Ísafold - 16.08.1921, Blaðsíða 3

J
svo óhöndnlegar og kákkendar, aö
mikils gat ómögnlega verið af þeim
að vænta hér að lútandi, enda ber
búnaðaisaga okkar, bæði skrifnð og
óskrifnð, þess ljósastan vottinn.
IV.
»Sú þjóð, er veit sitt hlutverk
er helgast afl um heim,
eins hátt og lágt má falla
fyrir kraftinum þeim«.
Víð höfum nú fengið hið sár-
þráða stjórnaifaislega sjálfstæði okk-
ar viðurkent. Og út af fyrir sig
er auðvitað gott eitt um það að
segja. En vandi fylgir vegsemd
hverri. Og til þess, að pappírssjálf-
stæði okkar verði nú annað og
meira en tildur eitt og hégómi, þá
verðuí jafnframt því, sem það er i
heiðri haldið, að vaka yfir efnalegu
sjálfstæði einstaklingsins og þjóðar-
innar í heild sinni, þess sjálfstæðis-
ins, sem heill og hagsæld hvers
þjóðfélags fyrst og fremst byggist á.
Bændur og samverkamenn I
Biðjum þess af alhug, að fóður-
skorturinn þurfi nú aldrei framar
að koma yfir land okkar og þjóð,
aldrei meir aB baka okkur og niðj-
um okkar það tjón, sem svo oft
hefir komið fyrir að undanförnu.
Treystum aldrei oftar á óvissu veð-
ráttufarsins, sem oft reynist tál.
Búumst heldur við hinu lakara, því
hið góða skaðar ekki. Og þá þurf-
um við heldur ekki að óttast hinar
mörgu og skelfilggu afleiðingar harð-
indanna og fóðurskortsins og get-
um sofið rólegir í norðanhríðunum,
»þá úti herðir frost og kyngir snjóc.
En þegar svo að bóndinn rekur
búskap sinn með allri þeirri forsjá
og fyrirhyggju, sem eðli íslenskrar
náttúru krefur, þá fyrst má vænta
þess af honum, að hann verði efna-
lega sjálfstæður og þjóð sinni veru-
lega nýtur sonur. Og þegar þannig
er orðið ástatt alment fyrir okkur
islensku bændunum, rætist það von-
andi, sem skáldið kveður:
»Þá mun sá Guð, sem veitti frægð
til forna,
fósturjörð vora reisa endurborna,
þá munu bætast harmasár þess
horfna,
hugsjónir rætast. Þá mun aftur
morna*.
Svinhóli, i apríl 1921.
t Jóhannes Olajsson.
------0------
Uti um heim.
Þýskaland.
Þjóðverjum hafa verið lagðar á
'herðar risavarnari kvaðir en nokk-
ur þjóð i heiminum hetír gengist
undir áður. Stóð Iengi á þvi, að
stjórnin yrði við hinum geysimiklu
kröfum bandamanna, og fyrverandi
utanríkisráðherra þeirra reyndi á all-
ar lundir að fá tilslakanir og að
draga málið á langinn, þangað til
bandamönnum leiddist þófið og settu
Þjóðverjum úrslitakosti. Stjórnin
þýska sagði af sér og Wirth, núver-
andi rikiskanslari, myndaði nýja
stjórn, sem gekk að kröfunum og
lofaði að uppfylla þær. Frá skuld-
bindingum þessum, skaðabótagreiðsl-
unum hafir áður verið sagt og það
skal þvi ekki endurtekið hér. En nú
er mest um talað, hvort Þjóðverjar
geti fullnægt þessum skuldbinding-
um, sem þjóðin hefir tekið á sig.
Viljann virðist ekki vanta hjá nýju
stjórninni, en ef það tekst að rísa
undir þyngstu byiðinni, sem Iögð
hefir verið á herðar nokkurri þjóð
ÍSAPOLD 8 |
fiinn bersyndugi.
Skáldsaga eftir Jón Björnsson.
II.
■»Mun e% unna nokkurri konu hér?*
Þegar Skarphéðinn yar háttaður um kvöld-
ið og hljótt var orðið í bænum, lagði hann
bókina frá sér, sem hann hafði verið að lesa
í, slökti Ijósið og hugsaði lengi. Hann var
þreyttur eftir langa göngu en undarlega vel
vakandi.
Hríðinni var létt af. Þegar hann leit út í
gluggann, sá hann fult tunglið sigla milli
stórra skýjaflóka, kafa inn i þá, hverfa og
koma fram á ný. Stundum var koldimt í
húsinu, stundum hálfbjart af þessu undar-
lega, draumföla æfintýraljósi, sem tunglið
stráir út frá sér.
