Ísafold - 11.10.1920, Síða 3

ISAFOLD
F
verið meS allra róttækustu jafnaS-
armönnum í kröfum sínum, margir
hverjir.
Það var því ekkert undarlegt, þó
iaS sumir þeirra tækju tveim hönd-
um við kenningum Bolsevíka og
legðu sig alla fram til þess að strá
því eitri um landið. Og þeir hafa
líka verið margra Norðurlanda-
manna ötulastir í því, að sækja ’-'að-
stefnur Bolsevíka og fá áhrif og
innblástur þaðan til byitinga og
óeirða heima fyrir.
Binn norskur áhamgandi Bolse-
víka, fyrverandi skjalavörður Ja-
kob Riis, er t. d. nú nýlega kommn
aí síðustu ráðstefnu Bolsevíka í
Moskva- Hafa norsk blöð !átt tal
við hann um fyrirætlanir þeirra um
st.jórnarbyitingu, sem þeir ætluðu
að koma á í ýmsum löndum.
Friis kvað liafa verið fremur fá-
talaður um ráðagerðir Bolsevíka.
En þó hefir hann ekki neitað því,
að Bolsevíkar teldu stjórmarbylt-
ingu óhjákvæmilega. Hún mætti
bara ekki koma af neinum óeðlileg-
um áhrifum. Það væri lítið eftir því
að fara, hvað hann og aðrir segðu
í ræðustól- Þegar stjórnbyltingin
kæmi, þá kæmi hún af sjáifusér.
Þetta gefur tiiefni til margra
hugsana.
Það er hugsanlegt, að stjórnar-
byltingin í Rússlandi hafi komið af
,,sjálfu isér“, eða að hún sé afleið-
ing margi-.a alda emveldis og kúg-
unar. En í Vestur-Evrópu or það ó-
hugsandi, að stjórnarbylting geti
komið af „sjálfu sér“. Þar hlýtur
hún að framballast fyrir sérstök
óeðiiieg áhrif og undirróður. Þar
getur hún aldrei orðið anuað en
afleiðing af æsingum ábyrgðar-
lau.sra skrumara, glæpsamlegum
fullyrðingum og ef til vill fyrir til-
istilli rússnesks gúlls. Komi sitjórn-
arbylting fyrir til dæmis á Norður-
löndum, þá verður það eingöngu
að kenna eitursæði því, sem bolshe-
víksinnaðir menn hafa sáð. Þeir
hafa enga afsökun. *
Hitt er aftur á móti augljóst, að
í Vest,rir-Evrópu hefir farið fram
stórfeld bylting. Og sú bylting hef-
ir farið fram „af sjálfu sér“. Það
eru framfarir þær, sem átt hafa
sér stað á nær því öllum sviðum
síðustu 50 árin- S ú bylting hefir
átt meiri þátt í því að nmskapa
þjóðfélögin eu nokkur bolshevisk
stjórnarbylting hefði getað gert.
Það getur enginn neitað því með
sanngirni, að mjög víða er lagt
fram geysiverk, til þess að bæta
kjör verkamannastéttarinnar, efna-
lega, stjórnarfarslega og menning-
arlega. En Róm var ekki bygð á
einurn degi. Það starf er ekki full-
l'omuað enn. En engiun hefir rétt
til að efast tun, að ekki sé hægt
að leysa það verk af hendi, bæta
kjör alira manna á friðsamlegan
hátt eingöngu.
Hið glæpsamlega við stjómar-
byltingu er ekki eingöngu það, að
styrjaldir, morð, rán og sjúkdómar
fylgi henni. Hún rífur líka niður
það sem bygt hefir verið upp með
súrum sveita-
Stjómarbyltngin í Rússlandi hef
ir ekki flhtt rússnesku verkamenn-
ina stórt fram í velmegxm eða mexrn
ingu. Þeir hafa ekki borið annað úr
býtum en ennþá meiri neyð og
eymd. Og þeir hafa mist frelsi sitt.
