Ísafold - 04.04.1921, Blaðsíða 2

2
ÍSAFOLD
stéttum er það ekki gróðavegur að
veikja aðrar, því stéttirnar standa og
falla hver með annari.
Alþýðan þarf talsmenn og máls-
vara. En hún þarf þá gætna og sann-
gjarna. Og hún þarf þeirra helst á
andlega sviðinu. Andleg vakning þarf
að ganga á undan til þess að vel fari.
01) sönn og langgæð fra tnför hefir
sprottið upp af vesti hi ís andlega
lífs. par er veglegasta hluti erkið fyrir
þá menn, sem fijma hvöt hjá sér til
þess að gerast foringjar oí málsvarar.
IV.
Þeim mönnum, sem ekfc aðhyllast
framkomu og aðferðir þesoara lei®-
toga, er borin á brýn með svæsnustu
orðum afturhaldssemi og kúgunar-
andi. Blöðin, sem ekki vilja tefla
iþjóðínni út á forað stéttarígs og bylt-
ingagirni, eru kölluð anðvaldsblöð. —
Þetta hvorttveggja er eðlileg afleið-
ing þeirra fyrirmynda, sem forgöngu-
mennirnir hafa valið sér. pannig kalla
Bolshvíkingar alla þá menn, sem ekki
eru fylgismenn þeirra, og öll blöð,
sem ekki hampa skoðunum þeirra. Bn
þetta er jafnrangt og fyrirmyndírnar
eru hættulegar. Það er engin *íhalds-
semi eða kúgunarandi, að vilja lægja
óholla „ólgu í þjóðarblóðinu“. Það
er ekki vítavert að vilja sjá fóturn
þjóðarinnar forráð á hættulegum tím-
um. Sama máli er að gegna um þessi
svonefndu „auðvaldsblöð' ‘. Hér á
landi er ekkert auðvald til, þess vegna
engin auðvaldsblöð.
petta munu foringjarnir kannast við
þegar þeir hafa vaknað til fulls eða
eftirmenn þeirra, þegar svefnrofun-
um er létt af. Því enn er þetta alt
saman í þess konar ásigkomulagi, og
ber því margt einkenni þess.
Huglsiðingar
um sildarveiðarnar o. fl.
Fyrirlestur haldinn í Verslunarmanna-
félaginu á Akureyri 4. des. 1920.
Yður er eflaust kunnugt um það, að
í Skotandi og Englandi er það sér-
stök atvinnugrein að verka síld. —
Skosku síldarverkararnír ferðast frá
einni veiðistöðinni til annarar, til þess
að verka síldina. f Hollandi er það
að sumu leyti ekki ósvipað, nema hvað
Hollendingar verka síldina um borð
í veiðiskipunum og er lærdómstímiun
hjá þeim þrjú ár, eða réttara sagt
þrjár 18 vikna vertíðir hvert árið.,
Fyrsta árið fær lærlingurinn fjórðung
úr einum hlut, næsta árið helming og
þiiðja árið þrjá fjórðu úr hlut. Það
sem hann þá á að krinna er: 1. Að
kverka síld og aðgreina eftir stærð
og gæðum. 2. Að leggja síld vel ofan
í tunnu og salta hæfilega. 3. Að láta
botn í tunnu svo að hún leki ekki
með efra botni. 4. Að hann kunni að
bæta og á annan hátt gera við síldar-
net. Eg ætla ekki að fara að bera sam-
an lærdóm manna hér við lærdóm
manna í Skotlandi eða Hollandi í því
að verka síld; það er ómögulegt. Að
eins skal eg geta þess, að núverandi
yfirsíldarmatsmaður á Akureyri hefir
í 8 vikna tíma fengið tilsögn í síldar-
verkun hjá Hollendingum, og varð þá
að gera sér það að góðu, að vera sett-
ur á bekk með 12—14 ára gömlum
drengjum og hafa kennara við hlið
sér eins og þeir; og eg get fullvissað
yður um það, að hann átti ekki skilið
að vera settur hærra; hafði hann þó
áður verið tvær vertíðir í Noregi og
eina vertíð veiði- og verkunarformaður
hér við land.
