Ísafold - 15.12.1919, Blaðsíða 1

Ísafold - 15.12.1919, Blaðsíða 1
 Ritstjóri: Vilhjá'mor Finsen. — Simi 500. Stiórnmáliritstjóri: Einar Arnórsson. XLVI. árg. Reykjavik, mánndaeinn 15. de«ember 1919 ísafoidirprentsmiðja. 51. tölnblað. Stjórnarmyndun. „Tíminn“ er auðsjáanlega prung inn sorgblandinni gremju yfir kosn ingaúrslitunum síðast, me'ðal ann- ars út af kosningunni í Reykjavík. Þessi gremja er blaðinu ekki lá- andi. Það sér, að það hefir unnið fyrir gíg, að öll ósböpin sem á liafa gengið hafa engan árangur haft. Það get.ur ekki neitað því, a'ð flokk- ur sá, að það telur sig styðja, hefir •ekki bætt einum einasta þingmanni við sig og ef til vill mist eitt þing- sæti. Gremja blaðsns kemur átakan- lega fram í grein einni í snðasta blaði, þar sem talað er um myndun iiýrrar stjórnar. Það má vitanlega «kki til þess húgsa, ef svo færi, að sjálfstæðimenn eða meiri hluti þeirra og einhver hluti heimatiórn- arflckbsins kynni að gets sarncin ast ;un stjc-rnarmyndua. A nðsœtt er l.að, að slík stjórnarmyndun mundi orka því, að „Tíminn“ gæti engan mann átt í stjórninni. Því yrði „Tímnn“ af þeim „fríðind- ura“, sem hann kveður fylgja því .að vera nákominn stjórn, eða nán- ustu ástvinir hans. En „Tíminn“ getnr þó huggað sig við það, að þau fríðindi eða hlunnindi, sem ■:„Tíminn“ eða vinir hans hafa þeg- *r fengið, verða ekki af þeim tekin. Framtíðar-áhrifin kynni aðeins að minka, af því að óvíst er að „Tíma“ klíkan hefði nokkurn þeirra manna sem í þeirri stjórn yrði, í vasanum, svo sem tvímælalaust hefir verið um einn ráðherra þeirra, sem nú sitja í stjórn landsins. „Tíminn* ‘ eyðir lön'gu máli um það, að Morgunblaðið vilji láta Sjálfstæðismenn og einhverja Heim .astjórnarmenn mynda stjóm án þess að þeir hafi nokknr mál eða nokkra stefnu sameiginlega. En alt hjal blaðsins, öll hin lauslega ræða þess um þetta, er algerlega út í hött. Morgunblaðið 'hefir sem sé að- •eins nefnt þenna möguleika til myndunar nýrrar stjómar, sem hugsanlegan, en a'ðra óhugsanlega eða ólíklega, en als eigi int að því einn orði, að Sj'álfstæðismenn og: hluti heimastjórnarflokksins ætti að mynda stjórn, þó að þeir hefði1 <engin sameiginleg mál eða stefnur.! Morgunblaðið telur „f ríðindin“ | af því að vera í st.jórn, styðja stjórn ; eða hafa stjórn í vasanum, ekki svo mikils virði sem „Tíminn“. Hann hefir reynt þessi „fríðindi“ og vill sýnilega halda þeim, hvort sem sú stjóm, sem nú er, eða sú stjóm, sem hann stvður síðar, hefir nokk- ur stefnumál með höndum eða ekki. Núverandi stjóra er þannig skipuð, að hún getur eltki — að minsta kosti ekki allir úr henni — verið sammála um aðalmálið, stærsta málið, sem nú er uppi, vatnorku- málið. í því máli hlýtnr alt að verða | upp í loft. Sumir ráðherrarnir eru! ,,innilokunarmenn“1) og sumir væntanlega „opingáttamenn"1) í samræmi við stefnu „Tímans‘ ‘, með I öðrum orðmn: RáSherrar þeir sem skipa núverandi stjóm geta ekki ! urmið' saman um aðalmálið og ef til vill allra afdrifaríkasta málið. „Tíminn“ virðist vilja láta þessa stjórn óhreyfða, að minst kosti aS nokkru leyti, hvort sem það er vegna væntanlegra „fríðinda“ eöa cinhvers annars. Þar sem því „Tíminn“ dinglar við stjórn, sem