Ísafold - 22.03.1920, Page 4

Merkúr
mánaðarblað verzlunarmauna.
Gefið út af Yerzlunnrmannafélaginu „Mérkúr“ í Reykjavík.
Kenmr út mánaðarlega, ýmist 8, 12 eða 16 síður eftir ástæðum, og
ko>*tar kr. 4,50 árgangurinn, er greiðist fyrirf ’aai.
Þar'eð „Merkúr“ er eina verzlunarmannablaðið á landinu og
flytur að jafnaði fróðlegar greinar verzlunarlegs efnis og ræðir öll
áhugamál verzlunarmannastéttarinnar, er það næg ástæða til þess, að
hver einasti verzlunarmaður á landinu kaupi það.
Skriflð þpg!j.r í stað og bfðjið nm sýnishorn
af blaðinu og verður það sent um hæl ókeypis.
Atgreiðsla ,Merkurs‘ Pósthólf 236 Reykjavík
A.s. Aarhus Skibsværft
Skipasmiðastöð.
Vekur athygll á sér til smíða á nýtfzku þilskipttm
til flskiveiða. — Fljót afgreiðsla. — Biðjið um tilboð,
Símnefni: Skibsværft.
Efnahagsreikningur
Spítalasjöðsins »Vinaminning* hinn 31, des. 1919.
Tekjar
1. Inneign við sparisjóð Árnessýslu 1. jan. 1919 1700 70
2, Gjöld til minningar nm látna ættingja og vini 506 75
3. Aðrar gjafir 2 00
4. Sparisjóðsyextir 1919 97 21
Gjöld
1. Lagt inn i sparisjúð : . . . . 441 45
2. Sparisjóðivextir lagðir við inDÍögin 97 21
3. Anglýning i íiafold 9 80
4. 1000 minningarspjöld 55,00, 100 umslög 2,50 67 50
5. Til jafnaðar móti tekjulið 1 1700 70
Kr. 2306 66 2306 66
Eign
f nneign við Sparisjóð Árnessýeln 2239 36
Eyrtrbakka 1. janúar 1920.
Gfsli Pétursson. Gísli Skúlason. P. Nielsen.
Vér morðingjar.
Svo sem áður hefir frést hingað í
sírnskeytum var leikrit Guðmundar
Kamban „Vér morðingjar“ leikið
við ágætan orðstír í Dagmar leikhús
inu í Kaupmannahöfn 2. þ. m. Birt-
um vér hér á eftir ummæli ritdóm-
ara „Berl. Tidende,, og „Politiken“,
þeirra Jul. Clausen og Sven Lange
um leikinn, en þeir þykja einna
vandfýsnastir allra ritdómara í
Khöfn og meira mark tekið á orðum
þeirra en flestra annara.
Jul. Clausen skrifar svo:
T þessu leikriti er lífið — aflmikið
og grimmúðlegt. Höfundur þess byrlar
drykk, svo þrunginn af sálarkvölum,
að nærri liggur, að hann stígi manni
ti! höfuðs, og hann spennir skrúfu lífs-
ins svo ákaflega og hún brestur að
lokum. Kamban hefir meðsamningleiks
þossa sýnt takmarkalausa hæfileika í
því, að vilja að eins koma auga ,á og
liOta það, sem endalokin eru undir-
komið og að draga saman alla þræði
cftir því sem álíður. Hann fyrirlítur
öll ytri áhrif og er meistari í efis með-
ferð í ytra skilningi.
Og sigurinn varð hans, einmitt vegna
þess hve stuttorður og kjarnorður leik-
nrinn var, og þrátt fyrir mörg atriði
sem hlutu — og víst áttu — að hafa
ónotaleg áhrif og óneitanlega verkuðu
á taugarnar.
