
um köflunum öllum eru þau friðar-
skilyrði, sem bandamenn setja. Þó
-er þetta eigi uppkast að allsherjar-
friðarsamningum. Bandamenn völdu
jþann kostinn að semja fyrst við
Þjóðverja, áður en þeir færi að semja
"við AusturrikismenD, Búlgara, Uag-
verja og Tyrki. En í þessum friðar-
skilmálum skuldbundu þeir Þjóð-
Terja til þess, að viðurkenna fyrir
fram, þá samninga, er við hinar
þjóðirnar væm gerðir, hvernig svo
sem þeir væru. Auk þess kröfðust
bandamenn þess, að Þjóðverjar feldi
úr gildi friðarsaroninga þá, er þeir
höfðu gert við Rúmena og Rússa.
Og með þessu ætluðu bandamenn
að tryggja sér það, að skipa svo
lördum í NorðurálfunDÍ, sem þeim
sýndist.
Með friðarsamningunum voru
stofnuð tvö ný ríki, Czeckoslovakía
og Pólland. Hið siðarnefnda rík;
átti að fá stóra sneið af Þýzkalandi
— Efri-Slésíu, Posen og stóran hlrta
af Vestur-Prússlandi, nokkurn hluta
af Eystra-Prússlandi og Danzig. Auk
þess var sneitt af Þýzkalandi að vest-
an, hið alþýzka Saarhérað fengið
Frökkum tii eignar — en þar eru
einhverjar hinar bestn kolanámur
Þýzkalands, og alt landið vestan
Rinar átti að skilja frá Þýzkalandi í
15 ár, eða þangað til Þjóðverjar
f Lrinnésgade 26. Sími 10786.
Önnumst innkaup og afgreiðslu á hverskonar útlendum vörum, þar
á meðal salti, trjávið og sementi í heilum förmum eða minna, og sölu
íslenzkra afurða.
Höfum sambönd viö margar stórar fyrsta flokks verksmiöjur
og heildsöluhús i ýmsum löndum.
Útvegum skip til vöruflatninga.
Önnumst vátryggingar.
Frumreikningar sendir viðskiftamönnum okkar.
Sanngjörn ómakslaun. Greiö og ábyggileg viðskifti.
Skrifstofa og sýöishornasafn af ýmsum góðum og hent-
ugum vörum í
Reykjavik, Bankastræti 11
Sími og pósthólf nr. 465. Símnefni: „Opus“.
Viðskiftamenn okkar geta sent pantanir sínar og tilboð um sölu ísl.
afurða til hvorrar skrifstofunnar, sem þeim er hentugra.
Virðingarfylst.
0. FríBgeirsson & Skúlason.
hefðu fullnægt öllum friðarskilyrð-
uDum.
Allir samningar, er Þjóðverjar
höfðu gert við önnur ríki, áttu að
upphefjast. Allar nýlendur sínar ittu
Þjóðverjar að missa, og eigi fá neitt
fyrir opinber mannvirki sín þar, og
eigi heldur í Elsass-Lothringen.
Alla þessa niðurlægingu hefðu
Þjóðverjar þó getað borið, án þess
að missa vonina um það, að rísa
aftur úr rústum. En þá endurreisn
hafa bandamenn fyrir hvern mun
viljað koma í veg fyrir. Af fregn-
um þeim, sem komið hafa af friðar-
ráðstefnunni, sést það ljóst, að Cle-
menceau, Lloyd George og þeirra
menD, hafa rætt alvarlega um það,
hvernig hægt væri að koma í veg
fyrir það, að Þýzkaland gæti jnáð sér
aftur, og þeir hafa leitað í allra
bragða til þess að þetta mælti hepn-
ast.
Þeir hafa valið þá leið, að gera
hernaðarstórveldið þýzka að varnar-
lausu ríki. Bretar hafa reynt á all-
an hátt að tryggja það, að Þjóð-
verjar geti aldrei komið sér upp
flota né orðið siglingaþjóð. Þess
vegna eru nú nær öll herskip þeirra
tekin af þeim, öll kaupför þeirra
stærri en 1600 smál. og helmingur
allra kaupfara frá 100—1600 smál.
— alt án endurgjalds. Og til trygg-
ingar því að Þjóðverjar geti eigi auk-
ið þennan litla skipastól sinn — sem
þeim sjálfum er alls ónógur — á
næstu árum, þá eru sett þau ákvæði
að þeir verði að smíða kaupföi alt
að 200.000 smál. á ári í 5 ár fyrir
bandamenn.
