Ísafold - 21.07.1925, Qupperneq 2

2
ÍSATOLD
sinni. En það sem jeg hefi sjeð sálina. Þá er ritin svo hafa verið
h,f tillögunum, hefir mikla og góða, tolluð, geta þeir, sem það vilja,
kosti, en er að sumu leyti við-, keypt þau. Hjer er alls ekki lagt
sjárvert. Mun jeg skrifa um það, neitt haft á hið viðltvæma „frelsi“
þá er jeg hefi fengið greinina alla. j manna. Þeir eiga aðeins að kaupa
En nú sný jeg mjer að þeirrihlið dýrt þá skemtun, sem þeimþyk-
þessa máls, sem mjer finst einna ii’ svo mikils virði. Og peningarn-
viðsjárverðust menningu vorri og ir, tollurinn, eiga að auðga vit og
þjóðarhag og erfiðast er að setja menningu í landinu. Mjer finst
skorður, án tilhlutunar löggjafar- það vel við eiga, að heimskan
valdsins.
Fleiri og fleiri læra nú að skilja
verði látin vinna á móti sjálfri
sjer. Það fje hefir löngum verið
og lesa danska tungu. í bæjunum, j talið eftir, sem gengið hefir til
einkum Reykjavík mun svo að ^ íslenskra rithöfunda. Til þeirra á
segja helmingur yngri manna vera þetta fje að renna. Þeir eiga að
stautfær á danska hók. Og í bóka- sjá farborða íslenskum bókment-
verslunum skortir ekki framboð um — og fyrir þeim spilla sorp-
þóka á dönsku, danskra, norskra, ritin erlendu beinlínis og óbeinlín-
enskra, þýskra, franskra o. s. frv. is Pjeð er því hvergi betur komið
Ber þar mest á „Serium“ af hinu.en einmitt hjá þeim. Mjer finst
ljelegasta reyfararusli, gefnu út j þessi tillaga svo sanngjörn, svo
fyrir algerlega ómentaðan skríl rökrjett og auðveld til fram-
danskra og norskra bæja. Bækur
þessar eru keyptar svo mikið, að
útgefendur geta selt þær ódýrara
en aðrar bækur. Þykir því dönsku
lesandi almenningi í bæjunum ís-
lensku hinn mesti akkur í bókum
þessum. Málbragð fólksins spillist
meira og meira, hugsunarháttur-
inn kemst á lægsta stig — og um
bókmentabragð er ekki að ræða.
Mörg stundin, sem betur væri var-
ið til vinnu, fer til ónýtis. Og út
úr landinu streymir gullið í hend-
m hinum óhlutvöndu atvinnurek-
endum og gerspiltu rithöfundum,
«em lifa á slíkri bókagerð. Hjer er
ekki aðeins um að ræða spillingu
á bókmenta- og mál-bragði, held-
ur og á hugsunarhætti, þjóðernis-
kend og borgaralegri ábyrgðartil-
finningu. Fólkið, sem þessar bók-
mentir les, sjer lífið í spjespegli,
sjer sjálft sig í röngu ljósi, og
missir meðfæddan hæfileika til að
gera greinarmun góðs og ills.
Bandaríkjamenn eru ríkust þjóð
í heimi, en þeir þóttust ekki mega
við því, að út úr landinu streymdu
miljónir á ári fyrir erleixd sorp-
rit. Einkum voru það ensk rit, sem
höfðu í Ameríku fastan markað,
en einnig rit frá öðrum þjóðum,
og þá helst Rússum, ítölum, Þjóð
verjum og Frökkum. Samdi þing
Bandaríkjamanna lög um tollun
á þessum erlendu bókmentum. Er
bókunum þar skift í þrjá flokka
1 fyrsta flokki eru úrvalsskáld-
rit og vísindalegar bækur. Eru
þau rit tollfrí. í öðrum flokki eru
allar sæmilegar bókmentir, og er
af þeim greiddur nokkur tollur.
Þá eru í þriðja flokki sorprit, og
er á þau lagður tollur, sem n'emur
frumverði bókanna.
f |Noregi er nú tekið að ræða
þessi mál af allmiklu kappi. Er
Norðmönnum að vonum þyrnir í
augum allur sá mikli fjöldi gildis-
lausra blaða og bóka, sem streym-
ir yfir landið frá Danmörku. Skift
ir það tugum miljóna, sem þeir
borga fyrir slík rit. Er ekki vafi
á því, að innan fárra ára verða
þessar bókmentir tollaðar í Nor-
egi.
