Ísafold - 12.01.1926, Blaðsíða 2

2
ÍSAFOLD
sonar „Hjeðan og handan“. Hann
bætir litlu við fyrri lýsingar sín-
ar á íslensku óveðri og íslenskum
árstíðum, er hlutdrægur og of
persónulegur í lýsingum á stjórn-
'jnálum og trúmáium, en er kjarn-
yrtur og hressandi á köflum. —
Saga Gunnars Benediktssonar,
„Niður hjarnið“, er læsileg, en
hefir ýmsa smíðagalla, og eink-
um er endirinn óviðunandi.
í lok ársins koma 4 sögur effir
hinn unga og efnilega Guðmund
Gíslason Hagalín („Y,eður öll vá-
lynd“.).
Ljóðlistin er óbundnust um
efni, en föstust um búning; skáld-
sögur eru bundnari um efni, en
lausari§um búning. Þær lúta lík-
um lögum og leiklist og eiga að
vera hlutlausar lýsingar um orð
og athafnir og tilfinningar. Hefir
verið nokkur brestur á þessu í
íslenskri sagnagerð á undanförn-
um árum, og væri nauðsynlegt að
eignast samfelda lýsing á íslensk-
um sagnaskáldskap, þroskaferli
hans, skapgerðarlýsingum og við-
fangsefnum.
Annars eðlis eru fræðiritin. A
síðasta ári hafa birst m. a.
Kristnisaga íslands fram að sið-
bót, eftir dr. Jón Helgason bisk-
up; Siðfræði (1. hefti: Forspjöll
siðfræðinnar) eftir próf. Ág. H.
Bjarnason; Mannamælingar próf.
Guðm. Hannessonar, í Arbók Há-
skólans; doktorsritgerð J óns
Helgasonar: Jón Ólafsson frá
ferunnavík; Sig. P. Sívértsen:
Fimm höfuðjátningar evang. lút-
erskrar kirkju. — Alt eru þetta
vandaðar og merkar bækur, og
munu þó Mannamælingar próf.
G. H. vera merkasta bók ársins,
og getur hann sjer vafalaust
mikla frægð fyrir erlendis. Bók
þessi á einnig að styrkja þjóðar-
vitund íslendinga, auka sjálfs-
traustið og viljann til framsókn-
ar á öllum sviðum þjóðlífsins.
Þessi sami höfundur reit bókina
„í afturelding“, er sannfærði Is-
lendinga um eigin mátt og varð
til ómetanlegs gagns í sjálfstæðis-
haráttu þjóðarinnar.
Kristnisaga biskups bætir úr
mikilli þörf, því að kirkjusaga
íslands hefir hingað til aðeins
verið rituð á latínu (biskupamir
Finnur Jónsson og Pjetur Pjet-
ursson). — Siðfræði Ág. próf.
er byrjun á stóru ritverki, og hef-
ir hann, eins og kunnugt er, sam-
ið fjölda gagnlegra rita í sinni
fræðigrein, er hafa náð mikilli
útbreiðslu og vinsæld meðal þjóð-
arinnar.
Af öðrum merkum bókum þessa
árs má einkum nefna Myndir
Einars Jónssonar myndhöggvara,
er íslenskur rithöfundur einn
nefndi hof fyrir heiðni og kirkju
fyrir kristna menn. Fylgir þess-
ari bók vönduð ritgerð eftir lands
bókavörð Guðm. Finnbogason. —
Verður enn ljósara af þessari bók
Einars, hve hann er frumlegur.
sa.mgróinn íslenskri náttúru og
skapandi skáld, er fylgir instu
eðlishvöt sinni. Guðm. Finnboga-
son bendir á aðaleinkenni Einars;
en nú væri unt og æskilegt, eftir
að þessi bók er komin út, að rita
nákvæmlega um list Einars og
skoðanir og afstöðu hans til ann-
ara listasnillinga.