Og Frakkar hafa eigi síður reynt
að sjá um það, að heykja Þjóðverja
á landi. Þeir eiga að ónýta öll sín
vigi að vestan og mega eigi hafa
meira en 100.000 manna her, sem
er tæplega nógur herafli á friðartím-
um, og Þjóðverjar verða að afnema
herskyldu. Þeim er að visu boðin
sú lélega huggun, að þetta eigi að
vera upphaf að allsherjartakmörkun
herbúnaðar, samkvæmt frumvarpinu
um alþjóðabandalag. En tryggingu
hafa þeir enga fyrir þvi, að aðrar
þjóðir afnemi herskyldu. Þeir eiga
að eins að vera varuarlausir og gætu
með þessum herafla hvorki staðist
Belgum né Pólverjum snúning, ci
þeir skyldu finna upp á þvi að ráð-
ast iun i Þýzkaland, hvað þá ef
Frakkar vildu gera þeim búsifjar.
Og svo bætist það hér við, að Þjóð-
verjar eiga ekki að fá upptöku i
þjóðabandalagið, sem á að vernda
rétt einstaklinga sinna fyrir yfir-
troðslum.
Síðan eiga Þjóðverjar að greiða
hernaðatskaðabætur. Hve miklar þær
verða vita menn eigi. En þeir eiga
að greiða 20.000.000 marka fyrir
1. mai 1921 — afganginn seinna.
Og hann verður að minsta kosti
80.000 000 marka — eða hver veit
hvað? Bandamenn áskilja sér rétt til
þess að ákveða það nánar siðar.
Þegar friðarskilmálar þessir urðu
kunnir i Þýskalandi, risu blöðin
upp og lýstu yfir því einum rómi,
að þeir væru óaðgengilegir. Þeir
væru dauðadómur þýsku þjóðarinn-
ar. í sama sírenginn tóku ýmsir
þeir stjórnmálamenn, sem nú hafa
mest völd þar og stjórnin sjálf. Eti
í stað þess, að blöðin vildu að friðar-
skilyrðunum væri hafnað þá þegar,
sá stjórnin, að ekkert gat unnist
með því. Eina ráðið var það að
reyna að fá friðarskilmálunum breytt.
En horfurnar á þvi voru ekki glæsi-
legar. Bandamenn höfðu lýst* þvl
yfir, að þeir gerði enga tilslökun —
með þessum skilmálum einum vildi
þeir semja við Þjóðverja. Og gengi
Þjóðverjar eigi að þeim óbreyttum,
þá var hótað nýju hafnbanni og her-
innrás í Þýskaland.
Formaður þýsku friðarnefndarinn-
ar er Brockdorff-Rantzau greifi.
Hann var áður sendiherra Þjóðverja I
Kaupmannahöfn, en er nú utan-
ríkisráðherra. Honum félst ekki hug-
ur þótt illa horfði, en fékk frest til
þess að íhuga friðarskilmálana. Sá
frestur átti að vera útrunninn 29.
mai, en áður en það yrði, höfðu
Þjóðverjar komið fram með breyt-
ingartillögur sínar. Og þá bregður
svo undarlega við, að bandamenn
framlengja frestinn til þess að íhuga
þær breytingartillögur.
Slðan hefir verið hljótt um friðar-
fundinn. En vera má að til samkomu-
lags dragi. Þó eru litlar líkur til
þess, að friðarsamningar muni verða
undirskrifaðir í þessum mánuði.
Á miðvikudaginn kemur eru liðn-
ir 8 mánuðir siðan vopnahlé var
samið. Ef til vill verður þá komin
fregn um það, hvort bandamenn
ætla að taka upp samningaleið í
stað sjálfdæmis.
,La libre Belgique1.
Fáum hér mun vera kunnugt um
hið merkilega frelsismálgagn, sem
kom út í Belglu alla þi stund, sem
hún lá undir' harðstjórn og yfirráð-
um Þjóðverja. Lífsafl þessa blaðs
sýnir, ef til vill, betur en ðest annað,
hversu Belgir lögðu að sér á þess-
um árum, og hve ódrepandi frelsis-
viðleitni þeirra var og sjálfstæðis-
metnaður. Þvl þótt Þjóðverjar legðu
sig alla fram til þess að fá ráðið
niðurlögum þessa blaðs, þá kom það
fyrir ekki. Þrautseigja óg dirfska
Belgja var þeim altaf yfirsterkari í
þessu efni.
Nafn blaðsins: »La libre Belgiquet
þýðir »Hin frjálsa Belgiat. Og blað-
ið verðskuldaði það nafn að fullu.