Nú vil jeg spyrja: Hvers vegna
'getum við íslendingar ekki farið
sömu leið og Bandaríkjamenn í
þessu máli? Engum er meiri þörf
á því en oss. Vjer erum lítil þjóð
og megum ekki við því að ala
menningarlausan skríl. Vjer eig-
um að tolla sorpritin erlendu, tolla
þau hátt. Allar aðrar nautnavörur
eru tollaðar — og ómerkileg sorp-
rit eru skaðlegri nautnavörur en
kvæmda, að jeg vænti þess fast
lega, að hún nái fram að ganga.
Kvikmyndasýningar og aðrar svip
aðar skemtanir gefa af sjér fje
til byggingar íslensku leikhúsi
Hjer er um hliðstæðu að ræða
Ekki væri það heldur ómögulegt
að menn yrðu svo ærukærir þegar
fram í sækti, og svo hugsunarsam
ir um andlegan þroska sinn, að
þeir ógjarna keyptu „stimplaða'
bók, því að með slíkum kaupum
stimpluðu þeir sjálfan sig. Ung
lingar, sem lesa slíkar bækur af
vanhyggju — og þeir eru margir
— mundu að minsta kosti varast
þær, þá er stimpillinn væri á þær
kominn.
Voss, 7. júlí 1925.
Guðmundur Gíslason Hagalín
Dóra og Haraldur Sigurðsson.
Þau komu hingað með „Lyra“ síðast, og hjeldu sinn hljóm-
leikinn hvort hjer í bænum, og vöktu aðdáun áheyrenda. Þau dvelja
nú í Kaldaðarnesi en fara utan í byrjun ágúst.
tóbak og brennivín. Tóbak mun að
minsta kosti sjaldan eyðileggja
FRAMFARIRNAR
í FRAMTÍÐINNI.
(Lauslega þýtt).
Mikið er gumað af verklegum
framförum vorra tíma. Því er
fleygt, að brátt sje takmarkinu
náð. En slíkt er fjarstæða ein.
Framundan eru þær feikna fram-
farir á verklegum sviðum, sem
mannlegur andi eygir naumast.
Vandamál eitt vorra tíma er
það, að hafa nægilegan timbur-
forða, til að fullnægja hinum sí-
vaxandi þörfum. Daglega fara
heilir skógar í öll blöðin, sem gef-
in eru út í heiminum. Lætur nærri
að daglega sje prentað á 20.000
smálestir af pappír. Mikið er það
hugleitt, hvernig hægt sje að nota
sama pappírinn oftar en einu sinni
til prentunar. Tilraunir eru gerð-
ar með það, að ná prentsvert-
unni af pappírnum aftur. Farið
er að gera smíðavið úr annarlegu
efni. Úr sagi er nú hægt að gera
„tilbúinn við“, sem notaður er í
stað eikar. Má fara með hann í
alla staði eins og eik. Bifreiða-
smiðja ein stór notar nú eingöngu
„tilbúinn við“. Hann er gerður úr
maísstönglum.
Teknar verða kvikmyndir með
öllum eðlilegum litum. Menn
þekkja nú hver leiðin er til þess,
en kunna ekki enn að þræða hana
alla.
Nýlega eru menn teknir upp á
því að reyna að senda kvikmyndir
með loftskeytatækjum.Góðar vonir
eru um, að það takist. Er þá kom-
inn aá þátturinn úr æfintýrum
þ.jóðsagnanna, sem mönnum hefir
á það, að fara upp á hæðir og ur það eins algengt, að menn hafi
talast við — eins og tröllkon- sjálfeignar „flugur,“ eins og nú
urnar. Flogið er nú um heim all-
an. Eftir var það, að „sjá í gegn-
um holt og hæðir“. En þegar
verður hægt að senda kvikmynd-
irnar í loftinu hvert á land sem er,
verður það æfintýrið einnig leyst
úr álögum draumóra og leitt inn
í daglega lífið.
er það algengt að eiga bifreið.
