Ísafold - 22.09.1919, Side 1

ísafoldarprentsmiðjsu
fRitstj'ófi': Viih:á!mur Finsen. — Sfmi 500.
XLVI Árg.
Stofnandi: Björa Jónssoa.
Reykjavtk, máDudagicn 22. sept 1919
39 töluba'
Vatnamálin
Loks liafa vatnamálanefndir Al-
þiugis slcilað af sér og er það sem
frá þeim kemur miklu minna að 1
fyrirferð en það sem þær fengu til
meðferðar. Verður að eins liugsað
11 m að afgreiða sérleyfislögin á
Jiessu þingi og enn fremur kafa1
Ivær þingsályktunartillögur komið
frá nefndinni, önnur um að ríkið |
slái eign sinni á alla vatnsorku í j
Soginu og fái úrskurð dómstólanna j
fyrir því hver réttur eigandi sé.
Hér fara á eftir tillögurnar og álit
samvinnunefndarinnar, en frá sér-
teyfislögunum verður sagt í næsta
blaði.
Tillaga til þingályktunar um, að
ríkið nemi vatnsorku í Sogi o. fl.,
faefir komið frá meiri liluta sam-
viununefndar í fossamálunum.
„Alþingi ályktar að skora á Iands
stjórnina:
'J,l. Til þess að dómsstólaárskurður
i'áist um, hvort ríkið eða einstakl-
ingar eigi vatnsorku landsins, —
a ð slá. eign sinni á alla vatns-
orku í Soginu, alt frá upp-
tökum þess og þar til er það
fellur í Hvítá, án þess að
neinar bætur komi fyrir til
eínstaklinga eða félaga, er
talið hafa sér eignarrétt á
henni. Taka þessi skal þó
eigi ná til þess af vatninu, er
býlum verður metið nauðsyn-
legt til heimilis og búsþarfa."
„,2. Fa.lli hæstaréttardómur í vænt-
anlegu máli út aí vatnsorkunám-
inu á þann veg, að einstaklingar
eigi vatnsorku þá, er þeir hafa
talið sér, en eigi rikið, —
a ð gera ráðstafanir til þess, að
ríkið þá engu að síður nái,
gegn bótum, fullum uilU'áð-
um og notarétti á vatnsorku
Sogsfossanna.1 ‘
ð. Að láta halda áfram mælingum
þeim og rannsóknum um vatns-
orku 0. fl. í Soginu, sem byrjað
hefir verið á. og heimilast lands-
stjórninni til alls þessa nauðsyn-
legt fé úr ríkissjóði.
Þá hefir eftirfarandi:
Tillaga til þingsályktunar um
rétt ríkisins til vatnsorku í almenn-
ingimi og afréttum hefir komið frá
nefndinni.
„Alþingi ályktar að skora á lands
stjórnina að lýsa aiia vatnsorku í
almenningum og afréttum eign rík-
isins, og gera, ef með þarf, ráðstaf-1
.anir til þess, að rifting fai'i fram á
gerniugum milli einstaklinga eða :
félaga, er í bága kynnu að koma við
þennan rétt þjóðfélagsins.
Frá samvinnunefnd í fossamál-
unum hefir komið svo hljóðandi
nefndarálit um vatnamálin:
„Báðar deildir hv. Alþingis kusu
í öndverðu nefndir — 7 manns í
Nd. og 5 í Ed. — til þess að fjalla
um mál þau, sem snerta fallvötn
landsins og lögð hafa verið fyrir
(þingið eða komið fram frá hv. þm.
í frumvarpsformi og á annan hátt.
Eftir nokkur fundarhöld og umræð-
ur um málið alment í Nd.-nefndinni,
gengm nefndir beggja deilda í eina
samvinnunefnd.
Mál þau, sem vísað var til fossa-
nefndar, eru þau, er nú skal greina :,
1. Frv. til vatnalaga á þgskj. 42
(meiri hl. milliþingan.).
2. Frv. til laga um vatnastjórn,
þgskj. 43 (sama).
3. Frv. til laga um rannsókn Sogs-
fossa, þgskj. 44 (sama).
4. Frv. til laga um raforkuvirki,
þgskj. 45 (sama).
5. Frv. til laga um vatnsorkusér-
leyfi, þgskj. 118 (sama).
6. Frv. til vatnalaga, þgskj. 88
(minni hi. milliþingan.).
7. Frv. til laga um sérleyfi o. s.
frv. þgskj. 123 (sama).
8. Till. til þingsál. um lögnám
Sogsfossanna, þgskj. 121.