Þegar vopnahlé var samið, hætti
blaðið að koma út. Og nú fyrir
skömmu hafa menn fengið að vita
hvernig því varð Ufs auðið mitt í
njósnarsveitutrt Þjóðverja. Meðan það
kom út, höfðu sjálfir Belgir ekki —
að undanteknum 2—3 mönnum —
njósn af hvernig farið var að setja,
prenta og koma blaðinu til allra
kaupenda, þrátt fyrir sporhunda Þjóð-
verja. Það var heldur ekki neinn
gamanleikur. Það krafðist erfiðis,
áhættu og dirfsku. Fjöldi manna
var handtekinn, sem grunur féll á
að vera i simvinnu við blaðið. En
það hafði engin áhrif. Það kom út
engu að siður.
Nú er það orðið alkunnugt, að
blaðið hafði bækistöð sina í Briissel.
Eugen von Doren var ritstjóri þess
og skrifaði I það, auk nokkurra ann-
ara belgiskra blaðamanna.
Fyrst bjó von Doren sjálfur um
blaðið ásamt konu sinni. Og sjálfur
bar hann það til stórþingsmanna og
annara þeirra, er einhver áhrif höfðu.
Jesuita-munkar og fleiri munkaregl-
ur fengu fjölda eintaka. Og til frek-
ari varúðar á þessum ferðum sínum,
fekk von Doren sér holan göngu-
staf og bar blaðið í honum, sem
prentað var á silkipappír.
Eftir 3 fyrstu tölublöðin þorði
prentsmiðjueigandinn ekki að leggja
sig í þá hættu lengur, sem fylgdi
prentuninni. En von Doren fekk
nýjan. En með þeim skilyrðum, að
jafnskjótt og búið væri að prenta
blaðið, tæki von Doren við þvi út
á götu. En brátt sá hann, að slíkt
var hið mesta hættuspil. En heldur
en að hætta við útgáfuna, tók hann
að setja og prenta sjálfur. í ónot-
uðu húsi setti hann niður setjara-
vélar og vann þar með tveimur
ólærðum prenturum.
Og altaf fjölgaði kaupendunum.
Þá varð útgefandinn að koma blað-
inu til þeirra. Hugrakkur, belgiskur
ættjarðarvinur tókst það á hendur.
Það var hættulegt verk. Enda var
hann skotinn litlu síðar. Áður hafði
hann farið á hjóli og komið út 4—
jooo blöðum. En þi bönnuðu Þjóð-
verjar að nota reiðhjól I Belgíu. Þá
neytti hann fótanna. Og eitt sinn
hafði hann gengið tvo sólarhringa í
einu.
Með hverjum deginum varð út-
gefandinn að fara varlegar. Og svo
kom, að von Doren varð að setja
og prenta einn. Hann fekk sér hand-
pressu. Með henni vann hann í úti-
húsi einu með þessum tveim prent-
urum. En fyrir kom að þeir gátn
látið sjálfa Þjóðverjana hjáipa sér.
T. d. fengu þeir hjálp af þýzkum
hermanni til þess að bera burtu kassa,
sem f voru 4000 blöð.
En Þjóðverjar hömuðust í ofsókn
sinni og leit þvi meir sem þeir vissn
að kaupendum fjölgaði. Þeir buðu
100.000 mðrk hverjum þeim, sem
gæti vlsað þeim á bækistöð blaðsins.
En varasemi og aðgætni von Doren
jókst að sama skapi. Svo þegar
hann fekk sér nýja prentvél, sem
gekk fyrir vélarafli, lét hann múra
vélina svo vel inn, að til hennar
heyrðist ekki hósti né stuna.
Eitt sinn kom í einu blaðinu mjmd
af þýska landstjóranum, von Bissing,
þar sem hann situr og er að lesa
»La libre Belgique*. Þeir hæddu
Þjóðverja upp i opið geðið á þeim.
Að siðustu uppgötvuðu þeir hvar
blaðið hafði aðsetur sitt. Von Doren
varð að yfirgefa bústað sinn. Hann
dvaldist hjá ýmsum frændum sínum
og vinum i Brussel. Og aldrei náðu
Þjóðverjar i hann. Og blaðið hélt
áfram að koma út eftir sem áður.
Þó menn væru handteknir hrönn-
uro saman, sem grunur féll á að
störfuðu að blaðinu, komu nýir i
þeirra skarð. Kaupmenn, lögmenn,
bankastjórar, prestar og prentarar
unnu að því og báru það uppi. —
Þrátt fyrir þrotlausa leit og ofsókn
Þjóðverja tókst þeim aldrei að þagga
niður þessa frelsisrödd Belgja.
Heimspekisprófi luku þessir í Há-
skólanum 2. júm:
Kristinn Ólafsson, 1. á.gætis eink.
Stefán J. Stefánsson, 1. eink.
Stefán Stefánsson frá Fagraskógi,
1. eink.