Veslings máninn, hugsaði Skarphéðinn?
það er ömurlegt fyrir hann að vera fylgifisk-
ur jafn Htilfjörlegs hnattar og jarðarinnar,
sveima í þessum eilífu skorðum, fjötraður^
ósjálfbjarga.
En vorum við ekki allir fylgihnettir ann-
ara eða einhvers? Hann staðnæmdist alt í
einu í hugsuninni eins og snurða hefði kom-
ið á þráðinn.
Hvers fylgihnöttur var hann? Þvi var
hann kominn til Norðurlands alt í einu? Frá
vinum, ættingjum og æskustöðvum? — Hefði
ekki verið skynsamlegra fyrir hann að beita
kröftunum þar, sem hann þekti allar aðstæð-
ur, menn og málefni? Hann gat, eftilvildi,
verið fallinn hér niður meðal varga. Hér
var máske hver höndin upp á móti annari.
Börnin heárusk og illa siðuð. Hinir fullorðnu
þröngsýnir, lokaðir inni í aldagömlum venj-
um eins og sumir dalirnir hérna á millí fjall-
anna.
Já, hverjum hafði hann fylgt? Þessi spum-
ing leitaði á hann, krafðist svars. Æfintýra-
lönguninni, tilbreytnis-þránni, hvötinni til að
kanna og nema ný umhverfi, horfa af sem
flestum sjónarhólum út yfir sem allra marg-
breytilegust lífssvið.
Tunglið kom rétt í þessu fram undan þykku
skýi. Skarphéðní fanst það glotta að sér,
fáráðlingnum, sem elti æfintýra-löngunina
norður í land til allra ókunnugra.
Ýms atvik úr lífi hans rifjuðust upp fyrir
honum. Æskuárin, lærdómsárin, kennaraár-
in. Skuggar og skin, grátur og hlátur lið-
inna ára vöfðust saman í margbreyttan, fár-
ánlegan vef, er óteljandi blæbrigðum sló á.
Svo staðnæmdist hugurinn enn á ný við
þetta: Hvað biður mín hér?* Hverju fæ eg
áorkað? Geti eg ekki látið neitt gróa upp
af starfi mínu, þá er alt unnið fyrir gig.
Gróðrarmátturinn i starfi manns er það eina,
sem gerir starfið þolandi. Sjái maður ekki
þúsundir frækorna þar sem hundrað var sáð
þá er stritið plága.
Og svo kastaðist hann aftur frá þessu og
til umhugsunar um hið fyrra — liðin ár,
Og þá skaut upp nýjum myndum og spurn-
ingum. Hvað lét hann eftir sig á Suðurlandi?
Nokkurra ára starf við barnakenslu. Hver
vissi, hvað það var ávaxtaríkt. Honum
hafði, ef til vill, ekki tekist að lyfta undir
flugþrota hæfileika nokkurs manns. Hann
vissi þetta ekki. Það gat verið öðruvísi.
Bestu frækornin gróa stundum i leyni svo
enginn tekur eftir þeim fyr en þau eru orð-
in að gnæfandi meiðum.
Meðan hann var að hugsa um þetta kom
ný tilfinning fram. Hann saknaði. Hann
fann tóm eftir alt, sem hann hafði slitið sig
frá. Hann hafði unnað svo mörgu: náttúru,
heimahögum, ættingjum, konum — mörgum
konum. Ef til vill hafði hann engri unnað.
Alt hafði það minsta kosti fölnað og fallið
undarlega fljótt. En við það hafði hann
kynst og fengið útsýni yfir sum verstu og
bestu einkenni kveneðlisins. Og það hafði
aukið honum lífsreynslu, það fann hann.
Því ekkert vissi hann jafn lærdómsríkt eins
og að kynnast konum. Þær voru ótæmandi.
Sálarlíf þeirra varð aldrei þurausið. Með
hverri konu kom nýtt til sögunnar.
Alt í einu kom sú spurning eins og leiftur:
Mundi hann unna nokkurri konu hér? Skarp-
héðinn hló. Hann hefði eflaust skelli-hlegið,
ef ekki hefði verið hánótt.
Hann reyndi að hrynda þessari hugsun á
burtu. En hún varð þvi áleitnari. Og það
var eitthvað lokkandi við hana. Og áður
en hann vissi af, var hann kominn á vald
hennar, búinn að kasta öllu hinu frá Bér
og farinn að velta þessju fyrir sér: mun eg
unna nokkurri stúlku hér? Og smám saman
rýmkaði hann sviðið og spurði: mun nokk-
ur kona hér unna mér?
Út frá þessum hugsunum sofnaði hann með
fölvan, blaktandi tunglskinsbjarma á andlit-
inu.