1 nefndinn varð það hrátt að nið-
urstöðu, að ekki yrði liugsað til
þess að afgreiða öll vatnamálin á
þessu iþingi, jafnmikilfeng og marg-
brotin sem þau eru, þar sem túni
jiingsins hlaut að vera mjög bund-
inn af öðrum stórmáíuin, er fyrir
lágu, og eins af hinu, að milliþinga-
néfndin í fossamálunum gat ekki
orðið sammála, svo sem kunnugt er,
en alt málið miklu erfiðara viðfangs
af þeim sökum.
Að samkomulagi varð í nefndinni,
að hún léti fyrir sitt leyti deiluat-
riðið, um eignarréttinn til vatnork-
unnar í landinu, óútkljáð. Að öðru
leyti gi-eindi nefndarmenn nokkuð
á um, hvort réttara vairi, að lög-
gjafarvaldið úrskurðaði málið þegar
á annauhvorn veginn, eða að dóms-
valdi laudsins skyldi falið það. En
nefndin taldi öU nauðsynlegt, að
sérleyfislagafrumvarp yrði fram-
horið af hennar hálfu, er hv. AI-
þingi væntanlega síðar gæti fallíst
á, og varð að ráði, uð því skyldi
þann veg háttað, að eigi gæti í því
út af fyrir sig'falist neimmr skurður
löggjafarimiar um einkarréttarat-
riðið.
Til þess að gera slíkt sérleyfis-
frumvarp úr garði, sem nefnt var,
kjöri samvinnunefndin undirnefnd
5 manna, og var henni jafnframt
falið að semja tillögur til þingsá-
lyktunar út af réttar- eða deiluat-
riðum vatnamálanua.
Frá þessari undirnefnd eru komin
mál þau, er samvinnunefndin ber
fram:
1. Frumvarp til laga um vatns-
orkusérleyfi, á þgskj. 793.
Hefir það inni að kalda liin nauð-
synlegustu ákvæði um notkunarrétt
falivatna landsins, og hafa frv. milli
þinganefndarinnar í fossamálum,
meiri- og minni hluta, verið liöfð
þar til hliðsjónar, 0. fl.
Samvinnunefndin ber þetta frv.
fram óskift, að einum undanteknum
(Sv. Ól.), eii nokkrir nefndarménn
hafa áskilið sér rétt til þess að koma
fram með brtt. við einstök atriði
þess, 0g öll nefndin mun hafa það
til áframhaldandi athugunar undir
gangi þess í þinginu.
2. Tillaga til þingsályktunar um
rétt ríkisins til vatnsorku í almenn-
ingum 0g afréttum, á þgskj. 794.
Er hún í samræmi við einróma á-
lit allrar milliþinganefndarinnar um
þetta atriði, og- eru allir samvinnu-
nefndarmenn henni einuig sam-
þykkir, nema einn (Sig. Sig.).
3. Tillaga til þingsályktuiiar um
að ríkið nemi vatnsorku í Sogi 0. fl„
á þgskj. 795.
Er hún til þess stíluð, að deiluat-
riðinu sé beinlínis skotið til úrskurð
ar dómsvaldóns, og landsstjórninni
ialið að fylgja þessu fram.
Meðal aunars sökum íramkom-
innar tillögu (á þgskj. 121), um lög-
náiii Sogsfossanna telur nefndin
ráðlegast að halda sér við töku þess
fallvatns, þó að gerð sé sem tilraun
til útkljáiiingar réttaratriðis. Ann-
ar liður till. nefndarinnar gerir líka
ráð fyrir, að vatnsorka Sogsfoss-
aniia verði engu að síður lögnumin
ríkinu til handa, gegn bótum, ef því
verður að skifta, en þriðji liðurinn
ákveður að eins, að raimsóknir og
mæliiigar fari fram í Sogi, svo og
að landstjórnin megi, eins og sjálf-
sagt er, verja til þess fé úr ríkis-
sjóði.
Þessari till. fylgir meiri hluti
nefndarinnar (Þorl. *J-, G. Sv., K. D.
G. G., B. K., K. E., B. J„ H. Sn. .og
B. St., hinn síðastnefndi íneð fyrir-
vara um 2. lið, sem sé svo að ríkið
lögnemi Sogið gegn bótum). Minni
lil. samvinnun. (Sv. Ó„ S. S. og S.
Fr.) vill ekki fallast á hana, og er
hún því borin fram af meiri hlut-
anum.
Frekari grein verður gerð fyrir
málum Jiessum í framsögu. En sam-
kvæmt framangreindu afgreiðir
nefndin eigi að öðru leyti frumvörp
þau, sem hv. Nd. liefir vísað til
hennarþ‘
Álit minnihlutans.