En hvað ber við í þessum þriggja
þátta leik. Ekkert út á við, eða ekki
rema það allra nauðsynlegasta, alt
Oeinist inn á við, að einu efni: sambúð
manns og konu. í rauninni eru ekki
i cma þessar tvær persónur á leiksvið-
inu í öllum þáttum. Leikritið er sókn
og vörn um sekt og örlög, er kemur
fram í viðtali, sem alstaðar er lífsins
inál, en hvergi nálgast smekkleysi. Og
menn hlusta á hvert einasta orð, því alt
alt er mannamál. Aðstaðan sjálf: Sam-
dráttur og fráhrinding, leyndur gmn-
ur, sem skiptist á við ódulda afbrýðis-
semi, ást og hatnr milli tveggja sálna
— já, það á skylt við Strindberg, en
þar er ekki ástríða Strindbergs og hug-
ur á að skella allri skuldinni á konuna
ilér kennir líka gremju í huga höfund-
arins, hann hefir samúð með persónun-
lítn, en kemur alt af fram sem óvilhall-
ur dómari gagnvart þessum manni og
tonu, sem myrða hvort annað, hún hann
á sálinni en hann hana líkamlega.
í insta eðli sínu er þetta leikrit lýs-
ing hinnar ófrjóustu og mest tær&ndi
ástríðu: af brýðisseminnar. Aiherik-
anskur verkfræðingur grunar eiginkonu
s:na. Hann finnur, að hún, heimkomin
úr nokkurra mánaða leyfi, varnar hon-
um ástar sinna. Konan er skemtisjúkt
veraldarbarn, sem hefir átt við einfalt
líf að búa, og fundist það tómlegt. Hún
fellir hug til flugmanns. Maður hennar
hýður henni þá að skilja við sig, en
vegna síngirni hafnar hún því. Og þeg-
ar hann er farinn frá henni og fer
huldu höfði, leitar hún hann nppi. —
Það er löngunin til þess að sjá sér far-
borða, eða máske samvizkubit, sem
knýr hana til þess.Og þá er það, að
hann gerir sér upp jesúíta-rólyndi og
veiðir upp úr henni sannleikann, sem
hann óttaðist mest; og þegar hún sér
sig brögðnm beitta og reynir að leyna
játningu sinni með nýjum svikum, miss
ir hann valdið yfir sjálfum sér og slær
hana í höfuðið með þungum bréfafergir
er hann var með í hendinni. Og of seint
feilur hann á kné við lík konu sinnar,
sem hann unni mest.
Æsandi, sorglegt og þó þannig að
maður vill ekki missa eitt einasta orð,
tem sagt var í leiknnm. Það sýnir
grimmilega mátt ástríðnanna, en er að
öllu leyti skáldverk í fylsta mæli.
Hversu mikils virði er ekki þetta verk
í samanburði við alt sinnuleysið, þvaðr-
ið og falsið í leikbúningi? Hér var
vissulega ekki leikið falskt.
Og það^erðu ekki heldur leikendurn-
ir, sem alt var undir komið.
Sven Lange skrifar í „Politiken“ :
.... Nafnið getur út á við eigi haft
öðruvísi áhrif en kvikmyndaauglýs-
ing og inn á við, gagnvart leikritinu
sjálfu, í hæsta lagi.
Og þetta er eiginlega leitt, leikrits-
ins vegna. Því að það á miklu betra
skilið!
Kamban hefir nú vfirgefið íslenzka
náttúru, sem hefir komið leikritasmíð
iians að góðu haldi, vegna þess hve
Jiún er stórskorin og andrúmsloftið eld-
gosakent. Hann er kominn inn í stóra
nýtískuborg og hefir lýst nútímafólki
manni og konu, í ástarbaráttu þeirra.
l eikurinn á að fara fram í New York,
en höfundurinn hefir svift persónurnar
cllum þjóðerniseinkennum — og um
leið hefir hann látið þær hafa óljós
porsónueinkenni. Deilan er of óper-
sónuleg — eri verður fyrir bragðið al-
gildari í eðli sinu en ella.
Það er grunurinn eilífi,x efinn eilífi
og eilíf afbrýðissemi milli hjóna. Hún
l'.eldur af honum, lýgur að honum og
heldur úfram að Ijúga, þó hún haldi
afram að halda £;f honum. Hann elsk-
ar hana, en lokkar hana frá einni lýgi
■ S
til annarar, til þess að finna hve miklu
ofar hann er henni andlega, og vegna
kálfvegis óafvitandi löngunar til að
jn'na hana og pinta sjálfan sig. Þangað
til loksins að einskonar brjálsemi nær
yfirtökunum á honum við síðustu lýg-
dna, og hann myrðir hana.
