Ísafold - 03.11.1925, Qupperneq 2

2
ÍSAFOLD -
„K v æ ð i“
Guðm. Friðjónssonar.
L
Höfundur þessarar bókar bef-
ir margt skrifað um dagana, frá
því fyrst að hann hóf ritstörf.
Hann hefir gefið út ljóðabók, „Ltr
heimahögum“, skrifað skáldsögu,
samið fjöldamargar smásögur og
dreift í blöð og tímarit lands-
ins grúa af greinum um
ólíkustu efni. — Sumt af
þessu hefir fallið dautt til jarðar
eftir fyrsta lestur og gleymst. —
Bumt, líklega meiri hlutinn, lifir,
©g mun lifa, bæði af ljóðum hans
og sögum. Því G. Fr. hefir oft
sagt það, sem jafn bókelsk þjóð
og skáldhneigð og íslendingar eru,
gleymir ekki. — En í þessari
Ijóðabók hans hygg jeg vera það,
sem hann hefir besf sagt og
snjallast, og sem lifa mun lengst
a'lra hans verka. Hann er, eins óg
rnenn munu hafa tekið eftir, meira
' ióðskáld en söguskálu. En þarna'
<-ru hans ágætustu og eftixminni-
legustu kvæði — mannlýsinga-
kvæði hans mörg og eftirmæli.
Guðmundur Friðjónsson.
II
Það er gaman að bera saman
,Úr heimahögum1 og þessi ,Kvæði‘
Guðmundar. Á milli þeirra liggur
langur tími. Munurinn er líka
mikill. Þó eru sömu persónuein-
kennin, sama röddin, sami merg-
urinn og mátturinn í máli. En alt
ev orðið fágaðra, hugsanirnar skýr
ari, myndirnar sannari, málmur
málsins enn skygðari og yrkisefn-
ir. stærri og fjölbreyttari. „Úr
heimahögum“ orti maður, sem
bar í sjer frumleikann, leitaði að
honum og lenti oft í öfgum. En
„Kvæði“ yrkir sá, sem frumleik-
inn, persónuleikinn er sprunginn
út í í fullum glæsileik. Nú þarf
ekki að leita hans. Hann er orð-
inn hið ráðandi afl, mótið, sem
gefur kvæðunum svip, yfirbragð,
ættarmerkið.
Það er óþarfi að fara nokkrum
sjerstökum lýsingarorðum um
þann svip, sem er yfir kvæðum
G. Fr. Alþjóð veit, að þau eru
engin tilfinningaleiftur, engir
eldslogar augnablikshughrifa. Þau
eru eins og mikil, breið, djúp og
tíguleg vatnsföll, sem velta fram
með sterkum straumi, og stundum
m.iklum og þungum gný, svo land-
ið og loftið umhverfis skelfur við.
Það er máttur málsins, þróttur
hugsananna og sterkar og litauð-
ugar myndir, sem gefa þeim þenn-
an svip.
Gnðm. Friðjónsson er meira en
íslenskt skáld. Hann er norrænn
Bragi. Hann yrkir jafn vel um
efni frá fornöld Norðmanna og
um íslensk efni. Norrænn andi er
furðulega lifandi í honum. Og
þetta er merkilegt, þegar þess er
gætt, að hann er takmarkað skáld
— á ekki landnám listar sinnar
nema á fremur þröngu sviði. En
þar er hann líka afburða snjall
oft.
m.
pau kvæðin, sem bera af í þess-
ari bók, eru mannlýsingakvæðin.
kvæði Guðm. Friðjónssonar, er
hann yrkir um sjerkennilega, stór-
brotna menn, annaðhvort lífs eða
liðna; þar er hann í essinu sínu.
Hjer er ekki rúm til að draga
fram nema örfá atriði þessu til
sönnunar. Eru og mörg þessi
kvæði hans kunn.
í kvæðinu um Kristján Jóhanns-
son ferjumann, segir hann meðal
annars:
Veigadrotni vann hann eiða,
var hans þegn til efsta dags.
Hlína ljet í hugskotinu
hlátra-guð til sólarlags, —
eldaði mafgan aftanroða
öldungi með snjóhvítt fax.
