Ísafold - 23.05.1921, Blaðsíða 2

t
t
Í8AF0LD
Vér höfum farið á fund Sigur-
;jóns og spurt hann spjörunum úr
um fyrirætlanir hans á Álafossi.
Varð hann vel við og svaraði greið
lega.
— Gerið þér ráð fyrir að fá
lánið innanlands?
— Nei. Lán það, sem eg hefi
beðið landið að ábyrgjast ætla eg
að fá erlendis, sennilega annað
hvort í Englandi eða Danmörku,
og tel engi% vandkvæði á að það
fáist þar.
— Og á hvem hátt verður það
notað1
— Til þess að stækka verksmiðj-
urnar. Nú sem stendur er unnið á
Álafossi úr 50 smálestum af uli á
ári. En eg vil auka svo við, að
hægt sé að vinna íxr 150—200 smá-
lestum, og framleiða 100 þúsund
metra af dúkum árlega. Eins og
þér sjáið þarf mikla viðbót til þess
í fyrra jók eg nokkuð við verk-
smiðjumar, bygði steinhús austan
við gamla verksmiðjuhúsið og eru
þar nýjar vélar óg geymsla. Enn
fremur bygði eg íbúðarhús handa
fólkinu. Og þá get eg minst á eitt,
sem eg tel ekki hvað þýðingar-
minst, að cg veitti heitu vatni til
verksmiðjunnar, svo nú er hún öll
upphituð með hveravatni og sparar
það ótrúlega mikið fé, auk allra
þæginda, sem því em samfara. —
Vatnsmegnið er svo mikið, að það
mægir til að hita upp miklu meira
en húsin sem nú eru á Álafossi,
að meðtöldum þurkhúsum fyrir ull
og dúka. Er vatnið um 60 stiga
heitt þegar það kemur aftur úr
húsunum.
— Er vatnsmegnið í ánni nógu
mikið til þess að reka mun stærri
verksmiðju en þá, sem nú er á
Álafossi ? :
— Já, en ekki aflstöð sú sem nú
er notuð. Einn liðurinn í stækkun
Álafossverksmiðjunnar er sá, að
taka foss, sem við eigum neðar í
ánni og beisla hann. Verður þar
sett rafmagnsstöð og rafmagnið
aumingjum, eins og sumstaðar hefir
viljað brenna við í verksmiðjum er-
lendis; eg vona að á Álafossi geti
orðið hraust fólk og alist upp hraust
börn, sannkallað íþróttafólk og þar
skal ekki vanta bað eins og í barna-
skólanum hérna, því skal eg lofa.
— Hve mikið þarf af vélum til
framleiðslunnar sem þér hafið nefnt
—150—200 smálesta vinnu á ári?
— Eg geri ráð fyrir tuttugu vef-
stólmn og öðrum vélum eftir því.
Annars er ekki alt undir vélafjölda
komið heldur uudir því hve mikið
þær eru notaðar. Á Álafossi eru vél-
arnar notaðar meiri hluta sólar-
hringsins, annar flokkurinn vinnur
á daginn og hinn á nóttinni. Þá varð
ar það líka miklu, að fá þá menn til
vinnu, sem vel kunna til iðnarinn-
ar. Tóvinna með vélum er ungur iðn-
aður í landinu og þarf að lærast.
Fagmenn hafa ekki verið til í þeirri
grein hér en þeir koma. Undir eins
og einn er kominn þá læra hinir. Eg
get nefnt sem dæmi, að Álafossverk-
smiðjurnar fengu á síðasliðnum
vetri danskan vefara, sem starfað
hefir all lengi í verksmiðjum Crome
&Goldschmidt í Kaupmannahöfn.
ilann afkastar tvöföldu verki á við
aðra, en hefir líka kent og er að
kenna hinu fólkinu rétt handtök við
hvern hlut. Spunamaðurinn sem við
höfum er sænskur, og hann hefir
gert ótrúlega hluti. Þá höfum við nú
einnig fengið íslenzkan mann, sem
framast hefir í ullariðnaði erlendis,
Benedikt Einarsson, og er hann verk
stjóri nú. Ennfremur lítur A. Ber-
telsen, sem áður var forsjóri „Ið-
unnar“ eftir vinnuvönduninni.
