Ísafold - 14.06.1919, Blaðsíða 2

2
IS AFOLD
Sveltn-styrjöldm.
Hörmniigar-ástandið
á Pýskalandi.
Það mun tæplega orka ívimælis,
að orð það, sem best lætur alþjóð
manna í eyrum á vorum tímum, er
orðið Jriður. Okkur, sem þvi nær
ekkert höfum haft af styrjöld að
segja, móts við allar aðrar pjóðir,
finst það fela i sér alt það besta,
sem til er; en ófriðarþjóðum þeim,
sem biiið hafa við sult og bágindi
árum saman, virðist pað himnesk
opinberun — hið dýrlegasta, sem til
er á jarðriki.
Ósigurinn þýzki, á ofanverðu ári
1918, kom eins og þruma úr heið-
skíru lofti, yfir allan þorra manna,
jafnvel þó það væri á allra vitund,
að enska hafnbannið hefði hinar ægi
legustu afleiðingar í för með sér fyrir
þýsku þjóðina. Menn gátu með
engu móti tniað þvi, að Þjóðverjar,
þessi duglega og harðgera þjóð, yrði
svo gersamlega yfirkomin. En nú,
þegar allir málavextir eru kunnir,
vekur ósigurinn enga undrun, held-
ur hitt, að hann skyldi eigi bafa
komið löngu, löngu fyr en í haust-
byrjun 1918.
Yfirstjórn heilbrigðismála hinsþýska
rikis hefir nýlega gefið út bók eina,
sem heitir >Schadiqun% der deutschen
Volkskrajt durch die Jeindliche Bloc-
kadet. Er bók þessi þjáninga- og
raunasaga þjóðarinnar, rituð með
óhrekjanlegum tölum um blóðfórnir
þær, sem hungursörvinglun og von-
leysi kröfðust sultatárin 4. Bæði
hagfræðislegum og heilsufræðisleg*
um verkunum hungursins er ná-
kvæmlega lýst, og öll atriði þvi við-
komacdi grandskoðuð og skýrð með
vanalegri þýskri visinda-nákvæmni og
samviskusemi. Talið er tölum hversu
mikið fé innisveltan hefir kostað
þjóðina, og útkoman reiknuð i
miljörðum marka.
Jafnvel þótt manni blöskri niður-
staðan og virðist S5 miljarðar gífur-
leg fjárupphæð, verður hún þó hé-
gómi einn, þegar vitt er fyrir sér
hvað það er, sem metið er til fjár.
Hér eru hundruð þúsunda manns,
lífa virt — mannslífa, sem farið hafa
forgörðum í baráttunni við sult og
örbirgð — mannslífa, sem týnst hafa
í móðurlífi eða í fæðingunni, vegna
svo mikils skorts, að engu hefir orð-
ið um þokað. Okkur virðist það
ganga guðlasti næst að virða til fjár
mannslif þessi og altof svipað ribb-
alda eðli og þroskalausri dómgreind
forfeðra vorra, sem þrásinnis seldu
við ýmsu verði líf og limu ættingja
og vina. Og þó er þetta eina úr-
ræði hinnar þýsku heilbrigðismála-
stjórnar. Vitanlega hefir henni ver-
ið það full-ljóst, að mannslífið verð-
ur aldrei metið til fjár, og því síður
763 þúsundir manna. En einhvern
grundvöll varð að finna, til þess að
hægt yrði að fara nærri um tjón
það, sem innisveltan hefir bakað
þjóðinni. Niðurstaðan var bygð á
þessum grundvelli, og þeir einir
taldir, sem týnst höfðu af hungri.
Eymd og þjáning manna þessara er
eigi meðtalin, enda ger-ómögulegt
að virða hana tíl fjár. En það er
eigi það eitt, að þeir hafi tekið út
ósegjanlegar þrautir, sem látist hafa,
heldur hafa og þeir, sem enn hjara,
svo þröngt i búi, að volæði þeirra
og bágindum verður eigi með orð-
um lýst. Hvernig halda menn að
þýskum heimilisföður sé innanbrjósts
Jarðarför mannsins míns sáluga, Ólafs Björnssonar
ritstjóra, fer fram frá dómkirkjunni miðvikudaginn 18. þ.
mán. Hefst með húskveðju heima kl. 1 e. h.