eigi situr vegna nokkurs málefnis, sem hún get- ur Rarist fyrir í sameiningu, þá ætti hann sízt að gera öðrum upp þau orð, að þeir vilji mynda nýja stjóm án nokkurs slíks málefnis. Fyrir MorgunblaSimi vakti ein- mitt það málið, sem „Tíminn“ nefn- ir meðal þeirra mála, er flokkum gæti skift, vatnorkumálið. Morg- unblaðið gerði ráð fyrir því, að „Tínia„-meim á þingi — en þar til má að vísu ekki telja alla þá, sem í svonefndum „Framsóknar- ílokki“ eru a'ð nafni til — vilj* fara „gullna“ meðalveginn í vatn- orkumálinu, vilji byrja á því að veita „Titan“ leyfi til að virkja Þjórsá að nokkra leyti, eins og Sveinn Ólafsson virðist vilja, skaða landið þannig stórkostlega og gefa þar með fordæmi sem gerir það að verkum, að erfitt verður að neyta eðrum um samskonar leyfi, alveg eins og „Tíminn“ segist vilja. Morgimblaðið gerði ráð fyrir því, að bins vegar mundi meiri hluti Sjálfstæðismanna og ýmsir Heima- stjómarmenn á'þingi al'ls eigi vilja „opna gáttina“, jafnvel þótt vegur- inn, þessi meðalvegur „Tímans“ verði „gullinn“ eða fyrirheit • verði gefið um það, að hann skuli verða „gullinn“. Og ef þeir menn, hvort se mþeir hafa hingað til ver- ið nefndir Sjálfstæðismenn eða Heiniastjórnarmenn, verða í meiri hluta á þinginu, þá er ekkert eðli- legra en það, að þeir skipi sér saman til varnar sjálfstæði og þjóð- erni landsms og myndi stjórn á þeini grundvélli. En ef hinir verða fleiri, „gullna“ meðalvegs-mennirnir á þingi, menn- irnir sem vilja „opna gáttina“, mennirnir sem vilja veita „Titan“ vátnorkuleyfi og leyfi til innflutn- ings 2000 verkamanna vitlendra, 'ineð skylduliði, eða als um 10 þús. manns, eða þá að taka 2000 verka- manna íslenzkra frá atvinnuvegum landsins — ef þeir verða fleiri, þá er ékki nema sjálfsagt, að þeir skipi sér saman og myndi stjórn. Og „Tíminn“ er ekki öfundar- verður af því að styðja neina „opingáttar' ‘ -stjórn, jafnvel þótt þeim stuðningi fylgi „fríðindi“, og hversu „gullin“ sem þau fríðindi verða. Það er sem sé alveg víst, að meiri hluti kjósenda í landinu skoð- ar ,,gullna“ meðalveg „Tímans“ í ó Þessi nöfn höfð hér til hægð- arauka en eigi af því, að þan sé að öllu réttnefni. þessu máli blátt áfram „breiða veg- inn sem til glötunar liggur“, veg- inn, sem ritstjóri „Tímans“ hefir víst áður varað menn við. En hvað um það? Ef „opingáttarmenn“ verða í meiri hluta á þingi, þá er þeim bæði rétt og skylt eftir þing- ræðisreglum að taka stjórn lands- ins í hendur sínar. Allir geta víst orðið sammála um, að vatnorkumálið sé svo þýðingar- mikið mál, sú hlið þess, hvort veita eigi leyfi til að nota vatnorku hér til stóriðju, að það sé nægt til að skifta flokkum. og það virðist mega heimta það af hverjum þingmanni að hann lýsi afdráttarlaust og ótvírætt sefnu sinni í því máli, og skipi sér þar í flokk, sem hann á heima samkvæmt þeirri yfirlýs- ingu. Þá nefnir „Tímin“ skattamálin, og býzt við, að þau geti skift flokk- um, þannig að á þeim grundvelli kunni að me>ga mynda stjórn. Slík skifting er óhugsandi á næsta þingi þegar af þeirri ástæðu, að enginn undirbúningur til löggjafar um þau mál getur legið fyrir því þingi, aukaþinginu í vetur. En þar að auki er ólíklegt, að þau mál