Jeg skil ekki í öðru en þessi
vísa lærist hverjum, sem hana les,
jafnvel þó stækur andbanningur
sje, svo frumleg og ljós er mynd-
in, sem hún bregður upp af mann-
inum, bæði af útliti og skapgerð.*
x'a er og sama snildarbragðið á
eftirmælunum um Þórarinn Jóns-
son á Halldórsstöðum, Jóhann Sig-
urjónsson og ýmsa fleiri. Um Þór-
arinn segir hann:
Ernir falla, hníga haukar,
hrynja í valinn ættarlaukar.
Þar fór sá, er hærra horfði
heldur en dægurflugna mer’ð;
allajafna einn á ferð,
eldibröndum skjóta þorði,
vitring stóð í speki á sporði,
spentur andans megingerð.
Síðasta erindið í kvæðinu um
Jóhann er þannig:
Með lotningu lýt jegVjer föllnum,
uns legst jeg í sex feta þró,
sem arnsúginn dróst frá Oræfa-
tind
til Alpanna, og lengra þó, —
sem fluttir orðstír vors fátæka
lands,
en flugríka, margri þjóð,
sem hafðir í tungurót Hávagull,
á hraðbergi andans glóð.
Snjalt kvæði og mikilúðugt er
Hrærekur blindi. Þar sjest mál-
kyngi Guðmundar, órðauðgi og
þróttur líkinganna. Sama er að
segja um „Grettisbæli í Oxarnúp*
og „Dettifoss“, bæði ort undir
lirynhendu hætti. pað er skeið-
jvöllur, sem skáldfákur Guðmund-
j ar fer með mestum kostum á.
I En það eru fleiri góð kvæði í
bókinni en mannlýsingakvæðin, t.
d. „Tunglskinsnótt“, „Lóur“,
{„Haustmerki“ og fjöldi annara.
„Helsingjar“ sýna afburða vel
, rímfimi höfundar.
Egill kvað ekki altaf Sonatorrek
eða Höfuðlausn. Mestu máli skift-
ir, að í þessari bók hefir Guðm.
reist sjer óbrotgjarnastan minnis-
varða. par hefir hann lagt í bók- *
mentasjóð þjóðarinnar sitt mesta
verk.
J. B.
-o—0O0—o-
um Berha.
Samanburður á þeim og íslendingum til forna.
Eftir dr. Jón Stefánsson.
Vitaskuld er það, að ekki eru
öll kvæðin í þessari bók jafn goð.
Sum hefðu sjálfsagt mátt eftir
liggja, án þess að bókin hefði
minkað að listgildi eða lífsgildi.
En svo er um hvern afreksmann,
að hann gerir ekki altaf jafn vel.
Menn hafa forvitnast um Ber-
ba og viljað vita meira um þá.
j Höfðingjavald og þingvald er líkt
hjá þeim og var hjá íslendingum
fyrir 1262. Ættbornir menn, sem
hafa áunnið sjer hylli manna fyrir
afburða vit eða hreysti, hafa öll
mannaforráð. Þeir ráða úrslitum
: 4 þingum. Þing þeirra og þinghá,
þ. e. umdæmi hvers þings, kallast
„djemaa“. Nú er sann^ð, að rúss-
| neska orðið „dúma“ er komið úr
í norrænu. Á elstu forn-ensku, á
| undan víkinga-öldinni, eru lög
kölluð „dómas“ (dómar). Er kyn-
1 legt, að svo líkt ohð skuli verða
\ brúkað um svo líka stofnun í Norð
j ur-Afríku, þó það geti verið af
; hendipgu. Öll lög Berba eru eld-
garnlar venjur, sem eru svo sam-
grónar holdi þeirra og blóði, að
þó enginn stafur þeirra sje settur
á bók og þær sjeu aðeins geymdar
í minni og munnmælum, þá er
þeim fylgt langtum betur en rit-
uðum lögum. Líkt er Englending-
um farið. Stjórnarskipun þeirra er
ekki til á" pappírnum, en þó má
hvergi út af henni bregða. Kyn-
slóð eftir kynslóð rígbindur sig
samt við hana.
j Ætt og ættmenn standa að baki
hvers einstaklings, er gert er á
hluta hans. Ef kona segir skilið
j við mann sinn, heimtar ætt henn-
ar heimanmund hennar og miklar
bætur af fje og eignum bónda, og
j gengur eins ríkt eftir því og á
söguöldinni. Saktal og sárabætur
■ er eins nákvæmt hjá þeim og í
, Grágás eða í Gulaþingslögum. —
jGjöld vaxa og þverra eftir því
sem ætt stendur til; nánustu ætt-
ingjar hins vegna fá mest, firn-
ustu minst. Manngjöld eru sniðin
eftir því, hvers virði maðurinn er.