Borghildur Björnsson.
—HBBBMBHJBIlllillil IMHIHIIH11 i IM8M——■MaMHIIl'ffltfiii—
Kvennaskólinn í Reykjavík.
Stúlkur þær, er ætla að sækja um inntöku í Kvennaskólann næsta
vetur, sendi forstöðukonu skólans sem fyrst skriflegar umsóknir sínar.
Umsókn frá nýjum námsmeyjum fylgi bóluvottorð ásamt kunnáttu-
vottorði frá kennara eða fræðslunefnd. Einnig skal tekið fram I hvern
bekk umsækjandi æskir inntökn.
Meðgjöf með heimavistarstúlkum er 80 kr. á mánuði, og skulu
stúlkur þær, er hafa i hyggju að sækja um heimavist gera þ;\ð hið fyrsta.
Ráðning í heimavistir og hússtjórnardeild skólans sé þeim
fastmælum bundin, að ekkert ónýti hana, nema veikindi umsækjanda.
Skólaárið byrjar i. okt. n. k. og séu allar námsmeyjar þá mættar.
Inntökupróí fyrir nýjar námsmeyjar fer fram 2.—4. okt.
Inntökuskilyrði eru hin sömu og undanfarin ár.
Umsóknarfrestur til 15. ágúst.
Hússtjórnardeild skólans byrjar einnig 1. okt. Nánuskeiðin
verða tvö eins og að undanförnu; hið fyrra frá 1. okt. til 1. marz, en
hið síðara frá 1. marz til 1. júlí n. á.
Meðgjöfin með hússtjórnarnámsmeyjum er 75 kr. á mánuði.
Skóla- og eldsneytisgjald verður sama og siðsstliðinn vetur:
Skólagjaldið er 50 kr. fyrir bekkjarnámsmeyjar og 30 kr. fyrir hússtjórnar-
námsmeyjar; eldsneytisgjald er 3 kr. á mánuði fyrir hverja stúlku.
Reykjavik 28. maí 1919.
Ingibjðrg H. Bjarnason.
H.f. Hinar sameinuðu íslenzku verzlanir
(Gránufélagið, Tulinius og A. Asgeirssons verzlanir)
Skrifstofa í Reykjavík i Suðurgötu 14.
Símnefni: »Valurinn*. Pésthólf: 543. Simi: 401.
Heildsala:
Selur allskonar útl. vörur fyrst um sinn eftir pöntun.-Kaupir allar fsl. afurðir.
MalluÉi Heniliaiaðaifálaga Islaade
verður haldinn 24. þessa -mán. kl. 8 síðd. í Iðnaðarmannahúsinu (uppi).
Dagskrá samkv. félagslögunum.
Reykjavik 10. júuí 1919.
Inga L Lárusdóttir,
p. t. forseti.
Hafnarfjarðar Apotek.
Heildsöluverslun
fyrir kaupmsnn og kaupfólög.
Gerpúlver, Sódapulver, Kremortartari, Kardemommer
heilar og steyttar, Kanel heill og steyttur, allsk. Dropar,
Kvefpillur, Suðuspritt i tunnum á 190 litra, mjög ódýrt.
Sören Kampmann.
yfir því að vita konu og börn svelta
__ yfir þvi, að kenna vanmáttar síns
I því að útvega þeim allra brýnustu
lífsnauðsynjar ?
Og hversu mörg mannslif hefir
hungrið fyrirbygt að fengju i heim-
inn komið ? Hversu margir hafa
látist i sjúkdóminum, sem hungrið
er bein orsök i? Hvers virði er
hinn glataði vinnukraftur — hið
lamaða framkvæmdaþrek ?
Spurningum þessum getur sjálf-
sagt enginn svarað. Víst er það eitt,
að niðurstaðan yrði hræðileg. Og þó
hefir heilbrigðismálastjórnin slept
öllu þessu. Hún tekur einungis það,
sem hægt er að sanna með tölum
og tölugildi hefir, en það er óneitan-
lega hlægilega litill hluti af öllu því
tjóni, sem hungrið er skilgetinn faðir
að. Tölurnar, dauðar og kaldar, slá
þó svo á tilfinningar manna, að öll-
um öðrum skirskotunum er gersam-
lega ofaukið.
