Ísafold - 30.05.1921, Blaðsíða 2

t
ÍSAFOLD
* £ZJÍ
tnark og bendir á, að ef einstak-
lingur sé orðin ósjálfbjarga fyrir
65 ára aldur, þá sé orsakanna
aJloftast að leita annarstaðar en
hjá elli eingöngu og geti þá trygg-
ing yngri manna en 65 ára fall-
ið undir aðra liði trygginganna
Þá kemur næst að sjúkdómsá-
föllunum. Ætlast höf. eigi til, að
tryggingin nái til smávægilegra
sjúkdóm8áfalla, heldur aðeins ef
um verulegan sjúkdóm er að
ræða til dæmia hálfamánað-
ar 8júkrahú88vist eða meira. Vill
höf. láta greiða legukostnað allan
úr tryggingarsjóði en aftur á móti
ekki bætur fyrir vinnutap Mundi
ajúkratryggingin verða mjög dýr,
©n höf telur hinu opinbera SKylt
að taka drjúgan þátt í reksturs-
kostnaði sjúkrahúsanna, og vinn-
ingur mundi það verða mikill,
að sjúklingar fengju á þennan
hátt miklu betri aðhlynningu og
varanlegri bata, en nú gerist yfir-
leitt. — Öryrkja nefnir höf þá,
aem eru óvinnufærir til fram-
búðar af sjúkdómi, áföllum, slya-
um o. 8. frv., svo sem blinda
menn og örkumla Mundu þeir
menn verða tiltölulega fáir og
ætlar höf. þeirn jafnháan styrk
ellistyrknum, auk framfærslu-
styrks til ómegðar þeirra Og að
lokum er siðasta tryggingin:
Framfœrslueyrir barna, sem eru
í ómegð við lát framfæranda og
vill höf. láta telja þann styrk
veittan foreldrum barna en ekki
börnunum sjálf um, því framfærslu-
skyldur hvíli á foreldrunum.
Þá eru taldar þær greinar per-
sónulegra trygginga, er höf. vill
lögleiða skyldutryggingu fyrir.
Og nú kemur annað eftirtektar-
vert atriði. Höfundur vill eigi
láta kaupa þessar tryggingar
með árlegu iðgjaldi, heldur greiða
þær 1 eitt skifti fyrir öll, áður
en einstaklingarnir fara að bera
byrðar lífsins. Ellitryggingin sem
nefnd hefir verið mundi eftir ís-
lenakri meðalæfi kosta tvitugan
mann 450 króna gjald i eitt skifti
fyrir öll og höf. áætlar lauslega,
að 1000 kr. framlag mannð um
tvítugt ætti að nægja fyrir öllum
þeim tryggingum, sem nú hafa
verið taldar. Telur hann nauð-
synlegt skilyrði, að menn greiði
gjaldið alt tvítugir; eu gerir ráð
fyrir, að viðkomandi sveitafélag
leggi fram upphæðina, sem lán,
fyrir þá, sem ekki hafa féð hand-
bært, og eigi aðgang að mannin-
um um endurborgun. Undan-
tekningu frá þeim raönnum, sem
rétt sé að krefjast gjaldsins af
afdráttarlaust telur höf, að gera
megi fyrir þá, sem vinna kaup-
laust hjá fátækum foreldrum sín-
um og svo fyrir námsmenn.
Kvenfólk vill höf. láta sleppa
með helmingi lægra gjald, en ná
hinum helmiugnum inn á þann
hátt, að hreppsnefnd greiði upp-
hæð, ðem eftir 20 ár er orðin
500 krónur inn í sparisjóðsbók
hverrar nýfæddrar stúlku og
krefji svo foreldrana um and-
virðið síðar ef þau hafa efni á
að borga.
Höfundur bendir á, hve þetta
fyrirtæki gæti haft mikil áhrif
á atvinnufyrirtæki og framfarir
í landiuu. MeB tryggingunum
myndaðiat stórvaxinn sjóður, er
ætíð mundi hafa nægan markað
til að ávaxta fé sitt í ýmsum
arðvænlegum fyrirtækjum. Yrði
þá hægt að framkvæma margt
það, sem nú er ógert látið vegna
peningaskorts og mundi sú aukna
atvinna sem af því leiðir veita
mönnum ft’ekari tryggingu fyrir
atvinnuieysi en verið heflr. Ger-
ir höf ráð fyrir að árstekjur
ajóðains yrðu nál 2 miljónir kr.
og kæmi sú fjárupphæð altaf
í góðar þarfir til verklegra fyrir-
tækja.
Þvi raiður er hér eigi rúm til
að rekja svo vel sé efni þessar-
ar merku ritgerðar. Þeir sem
láta sig máiið nokkru sKifta verða
að lesa hana sjálfa.