Sá sem tekur að sér að verka síld,
þarí að kunna meira en það sem
hollensku drengirnir er eg gat um
áðan áttu að kunna. Hann þarf að
hafa vit á tunnunum sem síldin á að
saltast í, geta dæmt um hvort þær
eru nothæfar eða ekki. Hann þarf að
þekkja saltið sem hanu ætlar að nota,
og geta dæmt um lxvað mikið skuli
nota af því í hverju einstöku tilfelli,
svo að síldin verði vel verkuð. Hann
þarf að geta dæmt um, hvort síldar-
stöðin, sem hann ætlar að verka síld-
ina á, sé nothæf og hann þarf að
kunna að stjórna fólki við síldar-
verkun.
Hvað ætli þeir séu. margir síldar-
formennirnir okkar sem uppfylla þessi
skilyrði ? Er nokkur af þeim sem kann
að magadraga síld og aðgreina eftir
stærð og gæðum"? Hverjir geta ákveðið
um það, hvað rnikið salt skuli nota
í síldina í hverju einstöku tilfelli, að
hvorki sé of eða van?
Sumar síldarstöðvarnar sem notað-
ar eru hér á Islandi, sýna það, að
annað hvort hafa menn ekki næga
þekkingu á þvi hvernig síldarstöðvar
þurfa að vera út búnar, til þess að
mögulegt sé að verka síld á þeim, svo
í nokkru lagi sé, eða trassaskapurinn
í meðferð vörunnar er fyrir neðan
allar hellur og ekki sæmandi siðuðum
mönnum. Það er sárgrætilegt að vita
til þess, að notaðar skuli vera sem
síldarstöðvar staðir, sem kalla má að
ekki sé annað en forardýki, að undan-
teknum ef til vill svolitlum bletti sem
mögulegt er að salta á fáeinar tunnur
af síld; eða þá malarkambar svo stór-
grýttir, að líkari. eru fiskþurkunar-
stöð en upplagsstað fyrir síldartunnur.
Svona síldarstöðvar -eru notaðar ár
eftir ár, án nokkurra endurbóta, þótt
álíta verði að eigandinn hafi góð ráð
fjárhagslega til þess að gera þær
sæmilega úr gerði. En það er engu
líkara en að menn loki augunum fyr-
ir fjárhagshliðinni á þessu máli, sem
beinast liggur þó við — hvað þá öðru.
Til dæmis er óhugsandi að komast af
með jafnmargt fólk á síldarstöð sem
illa er úbúin, eins og iþeirri sem er
vel úr garði gerð, en aflir kvarta yfir
því, að vinnukrafturinn sé dýr. Tunn-
ur sem látnar eru liggja niðri í for-
arbleytu, fúna fyrri og böndin eyði-
leggjast fremur á þeim, en tunnum
sem liggja á þurrum og hreinum stað.
Liggi tunnur fullar af salti eða síld,
þar sem hnöllungsgrjót er undir,
skemmast tunnurnar; ef síld er í þeirn
má búast við að meira og minna verði
lekt, síldin þránar þá og eyðilegst, ef
ekki er nógu fljótt tekið eftir lekanum
og við hann gert. Alt hefir þetta bein
útgjöld í för með sér eins og liggur
í augum uppi. Ofan á þetta bætist
svo óbeini skaðixm, sem menn gera sér
með því að hafa óhreinar og illa út
lítandi umbúðir utan um síldina. Sá
skaði verður ekki með tölurn talinn
og skal því ekki farið út í það hér.
Eg get þó ekki stilt mig um að minn-
ast á eitt atriði, sem fyrir mig hefir
komið og mér er sérstaklega minnis-
stætt. pað var árið 1915; eg fór með
skipi frá Eyjafirði til New York, sem
hafði meðferðis rúmlega 5000 tunnur
af síld. Yið útskipun síldarinnar var
verið að tala um það, að ekki væri
að undra þótt hærra verð fengÍ3t
fyrir síldina ef hún væri öll í jafn-
góðum og vel út lítandi umbúðum og
þessi síld væri, er verið væri að senda
til Ameríku; og sannast að segja var
vel vandað til þeirrar sendingar eftir
íslenzkum mælikvarða.Skamt frá þeim
stað er síldinni var skipað upp í New
York, lá síldarpartí, sem nýlega hafði
komið frá Hollandi og var því saman-
burðurinn auðveldur, enda gleymi eg
aldrei mismuninum. Hollensku tunn-
urnar voru livítar og hreinar utan með
kolsvörttun kastaníuböndum sitt hvoru
megin við miðju, rauðmáluðum jám-
gjörðum til beggja enda, og botnarnir
hvítmálaðir, með smekklega máluðum
stöfum og firmamerki, er líkja mætti
við skrautprentaða „edikette" á sæl-
gætisvörum er við kaupum í búðum
hér heimti.