Baráttan milli þessara tveggja ein-
staklinga, sem fyllir alt leikritið og er
eina innihald þess, er um eitt skeið
r- ikils til of hægfara, því að maður
verður ekki var neinnar breytingar á
hugarfari hjónanna hvers í annars garð
af smáskærunum, sem verða þeirra á
milli. í lok 2. þáttar hefir breytingin
orðið tiltölulega lítil frá því í byrjun
1. þáttar. Það er sálarfræði, oft glögg-
ar sálfræðilegar athuganir en eins og
fjarstæðar hugleiöingar á máli höfund-
n ins sem stundum er stirt bókmál —
en leikritaskáldskapur er það ekki.
Hann kemur ekki fyr en í síðasta þætti,
og þá með þeirri gjósandi ákefð, sem
sérkennir íslendinga.
En tilgangur leikritsins? Með hinu
þunga heiti hefir höfundurinn sýnilega
borið fram ákæru á hendur manninum,
sem myrðir þegar hann hefir kvalið '—
en hann fær naumast áhorfendurna á
citl mál, því lýsing hans á konunni er
ófullnægjandi. Maðurinn er glögt skil-
inn og honum lýst vel og skýrt svo
hann verður eðlilegur — en konan er
aftur á móti vefur af lygum, þvaðri og
andlegri lítilmensku, langtum lítilmót-
lagri og þessvegna langtum óhugþekk-
ari áhorfendunum, en höfundurinn hef-
ir ætlast til. Ákæra hans til morðingja
hennar — sem virðist jafnframt eiga
að ná til allra manna, sem líkt er á-
statt fyrir — verður þessvegna veik.
Stæði þessi glæpamaður fyrir kviðdóm-
inum á morgun mundu sakirnar tæp-
lega taldar að verðskulda 6 ára betr-
unarhúsvist. **
Sven Lange hrósar því næst leik-
tndunum, einkum Torkild Roose, er
lék manninn og segir að bann hafi
aldrei leikið eins vel. Minna hrósar
bann leik frú Clöru Pontoppidan
(áður Wieth) enda segir hann hlut-
verk heimar ekki eins þakklátt.
ReyRlayftnraimAlI.
NiSurjöfnun aukaútsvara í Reykjavík
er nú lokið að þessn sinni. Hefir alls
verið jafnaö niður einni miljón og
átta hundruð þúsund krórmm. Hefir
gjaldabyrði bæjarins aldrei verið jafn
nrikil og nú, enda 'nema útsvörin að
meðaltali á annað hundrað krónum é
hvert mannsbarn í bænum.
Báðningarskrifstofu hafa Búnaðar-
félag íslands og Fiskifélagið komið
upp, er hún nýlega tekin til starfa í
húsi Búnaðarfélagsins í Lækjargötu 14.
Er mikil þörf á slíkri stofnun og ætti
hún að geta greitt fyrir mönnum bæði
til lands og sjávar, er vantar fólk, og
gefið ýms góð ráð. Er sennílegt að hún
verði mikið notuð.
Vegna inflúenzunnar hefir allmörg-
nm nýjum lögregluþjónum verið bætt
við hér í bænum um stundarsakir. Lög-
reglan hefir mjög mikið að starfa við
sóttvamimar; hún þarf af hafa eftir-
lit með fermingu og affemiingn báta
og skipa, sem eru í ferðum milli Reykj-
í-.víkur og ósýktra héraða, fylgja mönn-
nm sem að afstaðinni sóttkví fara héð-
an úr bænum og hafa eftirlit innan-
bæjar.
Póstferðirnar. Póstarnir íluttu í marz
ferðinni hvorki krossbandssendingar né
bögla út um land. Perð austanpósts
er frestað um óákveðinn tíma vegna
örðugleika er stafa af samgöngnbann-
inu.
Inflúenzan er nú að kalla má nm garð
gengin í Yestmannaeyjum og reyndist
mjög væg til þess síðasta. Afli hefir
verið ágætnr í Eýjum síðustu vikurnar.
Bæjarskrá Beykjavíkur fyrir árið
1920 er nýkomin út. Era í henni nöfn
allra. eldri en 18 ára, er he’milisfastir
vom hér í bænum í byrjun síðastlið-
ins nóvembermánaðar, í tveimur registr-
um, raðað eftir götum og ncfnum. Út-
gáfan er vel vönduð, en slæmt er að
slept skuli hafa verið „félagatali og
stofnana“ og meiri fróðleik er áður var
í bókinni.