skifti hér nokkurntíma flokkum, að minsta kosti ékki í náinni framtíð. Þau hafa ekki getað valdið nýrri flokkaskiftingu hing- að til. Að vísu gæti það orðið til nýrrar flokkaskiftingar, ef Georgistamir hér kæmust á þing og reyndi að koma „grunnrentu‘ ‘ -kenningu sinni í framkvæmd. En þess er væntan- lega langt að bíða. Ennfremur gæti það valdið nýrri flokkaskiftingu, ef jafnaðarmenn kæmust margir á þing og færu að berjast fyrii- því, að landið tæki verzlun 0. fl. í hendur sínar til þess að ná ’þannig í tekjur handa landssjóði, en afnema svonefnda óbeina skatta. En ek'ki er heldur útli’t fyrir, að þetta verði á næst- unni. Ágreiningur um vömtoll og verð- toll hefir lengi áður verið á þingi, en hann hefir eigi megnað að sundra flokkum. Um beina skatta og óheina get- ur varla orðið mikill ágreiningur. Menn munu væntanlega fljótt kom- ast að raun um það, að minstur hluti teknalandsjóðsnæstmeðbeinu sköttunum, hvort sem mönnum er það ljúft eða leitt. Vatnorkumálið („opingátt“ eða „innilokun' ‘) virðist því sem stend- ur eina málið, sem líklegt er að skifti flokkum. --------0--------- Ðattiel Bruun Samkvæmt síðustu dönsku blöð- um, hefir hinn alþekti danski höf- uðsmaður Daniel Braun verið út- nefndur yfirlögreglustjóri í Suður- Jótlandi nú á meðan á atkvæða- greiðslunni stendur. Er það vafa- laust vandamikið og harla erfitt starf sem Bruun hefir tekið að sér, enda hafa Danir ekki valið mann- inn af verri endanum. Flestir íslendingar kannast vel við Daniel Bruun. Hann hefir ferð- ast hér um landið í mörg sumur, verið hér í ýmsum fornleifarann- sóknum og ritað mikið um ísland, bæði í bókum, tímaritum og blöð- um. Hafa bækur hans umíslandþað fram yfir bækur flestra annara er- lendra ínanna, er um landið bafa ritað, að þær eru nákvæmar. Brun gaf út í haust, bók er hann vitaskuld eigi hafði unnið að einn, en sem vakið hefir töluverða eftir- tekt í Danmörku. Bókin heitir: „Danmarks Land og Folk“ og þykir hún séi’stök í sinni röð. --------o----------- VatnorkusksHur. „Tíminn“ og samherjar hans ýmsir ltalla það „vatnsrán“, að viðurkenna ekki, að vatn sé undir- orpið eignarrétti eða einkaumráð- v.m landeiganda eða annara, sem heimildir telja til hans. Og þá menn, sem fylgja þeirri skoðun, kallar „Tíminn' ‘ „vatnsránsmenn‘ ‘. Áður hefir verið bent á það í blaðinu, að ýmsir, sem nærri standa „Tímanum“, sérstaklega Sveinn í Firði, þættust vilja fara varlega um það, að veita sérleyfi til stór- virkjana vatnorku. Og jafnframt var á það bent, að ef sú varúð ætti að verða nægileg, þá mundi afleið- ii gin af því verða sú, að stórvötn- m öll yrði óvirkjuð um ófyrirsjáan- legan tíma. Afleiðingin af því er aftur sú, að vatnorkan verður verðlaus, og niðurstaðan því sama íyrir landeigendur sem him yrði eftir „vatnsránskenningunni“, sem þeir félagar nefna svo. Með öðrum orðum: þeir „eignarréttarmenn“ \'ðurkenna þá eignarrétt landeig- anda að vatninu til þess að taka hann af þeim aftur með því að banna notkun vatnsorkunnar. Eign- arréttar-viðurkenningin væri þá ekkert annað en blábert formsatriði. „Eignarréttarmenn' ‘ væri þá líka ,,vatnsbánsmenn' ‘, en munurinn að eins sá, að þeir fara krókaleið að sama marki. En auk