Mér datt í hug síldarstöðvarnar á
Fróni, og óskaði eftir að helst allir
síldarkaupmenn og síldarsaltendur
heirna, hefðu verið komnir til New
York þann dag og getað gert saman-
burðinn; er mér nær að halda að mis-
munurinn liefði fest sig svo í hugum
manna, að öðru vísi væri nú umhorfs
á sumum síldarstöðvunum hér, en
raun ber vitni um að er.
Annars þarf engan að undra þótt
síldarverkuhinni sé ábótavant í ýms-
um greinum, þegar jafnvel yfir.síldar-
matsmennina greinii' á um verkunar-
aðferðina í mjög þýðingarmiklu atriði,
meðan svo er ástatt, er tæplegt hægt
að gera sér miklar vonir um fullkomn-
ar endurbætur á verkunaraðferðinni
frá þeirri hlið.
Að stjórna fólki við síldarverkun
avo vel sé, er miklu meiri vandi en
mai'gur hyggur. Eg þekki enga vinnu
sem útheimtir jafnmikla árvekni og
fyrirhyggju frá verkstjórans hendi;
þar verður samræmið að vera svo
mikið milli hinna einstöku verka, að
líkja mætti við sigurverk í klukku,
þar sem hvert hjólið grípui' í annað.
Hver einstakui' maður verður þar að
hafa fulla ábyrg'ð á gerðum sínum ef
vel á að fara. Ef til dæmis ein sbúlka
er síld saltar notar óhæfilega mikið
salt í eina einustu tunnu af síld, get-
ur það skaðað eigandann um þús-
undir króna o. s. frv. pannig er þáð
með margt fleira. Eg skal ekki þreyta
menn á neinum upptalningum á hin-
um ýmsu störfum vei'kafólksins, held-
ur skýra í nokkrum aðal dráttum
fyrirkomulag á söltunarstöð í Skot-
landi eða Englandi og geta menn þá
gert sér ofurlitla liugmynd um, hvort
allir sem hér hafa verið söltunarfor-
menn, séu í raun og veru færir um
að leysa þann starfa forsvaranlega af
hendi.
Verkunum er skift þannig, að hver
beykir hefir umsjón með 6 stúlkum,
liann afhendir þeim tómu tunuurnar,
skrifar númer viðkomanda á botn og
háls hverrar tunnu, slær þær opnar
og afhendir til söltunar, hefir eftirlit
íneð afhendingu á salti og tiltekur
hvað mikið nota skal í hverja ein-
stöku tilfelli, samkvæmt fyrirsögn for-
mannsins. Beykirinn hefir ábyrgð á
því gagnvart formanni, að stúlkurnar,
sem hann er settur yfir, kverki síld-
ina vel, aðgreini hana nákvæmlega
eftir stærð og gæðum, leggi hana vel
ofan í tunnurnar og salti hæfilega
mikið. Þegar söltuninni er lokið, er
hver beykir látinn slá til þær tunnur
að eins, sem hann hafði eftirlit með
söltun á, og skal hann þá merkja
þær með bókstaf eða öðru merki, sem
formaður hefir ákveðið að hann skuli
nota, hann hefir ábyrgð á að þær
tunnur sem hann slær til séu leka-
lausar. Við ápökkun síldarinnar verða
stúlkurnar að vera viðstaddar og pakk
ar þá hver sínar tunnur og er ápökk-
unin innifalin í söltunarlaununum. Sé
eitthvað athugavert við kverkun síld-
arinnar, söltun, aðgréimngu o. s. frv.,
fær viðkomandi enga borgun fyrir
söltunina á þeirri tunnu sem athuga-
verð var. Þegar tunnurnar eru opnað-
ar, kemur í ljós ef nokkur þeirra hefir
lekið, og sé svo lendir sökiu auðvitað
á bevkii'iium, sem slegið hefir til hina
leku tunnu, og varðar það burtrekstri
úr vinnunni ef mikil brögð eru að.
