Ísafold - 28.06.1919, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
í vlku. Verðárg.
5 kr., erlendls 7*/a
kr. eöa 2 doliarjborg-
!st fyrlr miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasaia 10 a. eint
í safoldarprents m ið ja.
--agi," 1 1 .. ~ ■ .ssr
XLVI. árg.
Ábyrgðarmaðnr þessa tölublaðs: Sveinn Björnsson
Reykjavík, laugardaginn 28. júní 1919
Uppsögn (skrifl.
bundln vlð áramót,
er óglld nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl sknld-
laus við blaðið.
Talsími nr. 455
26. tölubiað.
0rlög Austarrlkis.
Stórveldi, sem liður undir lok.
Khöfn, 14- jóaí 1919-
Einusinni gekk sólin aldrei til
-viðar í löndum Austurríkiskeisara.
Svo víðlent var ríki Karls 5. Öld-
um simau var Austurríki eitt af
stórveldum Evrópu. Nú er það
sundurlimað. Þegar Austurríki sagði
Serbía strið á hendur í júlí 1914,
og hóf þá styrjöld, sem brátt varð
að heimsstyrjöld, taldi það 52 milj.
ibúa. Nú, s árum síðar, þegar það
semur frið, ræður það yfir 6 milj.
Stórveldið Austurríki er liðið undir
lok.
14. maí komu fulltrúar austur-
rísku stj irnarinnar, eftir boði banda-
manna, til St. Germain, til' að taka
á móti friðarskilmálunum. Nær 3
wikur urðu þeir að bíða. Banda-
menn voru ekki tilbúnir. Loks 2.
júní afhenti Clemenceau þeim friðar-
skilmálana. jLOg þó varylangt f'rá að
fullu frá þeim gengið/í|'Akvæði um
þann her, sem Austurríki framvegis
má hafa, um skaðabótakröfur banda-
manna o. fl., vantar ennþá.
Annars ern þau friðarkjör, sem
Austuníki eru sett, að mörgu leyti
lík þeim þýzku. Austurríki viður-
kennir stjómarskrá Alþjóðasambands-
ins, afsalar sér öllum réttindum sín-
om utan Evrópu, gefur bandamönn-
om leyfi til að dæma þá austuriiska
borgara, sem »brotið hafa lög og
venjur ófriðarins*.
* Fyrir ófriðinn var keisaradæmið
Austurríki-Ungverjaland 261 þúsnnd
enskar fermílur með 52 milj. ibúa,
Eftir friðarskilmálunum verðurAustur-
ríki ekki nema 50 þús. enskar fer-
milur með 6 milj. íbúum. Öil önn-
ur lönd lætur það af hendi og lofar
að fallast á þær ráðstafanir, sem
bandamenn gera þeim viðvíkjandi.
Þáð viðurkennir fullkomið sjálfstæði
<Czekoslafa, Ungverjalands og Suður-
slafa (sem sameinast Serbíu í stórt
serbne kt-króatískt ríkí, Stóru-SeibÍL,).
Lindamæri Austunikis eru nú
dregin þannig: Að norðan milli
þess Og Czeko.lafa fylgja þau suðrn-
takmörkum Bæheims og Mahrers að
sunnan, milli Austurrikis og íta íu;
gegnum Brenner. Landamærin að
vestan og norðvestan (til Sviss og
Þýzkaland') og að austan (til Ung-
verjalands) eru óbreytt. Milli Suðui-
slafa og Austurrikis eru þau þó enn
ekki ákveðin.