En hún hefir búið til nýja yfirstétt.
af umsjónarmönnum og yfirborðs-
stjórnmálamönnum. Ollum hinum
hefir hún steypt niður í vonleysi.
sjúkdóma, og menningarleysi. En
heimurinn gæti bjargað sér þótt
þessi harmaleikur væri leikinn í
Rússlandi, ef eitrið hreiddi sig ekki
til fleiri landa. Breiddist það út,
eins og Moskva-ráðstefnan síðasta
ætlast til, þá er menningin í veði.
Þá er ekki eingöngu grundvöllur-
inn undir fjárhagslífi landanna í
hættiu staddur, heldur og öll heims-
meimingin, alt iþað, sem dýrst og
bezt er í lífinu. Og þótt það sé enn
ekki allra manna eign, þá verður
það með hverjum deginum stærri
þáttur í lífi hvers manns — haldist
friður og heilbrigð framþróun.
Mansalið.
Eins og mörgurn er kunuugt hei-
ir það tíðkast frá fyrstu tímum sög-
unnar, að verzlað hefir verið með
menu og kouur. Þrælasalan í forn-
öld var alþjóðalöstur. En þegar
þrælahaid kvítra manna lagðist nið
ur seint á miðöldunum meðal 'krist-
inna þjóða, hófst sala á villimönn-
um til ýmissra landa í stærri stíl
en áður. Að vísu hafði blámanna-
sala tíðkast frá ómunatíð meðal
heiðinna þjóða í Afríkn t. d. Schara
Þessar þjóðir hafa ýmist rænt blá-
mönnum eða keyptþá af villiþjóða-
höfðingjum suður í Afríku. Hirð-
ingjaþjóðirnar hafa svo aftur selt
bláménnina rændu eða aðlceyptu til
þeirra þjóða, isem hjuggn í kring-
um Miðjarðarhafið- En þegar íram
liðu stundir fór þessi verzlun með
blámenn að færast út lengra. <
Það mun hafa verið í Lissabon
1434, sem fyrst var verzlað með
blámenn í Vestur-Evrópn. Rétt á
eftir. tóku Spánverjar upp þessa
illræmdu verzlun. Þeir kuunu eigi
við að Portúgalsmenn sætu einir
að slíkri gróðalind!
Þegar Ameríka fanst varð mikil
breyting á verzlun Spánverja. —
Þeir tóku innfæddu Ameríkanana
tii þræikunar. Þeir þoldu eigi þessa
illu meðferð Spánverja, þrældóms-
vinnu og i'lt atlæti og hrundu því
niður unnvörpum. Þá tóku Spán-
verjar og Portúgalismenn upp á því,
að kaupa blámenn þúsnndum sam-
an af hirðingjum suður í Afríku
og flytja þá til Ameríku.
Karl 5 keisari var þessu mansali
hlyntnr, því hann vildi með því
auka verzlun Spánverja og hafa
sem mest vinfengi þeirra sem mest-
an hlut að máli áttu- Árið 1517
veitti hann einstökum mömnim
einkaleyfi til blámainnaverzlunar.
Máttil þeir ádega flytja frá Afríku
4000 blámenn (negra).
Þegar stundir liðu fram tóku
fleiri þjóðir upp blámaimasalið og
stórgræddu á því. Má einkum þar
til nefna Frakba, Hollðndinga, Eng
lendinga og Dani. Það var eins og
menn væru blindir fyrir því, að
þetta rnansal væri þjóðaskömm. - —
Því var haldið fram, að engin synd
væri í því, að taka villimenn til
þræl'kunar. En menn könnuðust við
hitt, að forna hvítra m-anna man-
sálið hefði verið bæði synd og þjóða
skömm.