Frá minni hluta samvjnnuuefnd-
ar í fossamálunum, hefir komið svo
liljóðandi nefndarálit uin tillögu til
þingsállyktunar um lögnám land-
inu til lianda á umráoum og nota-
rétti vatnsorku allrar í Sogi:
„Við undirritaðir höfum eigi get-
að fallist á niðurstöður meiri hluta
samvinnunefndar, svo sem í nefnd-
aráliti hans segir, um meðferð á
nefndri tillögu, og álítuhi ekki eiga
við að bera hana fram í þeirri mynd
sem meiri hluti íeggur til, eða svo
breytta frá frumtillögunni, að eigi
sé fullvíst um, að hægt verði um-
svifalítið að framkvæma hana.
Við teljum sjálfsagt, að ríkið fái,
svo fljótt sem verða má, fullkomin
eignárumráð yf'ir Soginu og sjáum
enga aðra færa eða sæmilega leið að
því eii fara eftir fyrirmælum laga
nr.55, 22. nóv. 1907, sem ljóslega
taka fram um meðferð þá er hafa
þarf.
Enga réttaróvissu könnumst við
við um það, hverjir vatnsréttindin
eigi og þessvegna lieldur etiga á-
stæðu til að skjóta máftnu til dóm-
stólanna 4 þann hátt, sem meiri
hlutinn leggur til. Hins vegár lítum
við svo á, áð taka Sogsins án endur-
gjalds, eins og meiri hlutinn leggur
tíl, sé óframkvæmanleg fyrir stjórn-
ina og óaðgengiíeg, og leiði samþykt
tillögunnar í þeirri mynd að eins til
tafar á framltvæmd málsins, ef eigi
annafs verra.
Að sjálfsögðu útilokar tillagan á
þgskj. 121 ekki þáð, að stjórnin leiti
samninga við aðilja um frjálsa af-
hendingu vatnsréttindanna til rík-
isins, og að þeir samningar geti tek-
ist. — Eignarnámið kemur því til
greina, ef aðgengilegir samningar
nást ekki, en um það, hverjir samn-
ingar séu aðgen'gilegir, ntá treysta
stjórninni til að meta, og eru þar til
hliðsjónar þeir leigusamningar, sem
gerðir hafa verið um Sogið, og það
mat vatnsréttindanna, sem í þeim
felst.
Ut af framansögðu leyfum við okk-
ur því að ráða hv. Alþingi til að
samþykkja tillöguna á þgskj. 121
óbreytta."
Sveinn Ólafsson. Sig. Sigurðsson
Nýtt skip
,.EimskipaféIagSuðurlands“ lieit-
ir félag er stofnað var hér í bæn-
um í vor sem leið. Er markmið þess
að halda uppi siglingum milli
Rðykjavíkur og nálægra hafna, að-
allega Borgarness Vestmannaeyja,
Eyrarhakka, Stokkseyar og Víkur
og eiimig til útlanda, eftir því sem
ástæður leyfa, og félaginu vex
fiskur um lirygg. Hlutafélagið er
alíslenzkt og flestir hlutlhafarnir
búsettir í kaupstöðum þeim, sein.
njóta eiga góðs áf samgöngunum.
Framkvæmdarstjóri félagsins er
Sveiim M. Sveinsson.
Félag þetta keypti í sumar skip
og koin ]iað hingað síðastliðinn
mánudag. Hefir það verið skýrt
„Suðurland“. Hefir það þegar far-
ið tvær ferðir í Bogarnes og reyn-
ist ágætt sjóskip.
Skipið var áður eign „Det Öst-
Boruholmske Dampskibsselskab‘ ‘
og hét „M. Davidsen“. Félagið
seldi skipið vegna þess að sam-
'kepni var orðin svo mikil um far-
þegaþægindi á Bornliólmsskipun-
um, að „M. Davidsen“ var kominn
aftur úr. Siiluvei'ðið var 240 þús.
krónur. Skipið er ágætt,, þótt það
sé farið að eldast, og má strax sjá
það á því, að það er sterkbygt og
að ]iví hefir verið vel haldið við.
Stefnið er bygt með sérstöku tilliti
til þess að geta brotið lagís, og
geíur það komið sér vel bér Skip-
ið fékk YÍðgerð lijí „Fiydedokk-
cn“ og var flokkað upp að nýju.
Stærð þess er 215 tonn brúttó. —
Lengdin 126,8 ensk fet, breidd 20,4
og dýpt 9.4. Yfirbygt er það stafna
á milli, hefir svefni’úm fyrir30—40
farþega í káetu, og getur auk þess
tekið fjölda marga á milli þilja.