L.iklegt er, að skoðanamunur
geti orðið um vegina, sern höf.
vill fara í tryggingarmálinu. Því
sumt í keifi hans er mikil
nýlunda. En veigameiri tillögur
um fyrirkomulag íslenskra trygg-
ingarmála hafa ekki komið fram
enn og því ættu þær ekki að
geta farið fyrir ofan garð og
neðan. Tryggingamálið stendur
fyrir dyrum hér á landi, það er
eitt þeira mála sem nú bíða
bráðrar úrlausnar. Og hefir kom
ið merkilegt »innlegg< í málinu
þar sem ritgerð sú er hér hefir
verið sagt frá.
n-
t
Jón Sveinsson.
prófastur.
Sú fregn barst hingað 23. þ. m.
að síra .Tón Sveinsson prófastur atS
Görðum 4 Akranesi væri látinn.
Hann var fæddur árið 1858, lauk
stúdentsprófi 1882 með 1. einkunn
og embættisprófi í guðfræði við
prestaskólann tveim árum síðar.
Síra Jón dvaldi mestan hluta
æfi sinnar á Akranesi og var þar
elskaður og virtur af öllum sem
lvyntust honum. Mesti heiðurs og
sæmdarmnður og kennimaður á-
gætur.
Meðal barna þeirra síra Jóns
heitins er ein dóttir, sem gift er
Konráð Konráðssyni lækni.
málfærslumaður.
Hvítasunnudagsmorgun andaðist
á ríkisspítalanum í Kaupmanna-
höfn Valdimar Thorarensen mál-
færslumaður á Akureyri. Hafði
hann legið þar um hríð til þess að
fá bót við illkynjaðri nýrna- og
hjartveiki. En sjúkdómurinn var
svo magnaður, að hann lést úr
honum.
Thorarensen var fæddur 1867,
og varð stúdent 1888; sigldi þá til
Kaupmannahafnar og stundaði þar
lögfræðinám. En prófi lauk hann
ekki, heldur hvarf heim og byrj-
aði málfærslustörf á Akureyri.
-0-
Skipstapi.
Telja má víst, að enn hafi
höggvist skarð í sjómannastéttina
íslenzku. Kemur svo varla fyrir
nokkur vertíð, að ekki farist skip
.eða bátur einhversstaðar á land-
ínu, og sumstaðar margir.
Fyrir rúmum mánuði lagði fiski-
skipið „Dýri“, eign Útgerðarfé-
dagsins á Pxngeyri þaðan út tili
haldfæraveiða. Pykir nú fullvíst,
að hann muni ekki eiga aftur-
kvæmt. Sást síðast til hans 7. þ.
m út af Kollsvík, sunnan Patreks-
fjarðar, og var skipið þá á upp-
eða vestursiglingu.
Síðan hefir verið stöðug norðan
og norðaustan átt. Og má því gera
ráð fyrir að skipið hafi hrakið til
hafs, sé það enn ofan sjávar.
Skipshöfnin á „Dýra“ var öll
úr Dýrafirði, að undanteknum
einum manni, flest ungir menn, svo
sem sjá má á aldri þeirra. Hétu
þeir:
Markús Jónsson úr Haukadal,
kvongaður maður og átti eitt barn.
Var hann 25 ára að aldri. Frið-
þjófur Guðnason, frá sama stað,
ókvongaður, 19 ára. Tómas Tómas-
son frá Þingeyri, kvongaður og
átti eitt barn, 30 ára. Eiríkur Guð-
jónsson, Höfn, 16 ára. Ingibjartur
Guðmundsson Hrauni, ókvongaður,
37 ára. Pétur Elíasson frá sama
bæ, kvongaður og lætur eftir sig
4 börn ung, 37 ára. Helgi Bjarna-
son Núpi, ókvongaður, 66 ára.
Kristján Guðmundsson Þingeyri,
15 ára. Ólafur Njálsson frá Rafns-
eyri, 17 ára, og Þórarinn Jónsson
frá Hjarðardal, kvongaður og átti
2 börn, 26 ára. Skipstjórinn var
Markús Jónsson.
Gerðar hafa verið ráðstafanir
til þess að leitað verði að skipinu.
Hefir „Islands Falk“ verið feng-
inn. En eins og kunnugt er bíður
hann aðgerðár hér, og mun því
ekki geta hafið leitina fyr en á
fimtudag eða föstudag n. k. En
þótt svo hafi til tekist, að ekki
hefir verið hægt að leita enn, og
litlar líkur muni vera til þess að
skipið finnist, þá er sjálfsagt að
gera alt, sem unt er til þess að
bjarga ])cssurn mönnum, ef þeir
eru enn lifandi.