III.
Augun.
Eftir nokkurt þref og þjark kom bænd-
unum í kirkjusókninni saman um, á hvaða
bæ byrja skyldi að kenna. Þá voru vanalega
valin til þess stærstu heimilin, sem gátu séð
af einhverju húsrúmi fyrir kennara og börn
að hafast við í meðan kenslustundir stóðu
yfir. Að þeim loknum gengu þau börnin
heim til sin, sem ekki áttu heima á kenslu-
staðnum. Kennaranum var vanalega holað
niður á sama bænum. Þó kom það fyrir,
að hann kendi á einum, borðaði á öðrum og
svaf á þeim þriðja, væri þéttbýlt. Og þarna
var hver bærinn við annan. Túnin lágu
saman og mátti tala saman milli sumra bæj-
anna. Þegar bændunum eða húsfreyjunum
sinnaðist — og það kom oft fyrir — þá stóð
hver heima á sinu bæjarhlaði og lét skamm-
irnar dynja þaðan yfir óvininn. Það var
ólíkt öruggara að standa á sinni lóð. Og
það var afsakanlegt, þó raustin væri í hærra
1 lagi, þegar senda þurfti tóninn heila bæjar-
!
leið. Og þá var heldur ekki svo dauðhættu-
legt, þó orðin væru i hvassara lagi. Það
gaf sjálfstraust að skammast á þennan hátt.
Skarphéðinn byrjaði að kenna á Hvoli.
éað var fjölmennt heimili og var tvíbýli. Lék
sá orðrómur á, að ekki væri þar altaf frið-
samlegt innan veggja. En þó höfðu engin
stórslys orðið að.
Kennarinn fékk afhús við norðurstafn bað-
stofunnar til afnota. 14 börn hafði hann eft-
ir vikutima. Friðrik í Holti var eitt þeirra.
Nokkur börn voru af heimilinu. Þar á
meðal sonur ekkjunnar á hinu búinu, Pét-
ur. Hann var jafnaldri Friðriks. Voru þeir
mestu mátar. Friðrik skaraði fram úr í and-
legri atgervi, hinn í líkamlegri. Þeir bættu
hvor annan upp og voru sjálfkjörnir foringjar
sinn á hvoru sviði, og höfðu öll undirtökin
á skólasystkynunum. —
Hálfum mánuði eftir að kensla byrjaði, var
það einn dag, að Skarphéðinn var að kenna
börnunum landafræði.
Hann var óvanalega vel fyrirkallaður,
útskýrði svo greinilega, lýsti svo nákvæm-
lega og tók svo lifandi dæmi, að börnin
hlustuðu með brennandi athygli.
Hann var að lýsa skógum heitu landanna
og lýsti með eigin orðum, sneyddi hjá þvi,
sem stóð I kenslubókinni. Það vissu börnin,
þau þurftu að fá nýjan lit og lífsblæ vfir
þurra frásögnina. Hann byrjaði á morgnin-
um í hinum miklu frumskógum, þegar fyrsti
dagsbjarminn væri að seitla yfir myrkviðinn
eins og strjálir blóðdropar. Eftir næturþögn-
ina miklu, ómaði við og við eitt fuglskvak
frá trjágreinunum eða dýrsöskur innan úr
8kógarþykninu. Skógurinn væri að vakna,
smá fyllast lífi. Og þegar sólin væri stigin
upp yfir sjóndeildarhringinn og fram á dag-
inn kæmi, þá væri þetta orðið að undursam-
legri, margbreytilegri veröld, þrunginni af
lifshvötum, sigrum og ósigrum lifandi vera.
Þarna væru dýr, sem ekkert mannsauga hefði
ef til vill litið. Þetta væri ókannaður heim-
ur. Og þegar fram á daginn kæmi, stæðu
hlynirnir, stofngildir og gnæfandi, í sólbaði,
greinarnar titruðu í glóðheitu loftinu alsettar
viltum ávöxtum. En fuglasöngurinn ómaði
yfir og í þessari miklu skógkirkju eins og
lofsöngskór. En ö’ðruhvoru kvæði við villidýrs-
öskur svo ægilegt, að hver skepna hrykki
við og alt hljóðnaði á augabragði. En ekki
nema stutta stund, lifsmerkin kæmu óðara
aftur. Og sólin skini, fuglarnir syngju, grein-
arnar byðu ávextina, laufið drykki sólargeisl-
ana án afláts — án afláts.