Hraðinn getur verið 11 mílur á
vöku, en vanaferðin 9 mílur. —
Skipstjóri verður Sigurjón Jóns-
soii, sem var á „Ingólfi“ en hann
varð eftir í Khöfn vegna veikinda
konu simiar. Skipstjór.i hingað
upp var Ingvar Benediktsson.
--------o————«
Húsagerð rikisins
Lan Isspítali o. fl.
Neðri deild hefir samþykt og af-
greitt til efri deildar frumvarp um,
að landsstjórninni sé heimilt að láta
reisa sem fyi'st fyrir lánsfé:
1. Landsspítála,
2. Viðbót við geðveikrahælið á
Kleppi,
3. íbúðarhús á Hvanneyri, og
4. Ibúðarhús og skólahús á Eiðum.
Nú hefir fjárveitingarnefnd efri
deildar íhugað málið, og er álit
hénnar á þessa leið:
„Nefndin hefir athugað frum-
varp þetta og getur fallist á aðal-
stefnu þess, að rétt sé að gera nú
þegar gangskör að því að koma
upp nokkrum opinberum bygging-
um, er landið þarfnast svo mjög.
Hítt, hversu langt skuli gengið í
þessu efni og hvar þörfin er brýn-
ust, kynni fremur að geta valdiÖ
ágreiningi, því nálega á öllum svið-
um er húsaskorturinn mjög tilfinn-
anlegur. Fimm ára kyrstaða, að því
er snertir by ggi 11 gafra 111 kvæmdrr,
hefir valdið því, að stækkun og aðr-
ar nauðsynlegar umbætur á sjúkra-
húsum landsins hafa ekki orðið
framkvæmdar, og mun nú flestum
ljóst, að við svo búið megi eigi
lengur standa. Sama má segja um
skólana, að þeir, sem til eru, þarfn-
ast mjög umbóta, að því er húsriim
snertir, og aðrir, sem löggjafarvald-
ið hefir ákveðið að1 stofna, geta
ekki tekið til starfa vegna húsa-
skorts. Enh fremur má geta þess,
að ýmsar stofnanir og skrifstofur,
sem að réttu lagi ættu að standa
undir daglegu efirliti stjórnarráðs-
ins, mega heita húsnæðislausar;
þeim er kjálkað niður víðs vegar
úti um bæinn, Þær hafa að minsta
kosti sumar ilt og ónógt húsrúm,
og munu flestar eiga við afardýr
og ótrygg leigukjör að húa og geta
átt á hættu, að þeim verði bygt út,
eða þær bornar út með litlum fyrir-
vara. Þetta ástand getur varla tal-
ist sæmilegt þeim stofnunum, sem
ríkinu ber að annast, og verður því
eigi til lengdar komist lijá að ráða
bót á þessu. En þótt nefndin viður-
kenni byggingarþörfina, getur húu
ekki í alla staði fallist á frumvarp-
ið eins og það liggur fyrir, og skal
hér stuttlega gerð grein fyrir,
hverjar breytingar hún telur heppi-
legar.
1. Eiðaskólinn mun eiga hú«, sem
ráðgert er að notað verði bæði til
skólahalds og íbúðar næsta vetur.
Það hús ætti að mega nota til íbúð-
ar framvegis, og getur því varla
komið til mála, að þar verði nú
bygt aiinað en skólahús. Telur
nefndin því rétt að breyta orða-
laginu á 4. tölulið þaimig, að ekki
sé um að villast hvað þar sé átt
við.
2. Ibúðarhús á Hvanneyri telur
nefndin óþarft að taka upp í þetta
frumvarp, vegiia þess, að því máíí
er áður til lykta ráðið og fé til
þeirrar byggingar þegar veitt í
þessa árs fjárlögum, enda mun
undirbúningur þess þegar hafinn
og verkið að líkindum eitthvað á
veg komið.
3. Húsmæðraskóla á Norðurlandi
leyfir nefndin sér að taka upp í
frumvarpið, og mun það varla geta
valdið ágreiningi, þar eð hann er
áður í lög tekinn, og réttur kvenna
til slíkrar mentastofnunar óum-
þráttanlegur og alment viður-
kendur.
Með tilliti til þess, sem að framan
greinir, leggur nefndin til að frum-
varpið verði samþykt með eftirfar-
andi
BREYTINGUM.
í stað töluliðanna 1.—4. komi r
1. Landsspítala.
2 Viðbót við geðveikrahælið á
Kleppi.
3. Skólahús á Eiðum.
4. Húsmæðraskóla á Norðurlandi,
samkvæmt lögum nr. 37, 26. ok'.
1917.“
Magnús Kristjánsson hefir fram-
sögu.