í öndverðum maímánuði 1918
settust vísindamenn úr löndnm
bandamanna á ráðstefnu I Paris.
Skyldu þeir rannsaka og ákveða hve
mikinn mat fullorðinn maður þyrfti
á dag að meðaltali. Eftir nákvæma
ihugun komust þeir að þeirri niður-
stöðu, að maður, sem vegur 140 pd.
og vinnur 8 tíma á dag, þarfnast
næringar, sem svarar 3300 hitaein-
ingum.
Skamt þennan töldu þeir að mætti
rýra um 10%, án þess það kæmi
að sök. Jjfnframt komust þeir að
þeirri niðurstöðu, að minsti fituefna-
skamtur, sem komið gæti til mála,
væri 70 gr. á dag á nef hveit.
Það fer fjarri þvl, að þýsku matar-
seðlarnir nálgist tölur þessar. Dag-
skamtar manna námu 1916 1344
hitieiuingum. Eru þar í trlin þau
matvæli, er seld voru eftir seðlum:
mjólk, brauð, kjöt, feitmeti og kart-
öflur. Önnur matvæli voru svo dýr,
að efnamöunum einum var kleift að
kaupa þau. Þessir sárlitlu skamtar
voru svo enn færðir niður í 1100
hitaeiningar. Samkvæmt þeim var
hverjum manni ætialð 30 gr. fitu-
efna á dag, en það er tæpur helm-
ingur þess, sem líffæri mannsins
þarfnast allraminst. Það er alment
talið að mjölnæring einstaklingsins
sé 320 gr. á dag. Skamturinn þýski
var i ófriðarbyrjun 225 gr., en var
smátt og smátt færður niður í 160
grömm. Árið 1917 komst hann nið-
ur I þetta lágœark, en mjöl það sem
menn fengu var í þokkabót stór-
skemt. Hefir þýska þjóðin þannig
um 2 ár búið við hálfa mjölskamta,
þegar þess er gætt, að mjölið hefir
veiið skemt, virðist eigi of lágt tal-
ið að meta þá til þriðjungs þess,
sem talið er manniaum nauðsyn-
legt. Ekki er kyn þótt keraldið leki.
Kjötskamtarnir hafa þó rýrnað enn
meir. Kjötnotkun einstaklingsins var
talin 1050 gr. á viku hverri. Þegar
i ófriðarbyrjun var hún minkuð um
helming. Síðastliðið sumar voru
vikuskamtar manna 135 gr. eða c.
13°/0 af þvi sem talið er manninum
hæfilegt.
Fituskamtarnir höfðu 1917 náð
lágmarkinu 25°/0, en voiu þó á um-
liðnu ári færðir niður um 5%. Svo
nú eru þeir 20% af því, sem þeir
voru fyrir styrjöldina.
Þessar 1100 hitaeiningar, sem
mönnum eru skamtaðar á dag, eru
að viturra manna dómi, hæfiiegur
skamtur handa 4—5 ára gömlu barni.
Enginn fullorðinn fær hald.ð fuiium
kröftum eða óiömuðu starfsþreki
með viðurværi þessu, nema skamm-
an tíma. Menn léttast og missa
framkvæmdaþrek, veslast að lokum
upp og verða hungrinu að bráð.
Megurð þjóðarinnar er svo mikil
og almenn, að meðalþyngd manna
hefir fæist úr éo kg. niður í 49. 1
sambandi við þessa almeann meg-
urð má geta þess, að dauði manna
hefir aukist að mikluœ mun. Vitan-
lega er héi eingöngu rætt um þjóð-
ina heima — ekki herinn. Bera
skýrslur þessar með sér að mann-
dauði hefir vsxið um 9Vi% 1915»
M% 1916, 32% 1917 og 37%
1918. Það var harði veturiun 1916
til 1917 sem einkum jók töluna.
Sé því svo farið, að innisveltan
hafi valdið aldurtila 763.300 Þjóð-
verja, kemur sú spurning i bnga
manns, hvaða sjúkdómar hafi eink-
um stuðlað að hækkuninni. Því
miður eru eigi fyrit hendi skýrslur
úr öllum iandshlutum, en samkvæmt
ástandinu í bæfum þeim, sem hafa
yfir 15.000 íbúa, verður niðurstaðan
sú, að þvi er berklaveikina eina
snertir, að 75 þúsund manna létust
fram yfir það vanalega, og það ein-
göngu í 380 bæjnm. Ur sveitun2
laudsins vantar allar heimiidir. Þó er
)að víst, að margt manna hefir einn-
ig látst þar úr sjúkdúmi þessum.