------0-----
Kolavenkfallið.
Námuverkfallið enska hefir nú
staðið nærfelt tvo mánuði og
engar horfur eru á samkomulagi
í bráð. Fyratu vikurnar bárust
hingað að staðaldri fregnir af
verkfallinu og tilraunum þeim,
sem gerðar voru til þess að komar
á samkomulagi. Nú eru þær
fréttir hættar að berast. Síðustu
vikurnar munu litlar samninga-
tilraunir hafa verið gerðar, stjórn-
in hafði reynt þær leiðir og gert
þau boð, sem henni þótti tiltæki-
leg, en námaraenn höfnuðu öllu.
Mál þetta er eitt hið merkasta,
sem nú er á döfinni í beiminum.
Kolaverkfall í Bretlandi þykir
jafnan dðindum sæta. En þetta
verkfall er að því leita merki-
legra en önnur, að undir rót þess
er stjórnmálalegs eðlis. Kaup
kröfurnar eru ekki aðalatriðið
heldur fyrirkomulag kaupgreiðsl-
unnar. Og eigi bafa hinir rót-
tækari námamenn farið dult með,
að verkfallið eða deilan um nám-
urnar ætti að geta orðið til þess
að koma á byltingu í Bretlandi.
Aðdnagandinn.
Siðastliðið haust varð námu-
verkfall í Bretlandi. Kröfðust
verkamenn hærri launa og jafn-
aðar á launum í námunum, og
lauk deilunni á þann hátt, að
ákveðin voru föst vikulaun og
svo ákveðin uppbót fyrir þá aukn-
ingu sem yrði á framleiðslunni,
frá þvl sem verið hafði 5 siðustu
vikurnar fyrir verkfallið. Rikið
átti að ábyrgjaBt veikamönnum
launin og bera hallann af rekstr-
inum, ef nokkur yrði. Var bú-
ist við þvi, er samningar þesair
voru gerðir, að reksturinn mundi
bera sig, þvi kolaverðið hafði
verið hátt þá undanfarið Voru
dærni til þees, að kol væru seld
til ekipa fyrir 6Va sterl. pd. amá-
lestin. Bretar þóttu okra á kol-
unum, og einkum kom þetta háa
verð hart niður á Frökkum. Þeir
þurftu mikils með, þvi Þjóðverjar
höfðu eyðílagt námurnar í Norð-
úr Frakklandi. En Bretar auð-
guðust. í júlí í fyrra hafði ríkis-
3jóðurinn 5 /a milj. sterlinge pd.
hagnað af námurekstrinum. Var
þeasi gróði ein ástæðan sem náma-
verkamenn báru fyrir sig, er þeir
kröfðu8t kauphækkunar i fyrra-
haust.
Samningarnir áttu að gilda til
1. apríl og gekk nú alt vel fyrst
í stað. Framleiðalan óx að mun
og kaupið hækkaði. En um sama
leyti fóru kolin að lækka i verði.
Samkvæmt Spa samningunum áttu
Frakkar að fá 2 milj. smálestir
kola frá Þjóðverjum á mánuði og
þurftu því ekki á ensku kolunum
að halda. Og meðan á október-
verkfallinu atóð notuðu Banda-
ríkjamenn tækifærið til að ná
markaði frá Bretum, og varð vel
ágengt. T. d. höfðu Bretar flutt
6 9 smál til Suður Ameríku árið
1913, en Bandarikjamenn 414
þús. En árið 1920 fluttu Bretar
þangað að eins 550 þús. smál, en
Bandaríkjamenn nærri 3 milj. Af-
leing þessa markaðsmisais var sú,
að snemma vetrar fóru kolin að
lækka í verði, og lækkuðu þau avo
stórkostlega, að smálestin komst
i um eitt skeið niður í 25 shillings.
; Þegar kom fram yfir nýár fór
! einnig að draga úr framleiðsl-
; unni. Hafði hún orðið 4,3 amál.
j á mann í nóvember og desem-
'ber, en í marz var hún að eins
3,5 á mann um vikuna. Þessir
atburðir urðu þess valdandi, að
rek8turshallinn á náraunum varð
stórkostlegur, síðustu mánuðina
fyrir verkfallið um 5 milj. sterl.
pd. á raánuði. Rikið hafði geng-
ist undir að tryggja mönnum
kaup, eftir samningunum í októ-
ber til 1. apríb en stjórnin gat
ekki gengið að því að veita þá
tryggingu framvegis. Það var
viðurkentaf báðum aðilura,námu-
eigendum og verkamönnum, að
nárnarekaturinn væri fyrirtæki,
sem ekki borgaði sig, og mundi
ekki borga Big í bráð, með því
kaupi sem verkamenn hafa haft
í vetur, og kvað rikið ekki hafa
ráð á að styðja reksturinn áfram.