í belgjum loftskipa er hin ljetta
lofttegund „helium“. Takist að
framleiða. þá lofttegund með ódýr-
ara hætti en nú er gert, þá má
búast, við því, að hin stóru loft-
för verði mun ódýrari í rekstri
m. fleira, sem engan dreymdi um
þegar miðaldramennirnir, sem nú
eru uppi, voru í vöggu.
Kolaframleiðsla Breta.
Sú deila, sem nú er risin í Bret-
landi milli verkamanna í kolanám
unum og námurekenda, er ef til
vill sú alvarlegasta, sem breskan
iðnað hefir hent nú í langan tíma.
Mjög margar af kolanámunum
hafa verið reknar með tapi unidan-
farin ár, og hefir orðið að loka
þeim þess vegna. Námureksturinn
hefir með engu móti getað stað-
ist þau háu verkalaun, sem'greidd
voru. Margt fleira hamlar einnig
rekstrinum.
Kolaframleiðsla Breta virðist
eigi eiga glæsilega daga fram
undan. Útlitið er ískyggilegt. —
Kostnaðurinn við rekstur kola-
námanna er orðinn svo mikill, og
kolin þar af leiðandi svo dýr, að
menn spara sem mest kaup á kol-
um. T. d. er álitið að breski flot-
inn noti í ár einar 300.000 smál.
af kolum, en árið 1913 notaði flot-
inn 1.750.000 smál. Og sama er
aunarsstaðar. — Iðnaðurinn er að
shgast; hann þolir ekki hina er-
lendu keppinauta, sem nú virðast
ætla að verða skæðari en nokkurn
en þau eru nú. Þá verður hægt
að byggjg, loftskip, sem verða J tíma áður. Eru það einkum Þjóð-
Þeir tímar eru fram undan, ^ margfalt stærri en þau, sem hing- verjar, sem eru Bretum erfiðir nú
þegar flugvjelar fara mannlausar | að til hafa verið gerð. Þá verður eins og svo oft áður.
hægt að svifa sjer kringum hnött-
inn á nokkrum dögum.
Óhemju miklum breytingum get
ur útvarpið valdið. Með því lærir
fjöldinn allur af fólki framandi
Síðan Dawessamþyktin leysti
Þýskaland úr læðingi og Þjóðverj
um var gert mögulegt að starfa,
hefir kolaframleiðsla Þýskalands
og iðnaður allur þar í landi tekið
svo stórfeldum framförum, að
undrum sætir. Þjóðverjar flytja
um geiminn. Verður þeim stýrt
með loftskeytum. Geta verslunar-
mennirni# þá setið á skrifstofum
sínum og sent þaðan rafmagnan
íít í geiminn, er knýr flugvjelarn-
ar áfram, er flytja vörurnar lands
hornanna á milli. Þá verðurhægt
að senda þær svo hátt í loft upp,
sem vera vill. Verður þá hægt að
hafa vöruflutningana ofar í loft-
inu en mannflutningana, svo ekk-
ert reki sig nú á.
En mannflutninga „flugurnar“
fara hið neðra, knúðar með 2000
hestafla vjelum, þjóta þær eins og 1 loftskeytaáhöld í staðinn.
örskot frá einni heimsalfu til ann- J Á bifreiðum lögreglunnar í Ber-
arar. Þá geta þeir sem eiga ann- j lín eru loftskeytatæki, og eins á ur sje þrír fimtu hlutar af út-
ríkt, skroppið til Ameríku að slökkviliðsvögnunum í Vínarborg. flutningsverði kolanna. Vinnulaun
Ei með því móti hægt fyrir þá, in við þýskar námur eru að jafn-
sem í vögnunum eru, að hafa stöð-' aði 50% lægri á hverja smálest
ugt samband við stöðvar sínar. ^ en við bresku námurnar, og ^>ó er
Mikil auðæfi eru árlega sótt | Gengið er nú úr skugga um, að framleiðslan á mann engu minni
í höfin. \ ísindamenn staðhæfa, að hægt sje að senda skeyti með loft- þar en í Bretlandi — eða nálægt
aldrei þurfi að draga þar til þurð- skeytatækjum 3000 fet í jörð nið- J 0,9 smál. á dag.
