Ísafold - 11.10.1920, Qupperneq 1

Simar 499 og 500.
XLVII. árg. I
ISAFOLD
Ritstjóri: Vilhjálmnr Finsen.
Reykjavik, Mánudaginn 11. október 1920.
ísafoldarprentsmiðja.
42. tölnblað.
Viðskiftaástandtð.
Eftirfarandi grein birtist í Versl-
iinartíðindnnum, síðasta ihefti. Gef-
ur liún skýrt yfirlit yfir það, sem
aðrar þjóðir hafa g'ert til þess að
bæta viðskiftin og fjárhagsvand-
ræðin og mun verða. lesin með at-
hygli af fleirum en þeim, sem sjá
nefnt tímarit.
Greinin er á þessa leið:
Þeir eru að vonum margir, sem
eru svartsýnir á f járhagshorfur hér
í landi. Þótt lítil huggun sé í því,
þá eru viðskiftakröggur þær, sem
vér erum í, ekki neitt eins dæmi.
í öllum löndum hafa fjárhagsörð-
ugleikarnir gert vart við sig, og
mjög víða er ástandið miklu verra
en hér. Orsakirnar til viðskifta-
kreppunnar eru, að því er oss snert-
ir, að mestu leyti utanaðkomandi,
og höfurn vér eigi getað við þær
ráðið. Heimsviðskiftin eru svo sam-
tvinnuð og margþætt, að ekkert
land kemst hjá því að verða fyrir
ef tirköstum heimsstyr j aldarinnar.
Nú eftir á kunna flestir ýms holi
rað, sem gott hefði verið að fylgja
a stríðsárunum; en það er því mið-
ur of seint. Það er þó eigi í fyrsta
skifti, sem heimurinn hefir tekið
slíka skaðræðissótt, en að þessu
sinni var sóttin þyngri og hagaði
sér öðru vísi, en nokkru sinni áður,
og stóðu því þjóðfélags læknarnir
ráðalitlir.
Á stríðsárunum leið hlutlausu
löndunum sæmilega og mörgum
mjög vel — eða svo virtist þeim
sjálfum. Bn nú koma eftirköst
styrjaldarinnar og hafa hlutlausu
löndin fengið að kenna á þeim í
ríkum mæli. Pjárhagsörðugleikam
i.' fara sívaxandi og hið óvissa verð
lag og gjáldeyrisgengi lamar all-
an atvinnurekstur. Alstaðar hefir
verið reynt að finna ráð til þess að
komast fram úr ógöngunum. Hér
hefir verið skipuð viðskiftanefnd,
sem hefir afskifti af vöruinnflutn-
ingi, og vafalaust hefir gert og mun
gera mikið gagn bæði beinlínis og
óbeinlíniá. En vöruinnflutningur-
inn er að eins önnur hlið málsins,
hin hliðin — og sú þýðingarmesta
— er íitflutningurinn, en á þeirri;
hliðinni höfum vér lítil eða engin
tök. f nágrannalöndunum er svipað
ástand og hjá oss. í Noregi hefir
nýlega verið skipuð innflutnings-
nefnd, sem mun starfa á svipuðum
grundvelli og viðekiftanefndin hér,
og hefir verið gefið út bann við inn
flutningi allmargra vörutegunda.
1 Danmörku starfaði fyrri hluta
ársins gj'aldeyisráð, sem hafði eft-
irlit og íhlutunarrétt um gjaldeyr-
isverzlunina, en eftir nokkurra
mániaða starfsemi hætti gjaldevris-
ráðið störfum, aðallega af þeirri á-
stæðu, að það þóttist eigi hafa nógu
víðtækt vaMsvið. Nú hefir nýlega
verið skipuð nefnd til þess að gera
tiflögur um ráðstafanir til að bæta
gengi dönsku krónunnar- Hefir
nefndin sjálf svo ekift. sér og á ann-
ar hlutj nefndarinnar að rannsakaj
vöruinn flutninginn sérstaklega, en '
hinn hlutinn gjaldeyrismálið. Hefir
enn eígi frézt um tillögur nefndar-
innar.
Snemma í sumar var í Svíþjóð
skipuð nefnd í svipuðum tilgangi.