þess hefir bólað á annari lmgsun hjá þeim „eignarréttar- mönnum“, sem getur leitt að sama takmarki, því að svifta landeigend- ur 0. s. frv. „eignarrétti“ að vatni c g vatnorku. Það er sem sé öllum kunnugt, að „Tíminn“ liefir stung- ið upp á því að leggja skatt á ónot- aða vatnorku. Þeir, sem eigi viðurkenna eignar- rétt eða einkaumráðarétt landeig- anda á vatni, geta vitanlega ekki fallist á þessa hugmynd, af því að lmn hlýtur að byggjast á algerlega andstæðri kenningu, eignarrétti eða einkaumráðarétti landeiganda. Þeg- ar sú kenning, að landeigandi hafi; þenna rétt yfir vatni, væri stað- fest af dómstólum eða löggjafar- valdinu, gæti „vatnsránsmennirnir“ svo nefndu talið geta komið til mála, að leggja skatt á vatnorku, en alls. eigi fyrr. Þessi hugmynd kann að virðast ýmsum allgirnileg í upphafi, áður en þeir kryfja liana til mergjar. Svo að kunnugt sé, hefir hún ekki verið mikið rædd enn þá, og naum- est hefir nokkurt blað minst á hana, nema „Tíminn“. En þegar nánar er aðgætt, eru ýmsir vankantar á henni, og svo verulegir, að varla íuun nokkurt viðlit að framkvæma hsna. Ef leggja ætti skatt á vatnorku, ] á þyrfti fyrst og fremst að ákveða, af hversu mikilli vatnorku hver ætti gjalda. Það þyrfti að mæla orku allra orkuvatna á landinu. Það kann að mega segja að þetta ætti að gera hvort sem væri. En það hlýtur að taka nokkurn tíma, að því er verk- fræðingar segja mörg ár, þar til 611 orkuvötn landsins væri mæld svo að áreiðanleg niðurstaða fengist. Og á hvað ætti svo að leggja skattt Er það sú orka, sem minst er hægt að fá iir vatni eða mest eða meðal- orka ? Er það orka sem ætla má að nnt yrði að fá með vatnsmiðlun eða að eins orka, sem unt er að fá án fcennar? Hvað á að vera skatt- frjálst? 0. s. frv. Þetta eru mikils- verð atriði alt saman og erfið við- fangs. En þau eru þó líklega ekki svo vaxin, að þau gerðu hugmynd- ina óframkvæmanlega, þegar nógu lengi hefði verið mælt og mælt, hverja orku mætti úr hverju vatni hafa 0. s. frv. En svo er annað. Orka í öllum vötnum er eigi jafnnýtileg. í sum- um er hún ef til vill raunverulega ónýtileg, t. d. vegna erfiðrar að- stöðu, og einkum meðan nóg er tiL af öðrum orkuvötnum. Á þá að leggja jafnan skatt á hestorku hverja í ónýtilegu eða lítt nýtilegu orkuvatni sem-í hinum, er tvímæla- laust þykja nýtileg? Og hver á að úrskurða um þetta? „Vatnsskattsmenn“ munn ekki hafa látið uppi neitt um það, hversu hár skatturinn œtti að vera- á hestorku hverja. Hann gæti vitan- lega verið svo lágur, að hans gætti hvergi neitt. En þá væri þeir ein- ungis að leika skrípaleik. En það er eigi gerandi ráð fyrir því, að þeir hugsi sér skattinn lægri en 50 aura til 1 krónu á hverja hestorkn. Ef skatturinn væri það á ári, þá gæti þaö orðið mikið fé. Ef skattur, sem nokkru næmi, væri lagður á ónotaða vatnorkn, og: reyndar þótt hann væri mjög lág- ur, þá hlyti skattþegn að eiga fulla sanngirniskröfu — ef eigi réttar- kröfu — til þess að mega færa sér vatnorkuna í nyt með þeim hætli sem bezt væri til fallinn. Með öðr- um orðum: pað væri í raun réttri ómögulegt að synja honum um virkjunarleyfi og leyfi til að nota

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.