— Seljið þér gömlu vélarnar á
Álafossi, þegar þær nýju eru fengn-
ar 1
■— pað er alveg óráðið. Álafoss
vinnur með vélunum sem nú eru til
þangað til nýja verksmiðjan er kom-
in upp. Ef gömlu vélarnar verða þá
í því standi, að hægt verði að vinna
í þeim fyrsta flokks vöru, þá verða
þær að líkindum notaðar áfram. En
Ahyggjur.
leitt upp að verksmiðjuhúsunum. annars ekki; því alt er undir því
Allar vélarnar verða reknar með komið, að dúkarnir frá Álafossi
rafmagnsvélum í stað þess að þær verfti vönduð vara og smekkleg, svo
eru nú reknar með orkunni frá þe;r þ0|j samkepni við útlend efni.
vatnstúrbínunni, án þess að henni Pyrsta skilvrðið er að ná því tak-
sé breytt í rafmagn. marki, að enginn tslendingur noti
— Hverjar verða helstu bygg- annað en íslenzka dúka í fötin sín,
ingarnar, sem reistar verða er svo ekki þurfi að flytja fataefni inn.
verksmiðjan verður stækkuð? jjitt kemur svo næst að ná því
— Fyrst og fremst nýtt verk- marki, að íslenzk ull verði ekki flutt
smiðjuhús. Verðnr það sennilega út úr landinn nema sem unnin vara.
reist fyrir vestan húsin sem nú
eru. Og svo þarf að hugsa fyrir
húsnæði handa fólkinu, sem vinn-
ur að tóvinnunni. Nú vinna á Ála-
fossi um 40 manns, en þegar alt
er komið í það horf sem eg hefi
hugsað mér, verður ekki hægt að
komast af með minna en 140—
160 manns. Og eitthvað af því Það mun ekki ofmælt, að sjald
fólki verður eflaust fjölskyldufólk,1 an hefir alþjóð manna hér á landi
svo gera má ráð fyrir að húsnæði' verið eins áhyggjufull um f jár-
þurfi handa alt að 300 manns. J hagslega framtíð landsins eins og
Eins og nú er, getum við ekki hýst einmitt nú. Almennasta umræðu-
nema vinnufólkið sjálft, og það er j efnið er f járkreppa ríkis og ein-
mjög óhentugt þegar fjölskyldu- staklinga. Mesta áhyggjuefnið er
menn eiga í hlut. Þeir þurfa þá oft það, hvemig og hve fljótt verður
að láta f jölskylduna vera hér í bæn- unt að reisa landið úr þessum
um og það er mjög dýrt og fæðið fjárkreppurústum. Daglega sverf-
og húsnæðið sem þeir hafa á Ála- ur fastar og meira að. En engar
fossi er í rauninni minna virði en J leiðir opnast út úr öngþveitinu.
ella, því þeir þurfa að halda húsjÞingið hafði haft viðskifta- cg
annarstaða; hvort sem er. Mín hug-! peningamálin til meðferðar um
mynd er sú, að allir sem vinnu hafa langa hríð. Og því veitti ákaflega
við verksmiðjuna geti lifað þar með örðugt að ráða fram úr vandan-
fjölskyldu sinni, fái landspildu til um, eða benda á skjóta og fram-
afnota, sem þeir geti ræktað í tóm- kvæmanlega úrlausn þessa þjóðar-
stundum sínum og búið búi sínu út böls.
af fyrir sig. Og þá von hefi eg, að Því er ekki að neita, að þetta
vinnan á Álafossi geri þá ekki að hefir óspart verið notað af and-
stöðumönnum þeirrar stjóraar,
sem nú situr og hefir setið að
völdum, til þess að veikja hana
í sessi. Megnið af fjárkreppu
landsins á að stafa af vankunn-
áttu og varhugaverðum gerðum
hennar. Fyrir því hefir það orðið
álit mikils þorra manna, að stjóm-
arvöldin bæru ábyrgð á örðug-
leikum þjóðarinnar.
Og enn fremur, að vegna þessar-
ar afskiftalausu stjórnar, værum
við nú ver komnir fjárhagslega
en aðrar þjóðir. Fjárkreppan væri
sérstök fyrir ísland.
Hér skal engum skildi skotið
fyrir stjóraina. Hún hefir að sjálf-
sögðu gert margt, sem betur hefði
verið ógert látið, og ekki látið
framkvæma það, sem álitið var
til bóta. En hitt er sú rammasta
kórvilla, að hún beri höfuð-sökina
: á því, að við erum hneptir í fjár-
I kreppuviðjarnar, eða að það sé
einstætt fyrir ísland að fjárhags-
örðugleikar steðja að nú. Þetta
hvort tveggja er mesti misskiln-
ingur. Fjárkreppan er óviðráðan-
leg afleiðing heimsstyrjaldarinnar
og viðburðanna síðustu árin, og
steðjar að öllum þjóðum nú, hlut-
lausum jafnt og þeim, sem þátt
tóku í styrjöldinni. Stjórair land-
anna ráða ekki við það lögmál,
sem ríkir miskunnarlaust eftir
hvern heimsófrið, lögmálið það, að
alt viðskiftalíf, öll verslun, öll
fjárhagsmál verða óútreiknanleg,
á hverfanda hveli eftir styrjaldar-
æði margra ára.