Sú nefnd hefir nýíega lokið störf-
um sínúm og birt ítarlegt álit. Gef-
111 nefndin fyrst yfirlit yfir f járhag
ástandið eins og það er, og tekur
það fram, að aðalatriðið í allri end-
urreisnarviðieitni verði að vera að
stöðva verðhækkunina. Telur hún
óhugsandi að komist verði niður á
það verðlag, sem var fyrir stríðið,
en leggur til að alt kapp verði lagt
á að hækka smám saman gildi pen-
inganna, það er lækka verðl'agið, þó
þannig, að eigi séu gerðar neinar
ráðstafanir, er valdi stórfeldri rösk
un á viðskiftalífinu. Takmark það,
sem stefna beri að, sé, að sænskur
gjaldeyrir komist í jafngildi við
gull. Nefndin telur ógerlegt að gefa
gulbð frjálst nú þegar, þar eð eigi
geti komið til mála að svo stöddu
að nema úr gildi gullútflutnings-
bannið og að gera seðlana innleys-
anlega. Það er álit nefndarinnar að
eigi sé unt að leysa gullhöftin nema
slíkt sé gert samtímis í öllum eða
flestum löndum, og sé það þá gert
með sérstökum samningi milli land-
anna. Til forgöngu í þessu efni sé
73retland — gulllandið mikla —
sjálxkjörið.
Þá telur nefndin að háir forvext-
ir séu áhrifamesta meðalið til þess
að kom festu í peningagildið. — Á
stríðsárunum höfðu forvextir
miklu minni áhrif, en á venjulegum
tímum; nú er það óeðlilega ástand,
sem þá sfcapaðist, að smá hverfa
og forvextirnir farnir aftur að ná
tökum á peningamarkaðinum inn-
anlands. Gagnvart útlöndum hafa
forvextir þó enn eigi neina veru-
lega þýðingu, þar sem þeir hafa
engan mátt til að draga að landinu
erlent fé. Forvaxtahækkun mundi
því hafa þau ein áhrif, að hindra
myndun nýrra fyrirtækja, að koma
í veg fyrir að fyrirtæki þau,sem nú
starfa, færi út kvíarnar og að
stuðla að því að fyrirliggjandi vöru!
birgðir verði seldar sem fyrst. For-
vaxtahækkun er þannig tvíeggjað
vopn, sem beita verður með mestu
; varkárni. Nefndin leggur þó til að
beitt sé forvaxtáhækkun svo frek-
lega sem unt er, en þó sé tekið fult
til'lit til þess, að íþyngja ekki at-
vinnuvegunum um of.
Að lokuin tefcur sænska nefndin
það fram, að vonlaust sé um nokk-
urn árangur, nema gætt sé hinnar
mestu sparsemi, bæði af hálfu hins
opinbera og almennings. Alt sem
ekki sé bráðnauðsynlegt verði að
sitja á hakanum og bíða betri tíma.
Ótal aðrar nefndir víðsvegar um
'lönd hafa setið á rökstólum og
reynt að finna allsherjarmeðalið, er
sé „allrk meina bót“- En'gin hefir
enn fundið það.Ymsar tillögur hafa
þó komið fram um stórfeldar lækn-
ingatilraunir, en engin stjóm hefir;
viljað taka á sig þá ábyrgð að fram j
kvæma þær, þar sem alt er í óvissu j
j um árangurinn, en mikið í húfi ef ■
'illa tekst. Niðui*staðan/hefir því,
f
að heita má alstaðar, orðið sú, að
eigi hafa verið gerðar aðrar ráð-
stafanir en þær, sem valda 'lítilli
röskun á atvimiulífinu.
Lögeggjan bannmanna,
í síðasta blaði ,,Tímans“ hefir
hr. Helgi Valtýsson kennari skrif-
að grein, er hann nefnir „Bannlög-
in og kæruleysið“. Eggjar hann þar
bannmenn lögeggjan, „að fylkja
öflugu liði, og krefjast þess, að lög
landsins séu virt og haldin“.
Þetta er ekki fyrsta lögeggjan
in, sem bannmenn hafa látið gjalla
út yfir fylkingar sínar- Og verður
ag líkindum ekki sú síðasta. En svo
lítiil árangur verður af þessum
hrópum þeirra, að fylkingamar riðl
ast meir og meir og daglega era
þeir sjálfir sjónarvottar að því, að
öll vörn þeirra strandar á þessu
mikla skeri: ómöguleika sjálfra
bannlaganna.