A þennan liátt er öllu niðurraðað svo
að hver og einn hefir ábyrgð á sínum
starfa, líkt og hér hefir verið lýst.
Menn sjá vonandi mismuninn á
ábyrgðartilíinningu þeirri, er frain
hiýtur að koma hjá verkafólki í Eng-
landi og verkafólki hór við síldar-
verkun; hér er enga ábyrgðarlöngun
reynt að innræta fólki með fyrirkomu-
liigi verkstjóranna, enda tæplega við
því að búast þar sem formennirnir,
snmir hverjir að minsta kosti, iþekkja
nauðalítið til síldarverkunar eða þess,
að stjórna fólki við vinnu.
Til þess að gera yður betur skilj-
anlegt, hverja þýðingu það hefir fyrir
atvinnugreinina í heild, að vel sé á
öllu haldið, skal eg leyfa* mér að til-
færa dæmi frá í sumar. A. hafði
tekið að sér að salta nokkur hundruð
tunnur af síld fyrir B. C. hafði líka
tekið að sér söltun á síld fyrir B.
Hvorugur hafði fastráðið fólk svo
nokkru næmi, aðallega 2—3 „deksil-
menn“. pegar upp var gert í haust,
kom það í ljós, að vinnulaunin hjá A,
rneð bryggjuleigu og útskipun höfðu
orðið kr. 13.76 á hverja fullpakkaða
tunnu síldar, en hjá C. að eins kr.
5.80. Munurinn á mestri og minstri
salteyðslu, sem eg veit um frá í sumar
er 16 kíló á tunnu að meða'.'alj. Ef
mafur reiknar að kílóið af saltinu
kosti' kr. 0.7.7, verður munur'n i kr.
2.7k. Hefði |-að nú verið A, ?em eyddi
16 kg. melr. af salti í hvo’jj t^nnu
að meðaltali en C, þá hefði hver tunna
Síldar sem C verkaði orðið B kr. 10.68
ódýrari en það sem A verkaði. Með
öðrum orðum, ef B gat selt sildina
sem A verkaði sér að skaðlausu, þá
græddi liann kr. 10.68 á hverri tunnu
sem C hafði með að sýsla.
Eg skal svo ekki fjölyrða um síldar-
verkunina hér á Islandi frekar að
þessu sinni; eg býst við að menn
skilji það, að frá mínu sjónarmiði er
starf síldarsöltunarformanns nægilegt
hverjum meðalmanni ef vel á að fara,
og. að til of mikils sé ætlast ef hann
á að hafa á hendi útgerðarmál og síld-
arsölu jafnhliða.
I
Síldarverzlun hefir bæði hér og ann-
arstaðar veiið álitin einhver hin mesta
áhættuverzlun, sem fengist er við, og
hefir henni verið líkt við fjárhættu-
spil eða lotterí. Þetta almenna álit
byggist aðallega á því, að enginn get-
úi sagt um það með neinni vissu,
hve mikil framleiðslan verður. Nokk-
uð svipað mætti raunai' segja um korn
rækt. Menn geta ekki með neinm
vissu sagt hve mikil framleiðslan
verður þar fyrri en uppskerunni er
lokið. En með nákvæmum athugunum
og upplýsingum geta til dæmis Amer-
íkumenn vitað nokkuð löngu fyrir-
fram, með töluverðri nákvæmni, hvað
uppskeran verður mikil.
Þar sem síldarverzlun er komin
lengst, eins og til dæmis í Englandi
og Hollandi, geta menn með töluvert
nákvæmri áætlun og góðum upplýsing-
um giskað á hvað framleiðslan verður
mikil, og þess betur og nákvæmar,
sem lengur líður á síldveiðitimann.
Eg minnist ekki að hafa heyrt getið
um það, að Englendingar og Hollend-
ingar hafi tapað storkostlega á síld-
arverzlun. Auðvitað hafa bæði enskir
og hollenskir síldarútgerðarmenn tap-
að stórfé á þeim skipum, sem afli
hefir brugðist á; en það er ekkert til-
tökumál.