ín að berklaveikinni hefir aukist s\a
ásmegin, er auðvitað i fullu sam--
bandi og samræmi við viðurværj
jjóðírinnar. Hollur og nógur mat-
ur er skæðasti óvinur hennar; hung—
ur og öibirgð eru á hinn bóginn
einkar góður akur fyrir sýkina, og
étta henni svo starfið, að hún drep-
ur á næsta skömmum tíma. Bágindi
og þrautir fjögurra ófriðarára hafa
Jannig að fullu eyðilagt og stór-
spilt margra kynslóða baráttn viS*
sjúkdóm þennan.
Margir aðrir sjúkdómar hafa og:
vaðið uppi. Veikindin leggjast þyngrs
á og eru almennari ea ella. Einkum
eru það meitingarsjúkdómar ýmsirr
sem mjög oft koma fyrir; sérstak-
ega hefir garnabólga verið mjög
tið.
Skortur á slpu og öðrum hrein-
ætisvörum hefir og verið þess vald-
andi að óþrifnaður hefir mjög færst
i aukana. Kýlapest og húðsjúkdóm-
ar allskonar hafa séð sér leik á borði
og geisað eins og logi yfir akur.
Fiamangreindir sjúkdómar og lam-
andi hungur eru þess valdandi, að
þjóðin fær eigi afkastað svo mikillr
vinnu sem fyr. Reynt hefir verið
að reikna saman hve miklu þaðc
nemur. Grundvöilur sár sern bygt
hefir verið á er það, hve almenn-
ingur hefir lést að meðaltali. Nú er
það fullsannað, að léttist maðtir nœ
40% er sá hinn sami dauðanum
ofurseldur. Léttist hann um 20%>
er talið að hann láti helming af
vinnuþreki þvi, sem hanu hefir á
að skipa. Sé þ tta lagt til grund-
vallar, og rýrnun manna skift niður
á 4J/a ár og þar af leiðandi tjóni,
verðor meðaltalið á vinnurýrnuninni
53%-
Væri tjón þetta talið tölum rrundi
upphæð sú nema frekum 30 miljörð-
nm marka. Nú er hér einvörðungn
talin likamieg vinna, og þá einkum;
stritvinna. Andleg starfsemi verður'
eigi metin á sama mæli. Því það'
e auðvitið mál, að hafahannið hefir
eigi einasta haft skaðleg áhrif i
likamlegan vöxt og viðgang manna^.
heldur einnig á sálariegan þroska og
andiega hæfileika. Til sönnunar
þessu er þess getið, að mjög margir
hafi fallið í eins konar kæruieysis-
mók, og enn aðrir sökt sér niður f'
skaðlegar nautnir líðandi stundar. Ee>
það er eigi einasta að sveltan hafi-
brennimeikt þá sem lífa. Hún hefir
teigt og mun um margra ára skeið'
enn, teygja kiærnar inn á land hinna
ófæddu. Hún veldur því, að þús--
undir barna hafa látist í móðurlíft-
og sömuleiðis að fæðingum hefir
fækkað að miklum mun. Sumpart
veldur því aukin ófrjósemi kvennar
og snmpart hræðslan við að gets
eigi fætt börnin. Þó verður þessi
hlið málsins eigi talin með tölum^
þvi meginorsökin til fæðingafækkun-
arinnar er auðvitað styrjöldin.
Miljónir rnanna hafa látist, veriði
helsærðar eða skildar frá konnm
mánuðum og árum saman. Styrj-
aldarárin 4 hefir fæðst 4 miljónunt
minna af börnum en ella hefði
verið. 25% þessarar upphæðar telur
þýzka stjórnin að rita megi á reikn-
ing sveltuanar, og virðist eigi off
hátt farið — 25% eða eina miljóns
ófæddra þýzkra barua.
Einmitt þetta hefir komið mjög
hart niður á þjóðinni, því viðkom'-
an og fólksfjölgunin var sá kostur-
inn — það vopnið, sem hóf han»-
ofar öðrum mentaþjóðum.