Þetta var sagt með svo miklu lífi, að
börnin, störðu með glampandi augum á kenn-
arann. Sum fölnuðu af hræðslu, önnur blóð-
roðnuðu af fögnuði og enn önnur hrópuðu
upp yfir sig af undrun. Þeim fanst þau horfa
á málverk og sjá litskrúðið, eða heyra þyt-
inn í þéttlaufguðum krónunum, fuglasönginn
og villidýraðskrin, og finna sterkan trjáilminn
leggja um húsið. Nú fyrst skildu þau hvað
frumskógar voru. Það var steinhljóð. Ekk-
ert olbogaskot, ekkert hvískur, ekkert riss á
borðin.
i heiminutn, þá hafa Þjóðveijar unn-
ið meiri sigur en bandamenn, og
f®rt sönnur á, að þeit séu mikil-
hxfasta þjóðin undir sólinni.
Og Hkurnar eru miklar fyrir því,
að þeim takist að gera þetta krafía-
verk. Þeir hafa fengið hagkvæm lán
og hafa trygt sér fé fyrir afborgun-
um á þessu ári. En hitt er þó meira
nm vert, að atvinnuvegir þjóðarinn-
ar eru koœnir i óírúlega gott lag
eftir strlðið. Ræðnr þar nokkru um,
að ófriðurinn var að mestu háður
fyrir utan landamærin, en þó meiru
hinn aðdáanlegi dugnaður og skipu-
lagsgáfa þjóðarinnar. Breytingarnar,
sem orðið hafa á síðustu tv«im ár-
um eru undraverðar. Um það farast
Philip Gibbs ritstjóra tlmaritsins
»Rewiew of Rewiewsc þannig orð:
»Þegar eg kom til Þýskalands i
fyrsta skifti eftir að vopnahlé var
komið á, virtist þjóðin vera forviða
á þvi, sem skeð haíði. Trúin á fram-
tíðina hafði farið forgörðum um leið
og herinn leystist upp, menn voru
hræddir við byltingu og vonlausir.
Margir, einkum konur og börn, liðu
þjáningar eftir langvarandi sult, mat-
væli, fatnaður og aðrar nauðsynjar
voru dýrari en svo, að verkafólk
gæti keypt, hermennirnir voru ekki
farnir að sætta sig við friðsamleg
störf aftur og aldarandinn beygður
og örvæntingarfullur. — En nú er
fólkið, sem maður sér í Berlín, ekki
aumingjalegt heldur glaðlegt, ekki
niðurbeygt heldur hressilegt og von-
gott. Maður sér ekki hópa af sila-
legum atvinnuleysingjum fyrir utan
vistráðningaskrifstofurnar eða fólk,
sem réttir ðlmusuhönd að þeim,
sem fram hjá ganga. En maður sér
hópa hvatlegra manna, sem augsýni-
lega hafa nóg fyrir stafni, vel klædda
og vel útlítandi, vinnuhæfa og vel
launaða. A gistihúsunum eru þeir i
hópum að tala við kaupsýslugesti,
með töskur í hendinni, taka upp
skjöl, sýnishom og verðlista. Þeir
eru ekki þarna til þess að drepa
timann. Þeir koma i verslunarerind-
um — taka á móti pöntunum. . . .
Það sést greinilega að miðlungsstétt-
in í Berlín vinnur ekki aðeins fyrir
nægu til hnifs og skeiðar, heldur
hefir dálltið aflögn til þess að skemta
sér fyrir. Eitt kvöldið fór eg í
»Lunapark«, sem er skemtigarður i
Berlin. Kringum sviðið, þar sem
hljóðfæraflokkur leikur og flugelda-
sýningar eru þegar dimma tekur,
eru veitisgaborð undir beru lofti, í
hvirfing, og geta setið þar um 50
þúsund manna. Kvöldið sem eg
kom þangað var bókstaflega hver
bekkur setinn og var þó ekkert sér-
stakt á seyði; fólkið drakk létt öl,
gosdrykki og kaffi og át is. Þatna
voru skrifarar, búðarstúlkur, foreldr-
ar með bðrnum sinum, og við að
athuga hve miklu fólkið, sem sat á
næstu borðunum við mig, eyddi,
komst eg að þeirri niðurstöðu, að
það myndi vera 5—15 mörk á mann,
sem borgunin næmi. Sumir eyddu
meiru í aukaskemtanir og tombólur.
Allir hegðuðu sér kurteislega, voru
glaðir og snyrtilegir og góðlátlegir
í framgöngu. Við þann söfnuð var
ekkert að athugac.
Þó eru vinnulaunin lág í Þýska-
landi. En Þjóðverjar eru manna hag-
sýnastir og þurfa ótrúlega litið til
heimilisþarfa, og á.striðsáiunum hafa
þeir vanist enn meiri sparneytni en
áður var. En borgarbúum þar þyk-
ir ómissandi að koma á almanna-