Fá riki hafa syndgað meira á móti
sjálfsákvörðunarrétti þjóðanna en
Austurií'ii; undir veldi Habsborgar-
keisara stóðu 17 þjóðir, hver annari
fjandsamlegri ráðandi þjóð rikisins,
Þjóðverjum. Kiöfum.þeirra um sjálf-
stæði lét stjórnin i Wien fara inn
um annað eyrað og út um hitt. Með
harðri hendi var þessu sundurlausa
riki haldið saman. Og svc þegar
sá dagur kom, ag landamærum Ev-
rópu yrðu breytt og þau dregin eftir
þeirri reglu, að þjóðirnar fengju að
ráða sér sjálfar, þá hlaut gamla
Austurriki að sundrast. Endalok
þess er því sizt að harma. Uppleys-
ing þess í smáríki eftir þjóðerni var
Eyjólfur Þorkelsson
ú r s m i ð u r.
Einn af elztu og gamalkunnustu bo gurunnhæjarins, Eyjólfur úr-
smiður Þorkelsson, verður sjötugur á morgun. fíann er fæddur í Ásum
í Skaftártangum þ. 29. dag júnímánaðar árið 1849 Voru foreldrar hans
þau merku hjón Þorkell prestur Eyjólíssou og frú Ragnheiður Pálsdóttir,
prófasts Pálssonar í Hörgsdal á Síðu, og áttu margt barna; er dr. fón
ríkisskjalavörður eitt þeirra. 10 vetra gamall fluttist Eyjólfur með þeim
vestur að Borg á Mýium árið 1859. Um tvítugt fór hann fyrst úr for-
eldrahúsum, og þá til sjóróðra, er h^nn stundaði nokkurar vertiðir; en
árið 1872 fór hann til Reykjavíkur til Páls gullsmiðs Eyjólfssonar og
nam hjá homim gullsmlði, og veturinn 1875—76 dvaldist hann í Nor-
egi til þess að fullkomna sig i iðn sinni, er hann svo rak hér um hrið,
eftir að hann kom heim aftnr; tók hann upp hið norska lag á silfur-
skeiðum með snúnu skafti, er þykir fallegt, en hafði ekki tíðkazt hér
áður. Nokkru síðar sigldi Eyjólfur til Kaupmannahafnar og lagði þar
stund á úrsmíði; þótti honnm sem það myndi arðvænlegri atvinna, því
að þá voru hér engir útlærðir úrsmiðir á landinu. Hvarf hann svo út
hingað aftur að þvi námi loknu, og er hann fyrstur lærður úrsmiður á
íslandi. Höfðn þó ýmsir áður fengizt hér við aðgerðir á úrum og klukkum,
t. d. þeir Þorgrímur gullsmiður Tómasson, faðir dr. Gríms á Bessastöð-
um, }ón á Elliðavatni, Guðmundur kaupmaðnr, Lamhertsen o. fl. Var
Eyjólfur nú einvaldur í landiuu og jafuvel út fyrir landsteiuana, því að
fyrstu árin fékk hann til aðgerðar úr og klnkkur frá Færeyjum. Mi af
þessu marka álit það, er hann þegar í öndverðu ávann sér í iðn sinni.
Hafa og alimargir numið af honum úrsmíði. Um hagleik hans er það
eitt fyrir sig, að árið 1888 sendi hann klukku á sýningnna í Kiup-
mannahöfn og hlaut verðlaunapening fyrir; hafði hann sjálfnr gert þá
klukku, og er hún hinn mesti kynjagripur, sýnir t. d. flóð, fjöru, tangí-
komur, mánaðardaga o. s. frv. En Eyjólfur er líka mikill hugvitsmaður
og Estfengur, sem þeir bræður fleiri. Muu hann fyrstur manna hafa
fengizt við rafmagn hér á landi; kom hann þvi viða fyrir um bæinn,
fyrir svo sem 20—30 árum, bæði til hringinga og ljósa — og meira
að segja símtals. Hefir hann lært það alt af sjálfnm sér á erlendar fræði-
bækur, danskar, enskar og þýzkar.
Haustið 1875, hinn 15. október, gekk Eyjólfnr að eiga AstuPálínu,
dóttur Páls gullsmiðs kennara sins, hina mestu sæmdatkonu og ráðdeildar.