Við þurfum ekki annað en að
líta til nágrannaþjóðanna til þess
að sannfærast um, að fjárkrepp-
an heimsækir fleiri þjóðir en okk-
ur.
Svo segja samhljóða fregnir frá
Noregi, að þar standi vá fyrir dyr-
um vegna fjárhagsörðugleika rík-
isins. Norðmenn hafa tekið stór-
lán hjá erlendum þjóðum. En þau
hrökkva ekki til. Ríkið sjálft er
stórskuldugt. Einstaklingar hafa
orðið gjaldþrota og bankar sömu-
leiðis. I mörgum bæjum sveltur
fólk vegna atvinnuleysis, því at-
vinnurekendur hafa ekki fjárhags-
legt bolmagn til að reka umfangs-
mikil fyrirtæki. 1 norskum blöðum
er auðséður ótti um framtíðina.
Svíþjóð mun vera nokkru betur
komin. En þó kveður þar við líkan
tón. Verslun Svía er nú með dauf-
asta móti vegna gengishæðar á
peningum þeirra. Innlendar vörur
seljast því illa. Atvinnuleysi er
þar rnikið eins og ánnarstaðar og
kreppa á flestum sviðum.
Svipuðu máli er að gegna um
Danmörku. Miklum tekjuhalla er
biúst við á næstu fjárlögum. At-
vinnuleysi er þar geisi-mikið. At-
vinnurekendur hafa dregið saman
seglin. Bankar eru félitlir og ríkið
hefir orðið að taka stórlán. Al-
staðar er sama sagan.
Fjárkreppan hér á landi er því
ekki eins dæmi. Stjórn vor getur
ekki, fremur en aðrar, ráðið við
heimsviðburðina. Afleiðingar þeirra
verða að koma niður á öllum
jafnt.
Sennilegt er, að íslenzka þjóðin
eða ríkið sé ekki ver statt en önn-
ur ríki nú. Hitt mun nær, að víða
annarstaðar sé þrengra í búi. Grát-
ur og gnístran tanna um fjárhag
vom virðist því ómannlegur. Vér
höfum orðið að taka á okkur plág-
ur þær, sem nú ganga yfir allan
heim, eins og aðrir. Augunum má
ekki loka fyrir því, að horfurnar
eru skuggalegar, og að fyrsta og
helsta viðfangsefni stjórnar og
þings er að létta af þeim plágum,
þegar nokkur möguleiki er fyrir
hendi. En það verður ekki gert
með því að skella allri ábyrgð og
þunga á herðar þeirra, sem með
völdin fara. Og það verður heldur
ekki gert með því að kveina og
kvarta.
-0-
--O--
í fyrrakvöld kl. 9 andaðist hér
í bænum Magnús Vigfússon dyra-
vörður, maður sem óhætt mun að
fullyrða, að hver einasti uppkom-
inn Reykvíkingur þekti eða kann-
aðist við. Og svo vel var hann
kyntur af þeim öllum að þeir
munu sakna hans lengi.
Magnús var fæddur hér í bænum
fyrir 54 árum og hefir alið allan
aldur sinn hér. Lagði hann stund
á margvíslega iðju, var bókbind-
ari, baðvörður, ferðamannatúlkur
og nú síðast dyravörður í stjómar-
ráðinu, frá því stjórnin fluttist
inn í landið.
Það má segja um Magnús Vig-
fússon að hvar sem hann kom var
hann hrókur alls fagnaðar. Síkátur
og lífsglaður og óvenjulega skemt-
inn og fyndinn. Hafði hann ferð-
ast um alt ísland o» hafði jafnan
frá mörg'u að segja úr þeim leið-
angrum.
Þegar Magnús heitinn íyrir
hálfu öðru áfri veiktist, fór hann
til Danmcrkur til þess að leita sér
lækninga, en dvaldi þar aðeins
skamma stund. Sjúkdómurinn
reyndist ólæknancfi og síðan liafði
hann nær aldrei fótavist.
Hann var kvæntur Steinunni
Sigurðardóttir sem lifir mann sinn,
og tvær dætur átti hann á lífi, frú
Margréti Grönvold og frú Þóru
Behrens.
-0
Það eru nú liðin 21 ár síðan sjóður
sá, er frú Herdís Benedietsen gaf land
inu, til minningar um sig og Ingileifi
dóttur sína, var afhentur landshöfð-
ingja til umráða og ávöxtunar, til
þess að á sínum tíma væri reistur
fyrir hann kvennaskóli fyrir Vestur-
land. Sjóður þessi var í byrjun 42.300
krónur.