Hr. Helgi Valtýsson segir, að
hann hafi í „ótal blaðagreinum og
tugum fyrirlestra reynt að draga
úr ásökunum bannf jenda (um bann
lögin) við ertlenda blaðamenn og
hlutdræg skrif þeirra í ísl. og er-
lend blöð“, „og farið eins langt og
eg hefi séð mér £ært — og’ talsvmt
lengrao, því miður.
Þarna kemur ein af höfuðsynd-
uni bannmanna. Sjálfur meðmæl-
andi bannlaganna, þykist þurfa að
fegra ástandið, og draga úr van-
mætti bannlaganna. Hann játar að
mikið sé að. En hikar ekki við að
sýnast, hikar ekki við að gefa er-
lendri þjóð „í ótal blaðagreinum og
tugum fyirlestra“ ósanna mjmd af
því ástandi, sem bannlögin hafa
leitt yfir þessa þjóð.
Það skiftir engu í þessu máli, þó
þarna hafi átt að koma til greina
sonarleg rækt til ættjarðarinnar og
góðgjarn vilji til þess að „breiða
yfir opinbera bresti“ þjóðar vorr-
ar.Helgi Valtýsson verður að minn-
ast þess, að það er því hættulegr.í
að sýnast en vere ekki úti í löndum
en hér heima. Og þótt miki'lsvert sé
og ræktarlegt, að taka málstað
lands og þjóðar erlendis, þá er þó
hitt miklu meira um vert, að segja
sannleikí/nn, hversu sem hann kann
að vera, og hvern veg sem hann
gengur á bug við persónulegar
skoðanir manna og stefnu.
Þetta er ekki sagt Helga Valtýs-
syni til óhróðurs. Allir vita að hann
hefir verið sísterfandi í Noregi til
þess að taka málstað vor íslendinga
og breiða út þekkingu á landi voru
og þjóð. En þetta er tekið sem
dæmi um samvizkusemi! bann-
manna. Þetta er glegsti votturinn
um ógagnsemi bannlaganna, að
sjálfir formælendur og fýlgjendur
þeirra taka að breiða svikablæju
yfir áhrif þeirra.
j Hr. Helgi Valtýsson vill „krefja
: einstaklinginn til ábyrgðar á orðum
Ihans og gerðum“.
* Leturbreyting mín.
I
Hann tiifærir'eitt dæmi:
Maður sem gengur með flösku í
vasanum úr Lagarfossi síðast þegar
hann var að f ara til Canda.
Setjum svo að þessi maður hefði
verið tekinn og dreginn fyrir lög
og dóm. Mundi öll önnur vínnautn
og smyglun hafa beðið mikinn
hnekki við það! Síður en svo! Þótt
lögreglan tækj daglega mann hér
á götunum fyrir vínnautn, þá kæm-
ist hún ekki að heldur fyrir stærstu
lögbrotin — getur það ekki- Menn-
irnir eru hugvitssamir þegar um
fullnægingu ýmissa nautna er að
ræða- Slyngasta lögregla heimsins
stendur þeim ekki þar á sporði, þó
að hún væri nær því alvitur og ai-
máttug, mundi mega fara í kring-
um hana. Og þar er stungið á kýl-
inu. Hér dugar ekkert eftirlit. —
Hvernig sem farið er að, hvað mik-
ið sem lögreglan leggur sig í fram-
króka að komast fyrir alt sem gert
er í þessu landi, tekst henni ekki
að vita um nema takmarkaðan
hluta þess.
Þetta er ekki sagt vínnautn til
hróss. Þetta er sagt bannlögunum
til óvirðingar. Þa.u eru þrautreynd
hér á landi og víðar um heim. Og
alstaðar er sama sagan: gagnsleysi,
aukinn drykk.juskapur, óvirðing
fyrir öllum lögum. Því ein syndin
býður anmari heim.
Hr. Helgi Valtýsson gefur það
’loforð, að hann muni í næsta fcafla
„skýra frá starfi og stefnuleið Svía
í bannmáli sínu“.
Vildi hann þá ekki líka skýra frá
því, sem rætt er og ritað á móti
bannmálinu í Svíþjóð og hver sönn-
unargögn þeir menn hafa. í hönd-
um, sem þykjast hafa rétt til þess
að bannfæra, bannið þar í 'landi —
siðferðislegan og persónulegan rétt
Hér er mikið í húfi, Helgi Val-
týsson: sannleikuriim.
J.
Bókarfregn
J ónas Guðlaugsson: Sólrún
og biðlar herniar. G. G. Haga-
Hn þýddi. Bókaverzl. Arinbj.