Verður hún sjötug næsta ár, fædd 8. september 1850. Er dóttir þeirra
Ragnheiður, gift Kolbeini húsgagnameistara Þorsteinssyni, óðalsbónda
Þorsteinssonar á Reykjnm á Skeiðum. Hefir Eyjólfur nú verið búsettur
bóFgari hér í bæ siðan 1875, e^a f 44 ár. Skömmu eftir 1880 keypti
hann húsgrunn þann, er átt hafði áður Björn yfirkennari Gunnlaugsson,
og reisti þar íbúðarhús sitt í Ánsturstræti 6. Er það nú mikil eign, þó
að ekki litist sumum það mikill búhnykkur í þá daga, er hann keypti
grunninn á 50 aura feralinina. — Eyjólfur er hagsýnn maður og búhöld-
nr góður, eða svo myndi það vera kallað til sveita; hefir ekki haft það
lagið á, er nú mun tíðkast nokkuð svo, og einatt að óþörfu, að eyða
um efni fram. Húsabraski og öðru stórgróðabralli mnn hann beldur
ekki kunnur. Ættingjnm sinum og vandamönnum hefir hann reynzr
hinn bezti drengnr; hafa þau hjón mannað marga þeirra og komið þeim
á framfæri á ýmsa lund.
Eyjólfur er glaðvær hófsemdarmaður, en seintekinn nokkuð og fá-
skiftinn um annara hagi. Hann er friður sýnum og góðmannlegur, i
lægra meðallagi á vöxt, en gildur vel. Sjálfur hreykir hann sér heldnr
ekki hátt og tekur lítinn þátt í »loftförum< nútlmans; en ekki munu
þeir gripa í tómt, er ætla sjer að sveigja honum út af götu sinni, og
enga fýluför ætla eg að þeir fari, sem fræðast vilja af honum um ýmsa
hluti, svo sem verklegar framkvæmdir og önnur almenn mál, því að
hann er afbragðs skýr og fylgist vel með öllu, er gerist umhverfis hann.
En’ginn er hann nýjabrumsmaður, en sannur framfaramaður og kann góða
skilgreining á »vindi« og veruleika.
P-
ekki nema verðskulduð. Þjóðir, sem
lengi hafa lifað í ánauð, fá nú loks
frelsi. Anníð mál er það, hvernig
tekist hefir að skifta búinu og ákveða
landamæri nýju ilkjanna.
Enski utanrikisráðherrann, Balfour,
sagði einusinni í vor að friðurinn
við Þýzkaland væri léttasta hiutverk
friðarfundarins. Þó hefir það engan
veginn gengið greitt að verða sam-
mála um friðarskilmálana til Þýzka-
lands. En ennþá örðugra hefir það
þ6 sennilega gengið með Austurriki.
Þar hafa hagsmunirnir ennþá meira
rekist á, þegar átti að faia að skifta
þvi upp. Þjóðernin eru þar lika
viða svo blönduð, að i ýmsum lands
hlutum er engin þjóðin i algerðum
meiri hluta, stundum tvaer eða fleiri
alt að því jafn fjölmennar, og þykjast
því báðar eða allar eiga rétt á land-
inu. Þektust er deilan milli Italíu
og Suðurslafa um Fiume, sem báðir
þóttust eiga rétt á. Olando gekk
um stund af friðarfundinum og Ítalía
hótaði Suðurslöfum ófriði.