pá má einnig minna á Þjóðsögu-
safn Sigfúss Sigfússonar (þriðja
bindi 1925); er þar mikill fróð-
leikur saman kominn, og þótt
framsetning sje sumstaðar gölluð,
og komist ekki til jafns við Þjóð-
sögur Jóns Árnasonar, er þjóð-
sögusafn þetta stór fengur fyrir
menningarsögu þjóðarinnar. —
Enn má minna á Skógfræðilega
lýsing Islands (með myndum) eft-
ir Kofoed Hansen, merka bók og
gagnlega og „íslenska lista-
menn,“ er Listvinafjelagið hefir
gefið út, en Matthías Þórðarson
samið. Er þar lýst ítarlega æfi-
ferli og list fimm íslenskra lista-
manna, m. a. Ólafs Ólafssonar
lektors á Kongsbergi og Þor-
steins Illugasonar Hjaltalíns er
var málari í Brúnsvílk á Þýska-
landi. Ritgerðir þessar má líta ‘ á
sem þætti úr ísl. listasögu.
Ymsar góðar bækur hafa verið
þýddar á árinu: Manndáð (Wagn-
ers), eftir Jón Jacobson; Nonni
og Manni Jóns Sveinssonar. Stór-
viði, eftir norska skáldið Sv.
Moren, Uppeldismál Krishnamurt-
is, Heilsufræði íþróttamanna eft-
ir Kn. Secher (í þýðingu land-
læknis), fylgibækur Þjóðvinafje-
lagsins (Máttur manna og Sókra-
tes eftir Platon), Grimms æfin-
týri (2. h.), Mæðrabók eftir Mon-
rad, Múllersæfingar o. fl. Eru þá
ótaldar ýmsar kenSlubækur og
önnur rit, t. d. Setningafræði
Freyst. Gunnarssonar, Kver og
kirkja eftir Ásg. Ásgeirsson, Hest-
ar eftir Dan. Daníelsson og Ein-
ar Sæmundsson, Ferðamanningar
Sveinbj. Egilssonar, (sem eru að
koma út) og þó eru enn ótalin
öll tímarit og blöð landsins. Þar
er oft úrslitabaráttan háð um vel-
ferð þjóðarinnar. Þar blika vopn-
in á lofti, þar er blásið til at-
lögu, þar fæðast hugsanir, er
varða heill alþjóðar, og flytja
hana stór skref fram á leið eða
halda henni niðri um stund. Á
komanda ári munu bardagamenn
þjóðarinnar tala til þúsunda í
einu; landið verður að einu heim-
ili, er raföldur bera hljóma til
instu afdala og afskektustu an-
nesja. Vopnagnýrinn í þjóðlífi
íslendinga mun aukast á næstu
árum og er því eðlilegt að spyrja,
hvort æskilegt væri ei, að blöðum
og bókum fækkaði í landinu.
Fegurstu hugsanir manna og þær,
sem mestum byltingum valda í
heiminum, fæðast venjulega á kyr
látri stund í faðmi húms og næt-
ur. En enginn sannleikur er svo
stór, að allir viðurkenni hann.
Þess vegna verður að berjast fyr-
ir honum, uns andstæð öfl hníga
til jarðar og brautin er frjáls
framundan. Bókmentirnar eru
eins og kyndill, er varpar bjarma
sínum á athafnir og hvatir ein-
staklinga og þjóða. Fjölbreyttar
bókmentir auka andlega og efna-
lega velferð hverrar þjóðar, og-á
engu ríður Islendingum nú meira
en að fara að læra að sjá og
skilja hlutverk sitt í heiminum.
Austur í Mýrdal er snjólaust enn
þá; þó er fjenaður þar víðast á
gjöf, sem reyndar altaf um þennan
tíma árs.
Horft í andlit
Tryggva Þórhallssonar.
1 fyrsta tbl. Tímans þetta ár,
skrifar ritstjórinn, Tryggvi, grein
arkorn, er hann nefnir „Horft um
öxl“.