Hersar og höfðingjar eru bættir
líkt og Snorri og Njáll, og mann-
gjöld fyrir þá eru ekki numin við
nögl. Gömul drengskaparvenja hjá
þeim er, að, ef fjandmaður flýr
á náðir eða á heimili manns, —
þreyttur, þyrstur eða svangur,
— þá er honum veittur besti
beini og fylgt úr hlaði þang-
að sem hann er úr allri hættu. —
Sögusagnir um afrek og afreks-
menn ganga mann frá manni. —
Þjóðsögur þeirra bera vott um
auðugt ímyndunarafl. Berba-há-
' skólinn í Babat, sem Lyautey hef-
, ir stofnað, er að safna þeim. Ly-
autey gaf 1914 lagaboð um, að
allir Berbar skyldu halda sjálfs-
forræði og hjeraðsstjórn og göml-
um lögvenjum, en ekki vera háðir
hinni arabisku löggjöf soldáns í
Marokkó. jpessi gamli sáttmáli
Berba er nú 11 ára gamall, en samt
talinn órjúfanlegur. Nafnið Berbar
er arabiskt orð, „óskiljanlega mæl-
andi“, sjálfir kallast þeir Amazígh
eða Imazirh, þ. e. frjálsir menn.
Ber þetta alt að sama brunni, að
þeir sverja sig í norræna víkinga-
ætt og eru nauða ólíkir öðrum
Norður-Afríkubúum.
Atlasfjöllin hafa í þúsundir ára
verið skjól og varnargarður Ber-
ba. Þau eru jafnhá hæsta tindi
Alpafjalla þar sem þau-eru hæst,
14—15 þús. fet, og vaxin sedrus-
viði langt upp í hlíðar. Grikkir
og Rómverjar hjeldu, að jötuninn
Atlas bæri sjálfan himininn á
herðum sjer. Herkúles kom til j
hans og bað hann að finna fyrir |
sig Hesperída-eplin, því enginn
annar vissi hvar þau voru niður- j
komin. Herkúles hjelt svo uppi
himninum á öxlum sjer, meðan
hinn var að leita. Nafnið Atlas er !
afbakað af Adrar, sem er fjall
á Berbamáli. Það er auðsjeð að í j
augum Berba ,eins og Grikkja og
Rómverja er þetta fjallið allra
fjalla, og þó voru Alpafjöllin
rjett í nágrenni við Rómverja. —
Snjór bráðnar ekki á sumrum á
tindum Atlasfjalla. Frost og funi
búa þar saman, því brennheitir
sandar liggja skamt frá fótum
jöklanna í hitanum og heiðríkj-
unni. Sedrusviðurinn verður oft
120 fet á hæð fyrir neðan miðjar j
hlíðar og er töluvert hærri en á j
Libanon. Berbar hafa hann að ’
eiclsneyti og hann gefur góðan og
sætan ilm. Þeir taka sjer bað í
heitum sandinum, velta sjer í hon- j
am og nudda sig með honum eða
gráfa sig í hann. Þeir lælcna sig '
með honum á ýmsan hátt og hann
er þeim bót margra meina. Leggja:
þeir mikinn átrúnað á hann. I
Berbakvæði einu eys elskhuginn
brennheitum sandi með báðun
lúkum yfir höfuð ástmeyjar sinn-
ar eins og hann væri að vígja
hana með vígðu vatni og óskar
um leið að árnaðarorð sín rætist —
og margfaldist eins og sandkorn-
in. 1 öðru kvæði tekur Berbi svik-
ult hjarta ástmeyjar sinnar og
gefur það hræfuglum að bráð, og
hlakkar þegar þeir slíta það sund-
ur, tægju fyrir tægju, en þeim
verður ílt af, því hjartað er svart
að lit og banvænt.
Þegar maður kynnir sjer kvæði
Berba, þá er eins og ljósi bregði
yfir forna skáldskapinn, sem er
að drukna í málfræðisstagli, því
þarna er hann lifandi hold og
blóð.
Uti heyri ek svan sveita,
sára þorns er morgnar,
— bráð vekur borginmóða, —
bláfjallaðan gjalla.