Þegar Norður-Ameríkúmenn losn-
uðu undan yfirráðum Englendinga,
byrjaði þrælaverzlun hjá þeim. —
Einstakir m-enn gerðu sér þá verzl-
un að aðalatvinnn, og græddu stór-
fé á kenni. Kapphlaupið um þessa
verzlun var um tíma mikið, því að
hún v-ar svo ábatasöm. Og þessir
menu, sem ráku þennan bciðarlega
atvinnuveg, voru strangir kirkju-
trúarmenn. Þeir trúðu á helvítis-
kvalir fordæmdra. Ekki vantaði og báru fyrir sig orð ritningarinn-
það. Þeir syndguðn drjúgum upp ar. Satt er það, sem þeir sögðu, að
á ,,náðina‘ ‘, karlarnir í gamla daga. hvergi í ritningunni væri þrælahald
Engu síður en nú gera menn. Þeir bannað- En á hinn bóginn er það
trúðu því að vondir menn og okr- heldu ekki boðið. Að vísu leyfir
arar færu til helvítis, en það létu, gamli Móses þrælahald, en haun
þeir ekki aftra sér frá illverknaði-. býður jafnframt að fara vel með
Það voru kvekarar á Englandi i þræla. En samkvæmt anda krist-
og í Ameríku, sem fyrstir urðu til! indómsins er þrælahald og þræla-
þess, að bannfæria; þetta mansal og! verzlun ósamrýmanleg við kristna
berjast fyrir afnámi þess 1727- — | breytni manna eða. kristindóm og
En þess ber líka að geta, að kvek-! kirkju.
arar eru allra manna best kristnir. | (Niðurlag næst).
Þeir breyta eftir trú sinni, fremur S. Þ.
en nokkrir aðrir trúflokkar, og frá j
þeim liefir margt gott komið.
Það var þó eigi fyr en í byrjun I
19. aldar (1807), ia,ð enska stjórnin
bannaði þegnum sínum alla blá-
mannaverzlun. Danir urðn þó lítið III-
eitt á, undan. Þeir hættu henni 1792. „Af langviðrum og lagaleysi mun
Þá komu fleiri iþjóðir á eftir, t- d- j l®nd vort eyðast“, á Jón Krukk að
Frakkar 1816. Á Vínarfundinum ^ liafa sagt. — Ennþá eldir eftir af
aikunna 1814 urðu Spánverjar og þessari gömlu trú, að veðurfar
Portngalsmenn að lofa því hátíð-1 landsins sé að versna. Eg heyri
lega að hætta við þrælasöluna, sem ga-mla menn tala um ómunaleg
Er fimbulYetur í aðsigi?
þeir svo lengi höfðu rekið, alira
þjóða mest. Spánverjar hættu svo
þessari verzlun 1817, en Portúgals-
menn hummuðu það fram af sér
þar til 1823. Báðar þessar þjóðir
varð að kaupa til þessa. Spánverj-
um var boðið í skaðabætur 400,000
pund sterlings, en Portúgalsmönn-
langviðri, sem nú séu þessi árin.
Þeir þykjast muna betra og blíðara
árferði. Það muna allir. En lí'ka
mun-a margir jafnilt árferði og nú
hefir verið þessi síðari árin. Það
látnr út fvrir, að fáir muni eftir
i illviðraköflunum 1865—1870, 1876
-1879 og 1881—1887. Eða hafa
um 300,000 pund. En þrátt fyrir i menn gleymt óþurkasumrunum hér
þetta ráku Spánverjar talsverða | syðra 1893, 1894, 1896, 1897, 1898
þnelaverzlan á laun fram undir | og 1899 ? Flest þessi sumur voru
köld og oft rír grasvöxtur. En aft-
ur á móti var vetrarveðrátta oftast
sæmileg, nema snjóaveturinn
mikla, 1899. Þá var víða 22 vikna
innistaða fyrir sauðfé. — Og slæm-
ur áferðiskafli var frá 1902—1907.
Mikill frosta- og ísvetur 1902. Eða
miðjia 19. öldina, og gat engiu þjóð
ráðið bót á því, iþótt oft væri um
talað.