Botnvörpungar allmargir hafa bæzt
við fiskiflotann nýverið. Kveldúlfsfé-
lagið hefir fengið ágætt skip, nýtt,
Skallagrím, sem mun vera langfulb
Iromnasta botnvörpuskip hér við land.
Er það búið loftskeytatækjum. Hluta-
félagið „Hilmir“ hefir keypt skip í
Bretlandi og er það einnig komið hing-
nð. pá hafa Vestmannaeyingar einnig
kevpt botnvörpung og enn hafa tveir
botnvörpungar bæzst við hér. Og marg-
ir ern væntanlegir.
Inflúenzan er nú orðin mjög útbreidd
hér í bænum en svo væg að víða er
læknis alls ekki vitjað. Enginn hefir
cáið úr veikinni. Fámennir skólar eru
cú byrjaðir kenslu aftur, en samkomur
eru bannaðar eins og áður.
Gullfoss kom hingað frá Ameríku nm
œiðja síðustu viku, fullhlaðinn vörum
Og með nokkra farþega.
Víðskiftansfnd
hefir stjórnin skipað nú á laugar-
daginn og eru í henni fimm menn,
þeir Oddur Hermannsson skrif-
stofustjóri, Jes Zimsen konsúll, L.
Kaaber bankastjóri, Hannes Tbor-
steinsson bankastjóri og Hallgrím-
nr Kristinsson fratnkvæmdastjóri.
Segir í skipunarauglýsingunni
að henni sé ætlað að starfa að ráð-
stöfnnum viðvíkjandi vöru- og
greiðsluviðskiftum íslands við
önnur ríki. Nefndin er í raun og
veru ekkert annað en ný innflutn-
’ingsnefnd og er liún skipuð sam-
kvæmt beimildarlögum frá síðasta
þingi um að takmarka eða banna
innflutning á óþörfum varningi.
Mun nefndin eiga að skera úr því
hvað sé óþarfi og hvað sé það ekki
og þá ýmist banna eða leyfa inn-
flutning. En enginn má fiytja inn
vörur, hverju nafni sem nefnast,
nema með leyfi nefndarinnar.
Svo sem menn skilja, er það ekki
lítið vald, sem þessari nefnd er
gefið og fráleitt mun hún geta gert
svo öllum líki.
' i
Bergenska
gufuskipafélagið.
Stjúrn og fulltrúar þess hafa
ákveðið að skifta síðasta ársarði fé.
lagsins þannig:
Hluthafar fá 30% eða samanlagt
4 milj. kr., í skipsskaðasjóð voru
lagðar 700 þús. kr., í húsbygging-
arsjóð 110 þús. kr., í bjálparsjóð
29.375 kr„ í tryggingarssjóð 93
þús. kr., til gjafa 100 þús., til rekst-
urskostnaðar þetta ár 149.492 kr.
Gjöfin, 100 þús. kr„ áttu að skift-
ast milli verzlunarskóla eins í Berg-
cn, safns eins þar, sem safnar öllu,
er lýtur að siglingum, skólaskips-
ins og byggingarsjóðs fyrir borgar-
búa. Skólinn fékk 50 þús„ safnið 15
þús., skipið 10 þús. og byggingar-
sjóðurinn 25 þús. kr.
— ------o—---------
Ný tegund spönsku veikinnar.
í Austurríki hefir orðiS vart viS
sjúkdóm einn, er mjög líkist spönsku
veikinni og margir hafa dáið úr. Sjúk-
dómnum er Jýst á þá leið, að honnm
svipi til sumra tegunda af heilabólgu.
Byrjar hann með kvefi, hósta, svefn-
leysi og síðast vöðvakrampa í maga,
handleggjum og fótum. Jafnframt fá
sjúklingamir ofurlítinn hita, og oftast
endar veikin me‘S óráði. Vi‘ð það að
kryfja líkin, hefir fundist bólga í heila.
Telja læknar þetta vera slæma en áður
ólcunna tegund spönsku veikinnar. En
réttast er, að leggja ekki mikinn trúnað
á þessar fregnir e'Sa gera of mikið úr
þeim.