En hvernig hefir svo tekist að
skifta búi Habsborgaranna ? Ennþá
eiu að eins landamæri nýja Austur-
ríkis ákveðin, eins og hér hefir ver-
ið skýrt frá; að öðru leyti er í
friðarskilmálunum ekkert ákveðið um
þau riki, sem risa upp af eða fá
landshluta af gamla Austurríki. En
eru ekki landamæri nýja Austur-
ríkis talaDdi- vottur um, hvernig
verkið hefir hepaast ? í gamla Austur-
iíú bjuggu rúmar 10 miljónir Þjóð-
verja. Það Austurriki, sem nú semur
frið, á að eins að hafa 6 miljónir
ibúa. Yfir 5 milj. Þjóðverja er
þanDÍg íkift milli hinna rikjanna,
þar sem þeir ekki eiga heima. Þar
af fær czekneska rikið þrjár og hálfa
miljón i Bæheimi og Mahren. —
Talan er tekin eftir bók dr. To-
bolsks, þingmanns i þýzka þinginu
framan af ófriðnum. Það er sagt
að prófessor Masaryk, forseti Czek-
anna, hafi nú látið taka bókina úr
bókaverzlununum. — í Tyrol, sem
ítalir fá, búa yfir 200.000 Þjóðverj-
ar. Þar að auki er Austurriki svift
helztu iðnaðar- og akuryrkjulöndun-
om, t. d. i Suður-Makren, og það
landi, sem eingöngu er bygt af
Þjóðverjum. Austurriki verður þannig
ekki að eins fáment. Það land sem
eftir verður, getur ekki framleitt
nema litinn hluta af nauðsynjavörum
þjóðarinnar. Og það gerir það enn-
þá nauðsynlegra fyrir Austurríki að
fi að sameinast Þýzkalandi.
Það er að visu erfitt, sumstaðar
ómögulegt, að draga landamærin
eftir þjóðerni, þar sem þau eru svo
blönduð sem i gamla Austurríki.
Míudí hlutar hljóta altaf að slæðast
með. En þvf verður ekki neitað,
að þegar alt að helmingur þeirra
Þjóðverjs, sem bjuggu í gamla
Austurriki eru skiftir frá lðndum
sínum i nýja Austurriki, er nokkuð
langt vikið frá Wilsons friðnum og
sjálfsákvörðunarrétti þjóðanna. Og
þegar þess er gætt, að innan vé-
banda czekneska lýðveldisins verða
auk sex og hálf milj. Czeka næst-
um sex og hálf milj. af öðrum þjóð-
um (Þjóðverjum, Ungverjum o. fl.),
er þá ekki ástæða til aÖ óttast, að
upp af rústum gamla Austurríkis
risi nýtt órabæli, »nýr Balkan* í
Mið Evrópu, — já, alla leið frá Adria-
hafinu til Eystrasalts, því pólska rík-
ið verður ekki heldur nein þjóðar-
heild — ný ríki með blönduðum
þjóðernum, sem gera frioinn i Ev-
rópu ótryggan ?
Hræöur II.
Sig. Heiðdal: Hræður II.
Rvík. Útg. félagrð „Hlynni“
Aðalumboðsmaður Arinbjörn
Sveinbjarnareon.
Fyrri hluti þessa sagnaþáttar,
»Jón á Vatnsenda«, lýsti andlegri
baráttu. Frelsiskröfur framgjarnra
manna og nýir tímar með ný verk-
efni, áttu þar f böggi við þröngsýni
og gamlar, úreltar skoðanir. En þessi
hluti sögunnar, »Hildálf«, er aftur á
móti lýsing efnalegrar baráttu. Þar
segir frá Karli syni Jóns Ólafssonar,
sem ófæddnr olli mestum fjand-
skapnum milli síra Einars og )óns á
Vatnsenda, og nú tekur sem full-
tiða maður að »ryðjast um fast«,
eins og sagt var um forfeður okkar.
Eg get ekki neitað þvi, að eg varð
fyrir dálitlum vonbrigðum við að
lesa þessa bók. Mér fanst »Jón 4
Vatnsenda* lofa svo mikln, að mað-
ur hefði rétt til að vonast eftir góðri
sögu sem framhaldi þeirra lina, er
þar vorn dregnar. En það er alt
annað Sndrúmsloft í þessari bok en
hinni. Og þar er orsökin til þess,