Langerfiðast gekk að afnema
þrælahaldið í Norður-Ameríku.Eng
lendingar höfðu nú gefið iaila þræla
frjálsa í nýlendum sínum. Það kost-
aði þá mikið- Þeir urðu að borga! þá ilsknvorin 1906 og 1907 með
þeim, er þræla áttu, í skaðabætur grasleysissumrum á ei'tir.— Á þess-
20 miljón puncl sterlmg. Fengu í um árum var oft illviðra- og laag-
iþeir fyrir þá gullhrúgu rúmlega ■ viðrasamt. Og þannig er og hefir
miljón negra frelsi. ; altaf íslenz’k veðrátta verið með
Bandaríkjamenn voru hinir þver. köflum. — Góðir og illir !árferðis-
ustu í þessu máli. Héldu þeir því' kaflax skiftast á, nokkur góðæri í
fram, að hvítir menn þyldu eigi' röð, að meira eða minna leyti, og
vinnuna eins vel og blámenn, og að i svo aftur önnur lakari.
framleiðslan á bómull, sykri og tó-j Þetta mislynda veðurfar stafar
baki þrifist eigi án þræliahaldsins; | mest af ennþá óþektum orsökum
hún væri eigi svo ábatasöm,að hún. eða náttúrulögum. — Þó vita menu
bæri isig, með því að hafa frjálsa j svo mikið, að þessir misgóðu ár-
menu. Þá voru um 4 miljónir þræla . ferðiskaflar stafa að miklu leyti af
(1860) í Band'aríkjunum. , stefnubreytingum, sem verða á
Þá varð Lincoln forseti í Banda-1 hafstraumunum. En það hefir í för
ríkjmium (1860). Hann var þvíjmeð sér breytingu á loftstraumun-
injö'g fylgjandi að þrælahaldið yrði; um.
afnumið. Þá gaus upp einhver j Það er elikert uýmæli, að tala
mesta innanlandsstyrjöld, sem. um stefnUrbeytingu Golfstraums-
dæmi eru ti’l, eim og mönnum er j ins. Fyrir löngu síðan hafa menn
kunnugt. Meðan þessi 4 ára ófriður j vitað það, að stefna iians og hita-
stóð yfir gaf forsetinn álla þræla magn er nokkuð mismunandi. En
í Bandaríkjunum lausa (1. janúar orsökiu til þess má heita hulinu
1863). Tveimur árum síðar lauk ieyndardómur.
ófriðnum, því að Suðurfylkin, sem Það er heldur eigi nýmæli — þótt
þrælahaldinu fylgdu fram, gegn j blaðamönnun; og skipstjórum á
vilja hinna nyrðri, báru skarðan j Englandi virðist svo — að óvenju
hlut. En þett mikla mannúðarverk ■ kuldasumur og kuldaárferði komi
kostaði Lincolu lífið. Hatrið til j á, Englandi og í mörgum Evrópu-
hans var svo magnað í Snðurfylkj- j löndum.
unnm, að það klaut að fara semj Þessu til sönnunar má nefna
f ór. Einn úr flokki þeirra, sem unö- i nokknr dæmi, sem eg hefi í hönd-
ir urðu í þessum hildarleik myrti j um. Árið 1002 var óvenjulítil upp-
Lineoln forseta. Þetta hörmnðu all- skera á Englandi og mörgum öðr-
ir góðir menn í öllum löndum, því um löndum í Evrópu, sökum kulda
hann var frábær mannúðar og kær- og óþurka. 170 árum síðar (1173)
leikans maður, og í flestu bar hann! voru óskaplegar rigningar og kuld-
af öðrum þjóðhöfðingjum sinnar! ar í flestum löndum áifunnar. Svo
tíðar. — Hann hóf stríðið með þess-
um orðum: „Eg veit að guð á himn-
nfa hatar ranglætið og þrælahald-
ið. Með guðs hjálp skal eg fá mál-
innlokið". ,
Þótt undarlegt megi virðast, þá
liðu nálega 48 ár þangað til svipað
ilskuárferði dynur yfir alla vestur
Evrópu og fleiri lönd hennar -
óþurkar, kuldar og uppskerubrest-
ur frá 1210—1213.
Nú komu betri tímar í hérumbil
voru flestir prestamir andvígir ; 60 ár. Eftir það kom þriggja ára
Lincoln í þessn máli. Þeir prédik- j illviðrabálkur (1272—75) um mik-
uðu með þrælahaldinu í kirkjunum inn hluta Evrópu, — óþurkar,
kuidar og uppskerubrestur óvenju-
mikill. Þessi árin voru líka ill á
íslandi — mikil ísaár.