Sveinbjarnarsonar. Reykja-
vík.
Sjaldan hefir nokkurt ungt skáld
verið auðugra af sjálfstrausti en
Jónas Guðlaugsson. Hann var ekki
að efa hæfileika sína og meðfædda
skáldköllun. Ekkert. hik og engin
varfærni dró úr því, sem til var.
I hverju kvæði, sem Jónas orti um
sjálfian sig og sín mál, var þessi
óbifanlega sigurvissa um mátt hans
til að yrkja eins og sá sem vald
hafði. Hann átti auðsjáanlega örð-
ugt með að skilja þá menn, sem alt
af finst þeir vera minni en þeir í
raun og veru eru.
Þetta hafði sína\ kosti ig galla
fyrir Jónas.
Kostirni ko au fram í þ ?í, að
hann þ 0 r 5 i að segja alt, sem hon-
um fanst hann þ u r f a að segja.
Sjálfstraustið veitti hon; n réttinn
til þess.
Gallamir sýndu sig aftur á móti
í því, að hann varð stundum helsti
fasmikill og gja.rnt til að miða alt
við sjálfan sig. Og stundum mátti
líta svo á sumar skoðanir hans, að
hann teldi sig vera andlegt hjálp-
ræði íslenzku þjóðarinnar. „Frá
honum og fyrir hann og tii hans
voru allir Mutir.“
Sjálfstraustið varð Jónasi hættu-
legt hér heima. Þar sem allir þekkj-
ast og þreyfa hver á öðram, þola
menn ekki, að einn gefi sjálfum sér
rátt til þess að koma fram „af guðs
náð‘ ‘ • Hann var hæddur og misskil-
inn. Menn drógu dár að þessum
unga manni, sem var svona fullviss
um sjálfan sig, hiklaus að yrkja,
reiðubúinn til að sæma sjálfan sig
heiðursmerki andlegrar tigniar.
Þetta sjálfstraust væri ekki svo
merkilegt í sjálfu sér, ef það hefði
komið fram alstaðar í því, sem Jón-
as skrifaði- En svo er ekki. Það kom
ekki víðar við en í 1 j ó ð u m hans.
Þær sögur, sem til eru eftir Jónas,
eru svo gersneyddar þessu sérkenni
að ætla mætti að þær væra eftir
annan höfund.
Þetta bendir á, að ljóð sín hafi
hann sungið út úr sál sinni, skrifað
þau með blóði sínu. En í sögumar
hafi hann e'kki lagt sinn raunvera-
lega innri rnann. Ljóðin eru hann
sjálfur. Sögurnar athuganir hans
og endurminningar. Ljóðin spretta
upp inni fyrir. Söguefnin koma ut-
an að.
„Sólrún og biðliar hennar“ er
fremur lítilsverð saga, hvað mann-
lýsingar og listgildi snertir. Sögu-
efnið er hversdagslegt og meðferð
þess víðast fremur grunnfær og
yfirborðsleg. En höfundurinn dreg-
ur í henni upp ýmsar myndir úr
þjóðlífi voru,sem útlendingum mun
vafalaust hafa verið starsýnt á. —
Siðum og háttum manna ýmsum er
haldið þarna framarlega. Sagan er
ekki einskisverð sem þjóðlýsing,
E11 hún er fremur fátæk af því, sem
skáldsögu er nauðsynlegt.
Þó er ekfci þar theð sagt, að ekki
sé ýmislegt laglegt í bókinni. Nátt-
úrulýsingar margar eru sannar og
lifandi. Samtöl manua minna víða
á lífið. Og sumir atburðir era dregn
ir svo örugt og vel, að þeir sjást
og finnast um leið og lesið er.
En þýðingin á bókinni er slæm.
Þýðandanum er sýnilega mislaigðar
hendur. Sumstaðar er málið gott.
En alt í einu er komin sú hrakleg-
asta íslenzkia, sem orðið getur, ekki
beinlínis röng, en svo óeðlileg og
ólistfeng, að meðal málsmekk er
nóg boðið. íslenzk tunga er honum
auðsjáanlega ekki nógu eftirlát og
auðsveip til þess, að honum tákist
að steypa alt í hennar móti. Eða
þetta er hirðuleysissynd, sem er
enn verra. Dæmi hirði eg ekki að
taka. Þau eru á fyrstu og síðustu
síðu og flestúm þar á milli.
J. B.