Pví hefir nú nokkrum sinnum ver-
ið hreyft í blöðum og tímaritum,
hvar þessi fyrirhugaði skóli ætti að
vera, og hefir það oftast orðið nið-
urstaðan á skoðunum þessum, að hann
yrði reistur á Flatey, enda hefir mönn
um alment hér í Flateyjarhreppi á-
valt fundist, að ekki gæti annað kom-
ið til mála, en að hann verði bygður
hér, á æskustöðvum gefendanna. Enda
segir eldra fólk hér, að því hafi verið
kunnugt um, að það hafi verið heit-
asta ósk þeirra fúr Herdísar og Ingi-
leifar sál., þótt farist hafi fyrir að
geta þess í arfleiðsluskránni. flér var
hún borin og barnfædd. Hér dvaldi
hún mestan hluta æfi siunar. Hér
áttj hún flesta vini. Hér hefir hún
lifað helstu gleðistundir lífs BÍns, og
hér hefir hún líka felt flest sorgartár
yfir missi bama sinna og manns síns.
Við þessa sveit voru endurminningar
hennar fastast tengdar. Og hér í Flat-
ey er jarðsettur maður hennar og 11
börn.
Þótt ekki væri nú annað en það,
sem mælti með því að skólinn verði
settur hér þegar til kemur, þá finst
mér það nærri því nægar ástæður.
pví það mun vera eins dæmi í sögu
okkar, að slíkur harmur sé kveðinn
að einni móður, að fylgja 11 börnum
sínum til grafar í sama grafreit. Að
eignast 14 böru og fá ekki að sjá
nema eitt af þeim hóp ná fullorðins
aldri og missa það svo í blóma lífs-
ins. — En dásamlegast er að hún
skyldi geta borið slíka ofraun. Það
sýnir hvaða feikna þreki hún hefir
verið gædd.
Eg vil nú skjóta því undir dóm
allra þeirra, sem bera hlýjan hug til
hinnar framliðnu heiðurskonu, hvort
þeim finnist ekki best til fallið, og
best við eigandi, að þessi minnisvarði
só reistur á æskustöðvum hennar, og
þar sem þar að auki er, að Flatey
er hvað samgöngur og staðhætti snert-
ir, bes't til þess fallin, af þeim stöð-
um sem komið hafa til tals í þessu
tilliti.
Nú er komin svo mikil hreyfing á
þetta skólamál, að Flateyingar geta
ekki setið þar þegjand ihjá, því að
þeim finst, að þeir hafi öðrum frem-
ur tillögurétt um það mál.
Sú fregn hefir nú borist hingað fyr-
ir nokkru, að Magnús á Staðarfelli
væri búinn að gefa ríkinu eignarjörð
sína Staðarfellið, með öllum húsum eg’
mannvirkjum, til skólajarðar fyrir
hihn væntanlegn kvennaskóla, til minn
ingar um son sinn og fósturson, et'
báðir druknuðu á Hvammsfirði í fvrra
Ekki verður nú á móti því mælt, að
þetta er stórhöfðingleg gjöf, og þeiin
hjónum til stórmikils heiðurs. En hins
vegar hefði mér fundist betur við eig-
andi, að þarna hefði verið sett «tofn-
u, sem eingöngu væri til minningar um
þessa tvo syni þeirra, — til maklegs
heiðust og minuingar fyrir þau hjón
líka. Hitt finst mér ekki eins vel
við eigandi, að btanda því saman við
aðra stofnun, sem þegar er fyrir
löngu búið að leggja grundvöllinn að.
Mér hefði þótt betur við eigandi, að
þarna' hefði verið reistur lýðháskóli,
því eg er þeírrar skoðunar, að slíkur
skóli gæti gert mikið gagn, þar sem
ungu bænda- og konuefnin ættu kost
á að afla sér þeirra undirstöðuatriða,
sem þeim ern nauðsynleg til framtíð-
arstöðu þeirra í lifinu. Væri þá vel
við unandi þegar 2 slíkar stofnanir
væru komnar á fót hér við Breiða-
fjörð, kvennaskólinn á Flatey og
lýðháskóli á Staðarfelli.
Ekki er nú að búast við að þetta
geti hvort tveggja orðið í nálægri
framtíð, enda tel eg engu spilt með
því, þótt það biði nokkuð enn, því
nú ern einmitt þeir tímar, að ástæða
er til að fara hasgt með allar verk-
legar framkvæmdir, sem nokkra bið
geta þolað, vegna þess að búast má
við, að eftir 2 til 3 ár verði bæði
byggingarefni 0g vjnna fallin mikið
í verði,, jafnvel meira en maður get-
ur búist við. Eg teldi það því ilt, ef
nú ætti á þessum tímum að fara að
braska í því að byggja skólahús, og
reka svo búskap í sambandi við skól-
ann. pað teldi eg hina mestu fjar-
stæðu, því það mundi tapast á því
svo tugum þúsunda skifti, bæði á
efni og vinnu. En annare get eg ekki
skilið, að ríkissjóður fari ð draslast