Hérumbil 30 árum síðar (1293—
94) voru grimdar frostavetrar í
mörg'um löndum. Þannig má nefna
sem dæmi, að Rínarfljót var í
margar vikur hestgengt 1293, og
vetri síðar var lengi mann- og hest-
heldur ís frá ströndum Noregs og
yfir til Jótlands! — Þá voru líka
köld sumur víða og úrfellasöm.
Nú líða enn 28 ár, þar til næsti
fimbulvetur heimsækir Evrópu. —
Svo mikil frost voru 1322, að ailan
Austursjóinn lagði, og frusu mörg
skip inni í miðju „Englandshafi“.
Þá voru í 2 ár mjög köld sumur og
óþurkasöm um allau vesturh'luta
Evrópu. Einnig voru mikil harð-
inda- og haifísár a íslandi, einkum.
1322.
26 árum síðar (1348) rigndi svo
mikið á Englaudi og víða í vestur-
hluta álfunnar, að nálega aldrei
kom þur dagur frá því í júlí og þar
til í miðjum desember.Þessum rign-
ingum fylgdu kuldar og uppskeru-
brestur óskaplegur. — Líklega hef-
ir í sumar viðrað betur á Englandi
en þá, þótt mörgum þar þyki kalt-
Og eins og góð ár komu eftir þenn-
an fimbulvetur, eins munu þau enn
korna. — Golfstraumurinn nær sér
brátt aftnr.
Þess má geta, að mikil harðindi
með illviðrum voru víða um Evrópu
frá 1344—48, og einn mesti ilsku-
veturinn á íslandi var 1348, í enda
þessa Evrópu-fimbulveturs.
Mikill frostharðindavetur var í
Evrópu 1423. Árið eftir var hér
„laugur og harður vetur“. — Tíu
árum síðar voru náleg'a allar ár og
vötn um alla Evrópu ísum hulin!
27 árum síðar (1460) var hestheld-
ur ís 4 Doná í 2 vetrarmánuðina og
Rínarfljót íslagt samfleytt í 3 mán-
uði, 1865. Eigi bafa þessi stórfrost
suður í löndum stafað frá hafísum,
heldur einhverjum breytingum sem
orðið hafa á staðviudunum. En til-
svarandi breyting hefir þá orðið á
hafstraumskerfinu um miðbik jerð-
arinnar. En þaðan á Golfstraumur-
inn ætt sína að rekja.
Eg gæti nefnt fleiri harðinda-
kaflana í Eviópu, en það yrði hér
oflangt mál. Vil að síðustu að eins
nefna þann lengsta og versta, sem
sögur fara af, átta ára fimbulvetur-
inn síðustu ár 17. aldariunar. — Þá
voru um alla Evrópu óskapleg
frost, og dýrtíð, af gras- og korn-
uppskerubresti, kuldum og óþurk-
um. Menn og skepnur féllu unn-
vörpum úr liungri og kulda í ýms-
um löndum, einkum é Spáni, Portu-
gal og Finnlandi. Af hálfri miljón
Finna dóu úr hungri 160 þús. manns
þessi árin, og % af öllum búpeningi
Portugalsmanna féll úr hor. íslend-
ingar fengu einnig að kenna á þess-
um karðindmn. .Grimmnstu frosta-
og ísavetrar voru hér 1695, 1697 og
1699. —
Þetta, sem hér er sagt um kulda-
árin í Evrópu fyr á tímum bendir
á það, að enginn þurfi að óttast
mjög langvarandi kuldatímabil,
þó að Golfstraumurinn renni nú
nokkuð á annan veg en að undan-
förnu í manna minnum. Hann er
eigi að leggjast frá ströndum Ev-
rópu fyrir fult og alt, eins og sumir
nú hafa gizkað á. Hann er að leika
sér þetta lítið eitt, eins og svo oft
áður. Engin ísöld eða langvarandi
fimbulvetur er því í nánd. Til þess
þarf nokkuð meira en smávægileg-
ar stefnubreytingar staðvinda-
k.
/