Námurnar yrðu að sjá sér far-
borða sjálfar.
Kolanámurnar eru mjög mís-
góðar. í eumum þeirra liggja 10
smál. eftir manninn á viku, eins
hæglega og í öðrum 5. Nú hefir
það verið ein aðalkrafa verka-
manna, að kaupgjaldið færi ekki
eftir því hvað^ einstakar námur
væru góðar eða vondar, heldur
skyldi sama kaup vera hjá öllum
námamönnum fyrir samastarf. En
þessum jöfnuði er ómögulegt að
koma á, nema með því móti að
námurnar séu reknar undir um-
sjón ríkiBins, og ríkið beri ábyrgð-
ina á rek8trinum. Deilan hefir
þvi snúist um einkarekstur eða
ekki einkarekstur eigi síður en
um sjálft kaupgjaldsmálið, og
verkamenn eða eumir foringjar
þeirra draga ekki dul á, að kraf-
en um jöfnuð kaupgjalds ns sé
fram komin til þess, að knýja
fram ríkisrekstur. En þar stend-
ur stjórnin og námaeigendur á
öndverðum meið.
Þegar samningaumleitanir voru
upp teknar í marzmánuði um
endurnýjun sáttmálans við náma-
verkamenn, var samningagrund-
völlur námaeigenda sá, að tekinn
væri upp 8a,mi kaupgjaldstaxti
eins og fyrir stríðið og dýrtiðar-
uppbót á honum, sem miðuð væri
við hækkun lífsnauðsynja og arö-
vænleik námamanna, og væri
dýrtíðaruppbótin reiknuð fjrir
mánuð í einu. En verkamenn
kröfðust þes8 að ákveðið væri
fast kaupgjald fyrir alla verka-
menn og launasjóður myndaður,
sem öllum væri goldið jafnt úr
en námurnar greiddu raisjafnlega
í eftir þvi hve arðberandi þær
væru. Ekkert samkomulag náð-
ist um málið og þegar gömlu
eamningarnir gengu úr gildi 31.
marz hófst
Verkfallið.
Verkamenn kölluðu það að
vísu vinnuteppu, en námaeigend-
ur mótmæltu því, og eögðu að
námurnar stæðu opnar náma-
mönnum ef þeir vildu vinna. En
námamenn gripu þegar til þeirra
vopna, er þeim þótti áhrifa mest
og það var, að láta dælumennina
i námunum hætta að starfa þeg-
ar í stað. Margar námurnar
fyltuBt því með vatni, bæði í
Suður-Walea, Skotlandi og Yorke-
hire, og hafa ýmsar þeirra skemst
svo mjög, að eigi er búist við
að þær komist í samt lag aftur á
þessu ári. Þykir það jafnan tíð-
indum sæta, þegar námuverkföll
hefjast, að dæluliðið i námunum
hættir störfum um leið, og þykir
þá sýnt, að vænta ruegi lang-
vinnar deilu.
Enda vat’ búist við stórtiðind-
um. Allur heimurinn þóttist sjá,
að nú væri á ferðinni verkfall,
sem skera ætti úr, hvort núver-
andi stjórnarfyrirkomulag ætti að
haldast í Bretlandi eða ekki. Og
margir spáðu byltingartilraun
þegar i stað. Þóttust sumir verða
þese áskynja, að sovjet-atjórnin
rússneaka stæði að nokkru leyti
bak við verkfallið, og hefði
stappað stálinu í bresku náma-
mennina, en eigi hefir fengist
áreiðanleg vissa fyrir því — En
svo mikið er víst, að stjórnin
bjóst til varnar og sýndi fullan
lit á að láta hart mæta hörðu.
Á nokkrum stöðum fekk hún lið
til að dæla námurnar, og lét það
ótvírætt í ljós, að hún hræddist
í engu námamenn.
Eitt hið fyr.sta sem stjórnin gerði
var að grípa til bráðabirgðalaga
um ýmsar lieimildir fyrir stjórnina
til óvenjulegra ráðstafana, svo sem
að stjómin taki yfirstjór nýmsra
fyrirtækja, bjóði út herliði og því
um líkt. Horfði nú ófriðvænlega.
Námamenn neituðu enn að legg.ja
lið til þess að dæla námurnar, og
þær spiltust dag frá degi. Sumstað-
ar höfðu hestar verið skildir eftir
niðri í námunum og voru þeir látn-
ir kafna þar niðri í vatnsflóðinu.