ar. Komist „ræktun hafsins í ur. Símar verða því allir teknir! Ástandið við bresku kolanám-
gott horf, minkar ekki fiskurinn úr námunum, og hin nýju tæki urnar er ískyggilegra nú, en það
koma í staðinn.. Þetta nýja fyrir- ■ hefir nokkurntíma verið áður. —
komulag 'kemur að sjerlega góðu ^ Bolsar hafa náð fullmiklum tökum
haldi, þegar námuslys koma fyrir, ■ á verkamönnum. Þeir liafa, eins
gangar teppast og menn verða ^ og kunnugt er, starfað í sífellu að
inniluktir langt niðri í jörðunni.! því að vekja sundrung og deilur
meðal verkamanna. Hafa þeir þar
morgni dags, og verið komnir áft-
ur til Evrópu að kveldi.
tungumál. 1 Ameríku eru nú aug-
lýst móttökutæki til sölu, sem nú feiknin öll af kolum úr landi,
kosta 60 cent. Rakari einn í New og eru að ryðja bresku kolunum
York hefir haft talsíma við hvernjburt af markaðinum mjög víða. —
rakarastól, svo menn gætu fylgst. Þjóðverjar standa margfalt betur
með og fónað meðan verið er að j að vígi en Bretar, því að fram-
ralta þá. Hann er nú hættur við | lciðslukostnaður allur er miklu
það fyrirkomulag, og hefir sett lægri í Þýskalandi en í Bretlandi.
Mönnum reiknast svo til, að
vinnulaunin ein við breskar nám-
þó mikið sje tekið. Nítján þúsund
ir sjávardýra þekkja menn. Fjöld-
inn allur af þeim getur verið til
einhverra nytja.
Afurðir jarðarinnar margfald-
ast. Vjelavinna verður notuð mikl-
um mun meira en verið hefir. í
Ameríku er meiri vjelavinna notuð
við landbúnað en annars stað-
ar. — Þó eru þar aðeins unn-
in 4 hestöfl með vjelum af hverj-
um 100 hestöflum, sem notast til
landbúnaðariðju. *
Þar eru vjelarnar þó orðnar all-
afkastamiklar. Notaðar eru þar
sáðvjelar, sem sá í 10 faðma breiða
spildu í einu. Þær fara með 5
km. hraða á klukkustund og geta
?ví sáð í 10 hektara lands á kl.-
stundinni.
Margir 'eru vantrúaðir og vilja
óspart notið stuðnings af rússn-
sjá alt með eigin augum áður en esku fje. Hversu miklu Bolsar fá
þeir trúa töframætti mannlegrar. áorkað nú, verður eigi sagt neitt
verkfimi. En mikið er að gert. j um að svo stöddu. En iitlitið er
Hver hefði trúað því fyrir nokkr ekki glæsilegt, sbr. skeyti hjer í
ui árum, að á þessu ári yrðu til- J blaðinu í dag.
raunir gerðar með það að senda |
landsuppdrætti milli f jarlægra j ~
staða með loftskeytatækjum. Slík-1
ar tilraunir er nú verið að gera •^ominúnistar ákveða að beina við-
í Ameríku, með það fyrir augum, iIeitni siimi tíl stjómarbyltinga að
að hægt verði á þann hátt að i ^ina °£ Mar°kkó-
senda glöggvar skipanir til her- j Samkvæmt símskeyti til Social-
manna í f jarlægum skotgröfum , demokraten frá Berlín, hafa kom-
eða til flugvjela í loftinu. Þá múnistar er nú sitja á miklum
hefði það ekki síður þótt ótrúlegt,! fundi í Berlín sagt, að leiðandi
Samgöngur allar fara í fram- að nú væru gerðar vjelar, sem menn meðal ráðstjórnarmanna í
tíðinni aðallega fram í loftinu. telja ódeiliagnir (atoma) hlutanna Moskwa, hafi hætt við að reyna
Búast Ameríkumenn við því, að og mælirar, sem mæla hitastig' að koma á heimsbyltinu í vestur-
þótt ólíklegast að kæmist í fram-jbrátt verði hægt að fá þar flug- stjarnanna, gjallarhörn, sem bera J Evrópu, en geri þesskonar tilraun
kvæmd. Nú eru menn komnir upp1 vjelar fyrir T50 dollara. Þá verð-! mannsröddina mílur vegar og m ’ ir framvegis í Kína og Marokkó.