Það er ekki von að vjer höfum
eins mikla unun og yndi og þeir
af því, að
Brandar hleyptu ört úr undum*
ærnu blóði danskrar þjóðar.
Við skiljum ekki sálarlíf þessara
manna. Grimd og harðfengi Berba
er svo frábær, að við öfgum ligg-
ur. Eyðimörkin mikla, Sahara
(áherslan á fyrsta atkvæði), er á
næstu grösum við þá fyrir sunnan
Marokkó. Þar búa á ýmsum frjó-
um blettum hinir hreinu, ómeng-
uðu Berbar, en í Marokkó er varla
meír en tíundi hluti þeirra, sem
ekki er arabiseraður og mælir
ekbi á arabisku.
Nú sverfur að þeim, en þeir
hafa átt í vök að verjast áðurf
þegar þeir urðu að lúta Rómverj-
um. pað sýnir best að Berbar
eru ódrepandi, að margir af helstu
rithöfundum, skáldum og guð-
fræðingum og vísindamönnum
hins, kristna Rómaveldis voru
Berbar frá Norður Afríku. Það
hefir ætíð verið skeggöld og skálm
öld hjá þeim innbyrðis, ef ekki út
á við. Að verða vopndauður en
ekki sóttdauður er í þeirra augum
rnesta hnoss. Rauði kross Svía
hefir skrifað aðalstjórn Rauða
krossins í Genf um að senda Berb-
um lækna og hjúkrunarkonur og
meðul. Svarið var að Berbar hefðu
aldrei beðið um það. Nú hafa Ev-
rópumenn slegið hring utanum þá
í Riff-fjöllunum, svo að enginn
kemst ihn til þeirra nema fuglinn
fljúgandi. Mælist þetta því afar-
iila fyrir og mun það vera sjer-
staklega Spánverjum að kenna,
því þeir vilja ‘hefna sín fyrir ófar-
ir sínar.
í Atlasafjöllunum er alt með friði
og spekt. Þó Lyautey, vinur
Berba, sje farinn frá, þá halda
Frakkar fast við alla hans stjórn-
arháttu. Hann vildi gera Berbum
svo hátt undir höfði, að með tím-
anum fengju þeir tögl og hagldir
í Marokkó á sama hátt og Búar
hafa náð forráðum í hinum ensku
Bandaríkjum Suður-Afríku. —
Frakkar líta fram í tímann og sjá
nýtt Frakkland, eða frönsku mæl-
andr land rísa upp fyrir sunnan
Miðjarðarhafið, bygt þessum
hrausta þjóðflokk. Þeir ætla hon-
um að yngja upp Frakka og taka
við ljósi menningar og mentunar
af þeim. Þá verður Frakkland og
ekki Italía erfingi Rómaveldis, þó
að Frakkar sjálfir úrkynjist og
úrættist.
Sven Hedin hefir tekið máli
Berba og ritað skörulega um, hver
óhæfa það er, að stórveldi sjeu
samtaka' um að drepa konur og
börn með eitri og sprengivjelum
úr lofti ofan. Frakkar svara:
Býsna skal til batnaðar. Ef á
annað borð á að buga Berba, þá
er betra að skjóta þeim svo mik-
inn skelk í bringu, að þeim falli
allur ketill í-.eld, en að fara að
heyja langvinnan ófrið við þá.
Ef Frakkar sjá um, að kjör
Berba í Riff verði lik og í Atlas-
fjöllunum, þá er þeim borgið.
Frá Magnúsi Guðmundssyni.
Símasaimiingarnir og varðskipið.
Samkvæmt tilkynningu frá
scndiherra Dana dags. 29. okt. —
hefir Magnús Guðmundsson, at-
vinnumálaráðherra skýrt tíðinda-
manni frá Berlingske Tidende frá
því, að komin sjeu 15 tilboð um
byggingu á varðskipi, frá dönsk-
um, þýskum og enskum skipa-
smíðastöðvum. Ætlar hann að fá
danskan verkfræðing sjer til að-
stoðar, til þess að gera út um
hvaða tilboði skuli taka.
Um símas^mningana segir hann,
að helst sje að því hallast að nota
bæði» loftskeyti og sæsíma fram-
vegis til skeytasendinga milli ú>
lands og útlanda. Þó komið geti 11
mála að nota sæsímann eingöngu
eins og hingað til, ef símagjöldia
lækkuðu að miklum mun.
/