Aftur á móti vitum við að Norð-
menn hafa tapað stórfé á síldarkaup-
um. Um þá hefir verið sagt, að þeir
gætu verið miljónerar í ár og öreigar
það næsta o. s. frv. Hjá þeim hefir
mátt líkja síldarverzluninni við fjár-
hættuspil eða lotterí. Nokkuð svipað
mætti eflaust segja um okkar „síldar-
spekulationir“ eða síst betra.
Til þess að draga úr áhættunni sem
fylgir síldarverzlun, þurfa þeir er
við slíka verzlun fást, að hafa aðgang
að nákvæmum skýrslum yfir veiðarn-
ar, svo að segja daglega. Hér ætti
það að vera gert að skyldu, að afla-
skýrslur væru prentaðar í blöðunum
.eða auglýstar á annan hátt, að minsta
kosti vikulega yfir síldartímann, og
jafnframt samanburður á afla til-
svarandi mánaðardag fyrirfarandi ár.
Enn fremur þurfa að vera til opin-
bérar upplýsingar um síldarafla í
öðrum löndum, eins og t. d. Skot-
landi, Englandi, Hollandi og Noregi,.
ög þær skýrslur ættu að vera aug-
lýstar á hálfsmánaðar fresti að minsta
kosti. Eftir nokkur ár er hægt að
taka töluvert tillit til þegsara skýrslna
við sölu síldarinnar og geta þær á‘
margan hátt orðið að ömetanlegu
gagni í framtíðinni.
Eg hefi orðið var við það, að menn
misskilja hrapallega þýðingu afla-
skýrslna; sumir vilja helst að það
sé leyndarmál hvað mikið veiðist,
sérstaklega þegar vel gengur; þeir
segja, að ef Svíinn fái að vita hvað
mikið sé fiskað, vilji hann ekki gefa
jafnhátt verð fyrir síldina og ella.
petta er hinn mesti misskilningur;
því þótt mögulegt væri að blekkja
kaupendurna í bili með röngum upp-
lýsingum — sem mér virðist óhugs-
andi að hægt sé, meðan umboðsmenn
þeirra eru hér yfir síldartímann —
þá eru þetta hinar örgustu sjálfs-
blekkingar, sem hljóta að koma lands-
mönnum sjálfum í koll fyr eða síðar.
Að mínu áliti eru rangar skýrslur
því verri en alls engar.
Það gefur að skilja, að sá maður,
sem fæst við síldarverzlun, verður að
hafa fullkomna þekkingu á gæðum
síldar, bæði nýrrar og saltaðrar. Ef
við tökum til dæmis mann, sem ætlar
að selja íslenzka síld, þá verður hann
ekki að eins að hafa þekkingu á ís-
lenzku síldinni, sem hann ætlar að
selja, heldur einnig þeim síldarteg-
undum, sem hugsanlegt er að verði til
sölu á þeim stöðum, sem hann hyggsl
að selja þá íslenzku, og það er alls
ekki nóg að hann viti hvernig síldin
eigi að vera útlítandi svo að hún
falli kaupandanum í geð, heldur verð-
ur hann einnig að vita um næringar-
gildi liennar og eins þeirrar sem
keppinauturinn býður. Hann verður
einnig að geta sett sig inn í hugsunar-
hátt og kringumstæður kaupendanna
og margt fleira. Hann þarf líka að
vita nákvæmlega um á hvaða tíma
síldin þarf að vera komin til kaupend-
anna og hvenær afsetningin er mest.
En alt þetta er ekki sérstakt fyrir
síldarsölu fremur en sölu á hvaða
vöru sem er; þetta vita allir góðir
vörusalar, og er þetta enginn nýr
fróðleikur. En hvað eru það margir
af þeim sem við síldarsölu eiga hér
á íslandi, sem uppfylla þessi skil-
yrði ? Eg veit það ekki. Hitt veit eg,
að til eru menn hér, sem selja síld
og ekkert af ofangreindum skilyrðum
hafa til brunns að bera.
Mér virðist ekki hægt að ætlast til
þess, að menn sem aldrei hafa komið
til útlanda, geti sett sig inn í hugs-
unarhátt og kringumstæður þerra, er
síld vilja kaupa í útlöndum. Að menn
eru ófróðir um það, á hvaða tíma
heppilegast sé að íslenzka sildin komi
á markaðinn í Svíþjóð, sýna greinar
sem einn af síldarmatsmönnunum fra