Á greinin að vera einskpnar yf-
irlit yfir viðburði liðna ársins hjer
a landi. En svo er nú sjónarsvið
Tr. Þ. þröngt, að hann kemur
ekki auga á annað en útúrsnún-
inga, fullyrðingar og ósannindi
sjálfs sín og þeirra Tímamanna.
Alt annað virðist hulið sjónum
þessa manns.
Á þessu þrönga sjónarsviði sjer
hann útúrsnúninga sína á skatta-
frumvarpi stjórnarinnar á síð-
asta þingi, sem bygðir eru á
raunalega barnalegum reikningi.
Reikningur er nú einusinni ekki
hin sterka hlið Tr. Þ.
í fyrra gat hann ekki slysa-
laust deilt með tveimur — (sbr.
stærri og minni helminga); í ár
gleymdi hann öllum innflutningi
til landsíns, er hann samdi grein-
ar sínar um gengismálið. En í
hinu margþvælda skattamáli held-
ur'hann því fram, að þegar fjár-
upphæð er deilt með þremur, og
þriðjungunum haldið til haga, þá
geti þeir samanlagðir eigi numið
hinni upprunalegu upphæð.
Þá minnir hann lesendur Tím-
ans á, að hann hafi oftsinnis á ár-
inu skýrt frá tekjum hinnar fyrv.
tóbaks-einkasölu, án þess að minn
ast á, að ríkissjóði er nú sjeð fyr-
ir sömu tekjum með tollum.
Hann birtir stuttorðan útdrátt
úr f jarstæðum þeim, er hann hefir
sagt um varalögreglufrumvarpið,
með þeirri nýtilkomnu viðbót, að
togarahásetarnir hjer í Reykja-
vík hafi haft hug á því í liaust,
,að fótumtroða landslög. Vafa-
laust hefir engum dottið þetta í
hug, fyrri en Tr. Þ. Hallbjörn og
Olafur Friðriksson, sem báðir eru
menn nasvísir á fjarstæður, hafa
ekki nefnt það á nafn.
pegar hugmyndaflug Tr. Þ. er
komið í þessa háspennu,' — sjer
hann sýnir. Sjer hann þá aftur-
undan sjer, að' núverandi lands-
stjórn hafi ofsótt landbúnaðinn
og noti til þess m. a. atbeina
allra þeirra blaða, sem eru stjórn-
inni fylgjandi. Er Ræktunarsjóð-
urinn einn liður í ofsókninni á
hendur bændum! f Fer þá að verða
skiljanleg framkoma Tr. Þ. gagn-
'vart hinum nýstofnaða sjóði, er
hann reynir að gjöra stjórn hans
tortryggilega, og telja menn af
því, að kaupa jarðræktarbrjefin.
í sannleika einkennileg framkoma
hjá „bændablaðs“-ritstjóra!
Nú vill svo til, að einn af rit-
stjórum þeirra blaða, sem fylgja
lcindsstjórninni að málum, situr í
stjórn Búnaðarfjelags íslands, svo
„ofsóknin“, sem Tr. Þ. sjer í of-
sjónum sínum, ætti m. a. að hafa
þar bækistöð. M. ö. o. Búnaðarfje-
lag íslands ofsækir landbúnaðinn!
Skyldi lesendum Tímans ekki
finnast ritstjórinn byrja árið velf
Þegar Tr. Þ. minnist á það, að
núverandi landsstjórn hafi það
efst ’ á stefnuskrá sinni, að losa
þjóðina úr skuldunum, verður
hann alveg hamslaus af gremju.
Fyrir honum er það hin herfileg-
asta fjarstæða, að nokkrum nú-
tíma íslendingi skuli detta sú fá-
sinna í hug, að vilja vinna að því,
að þjóðin verði efnalega sjálfstæð.
Hann grípur til hinnar alkunnu
söguþekkingar sinnar og kemst
m. a. þannig að orði:
„pað er fyrsta árið samfelda,
í 200 ár, sem þjóðinni hefir
verið boðaður sá boðskapur, að
með kyrstöðu, íhaldi og aftur-
haldi ætti hag hennar að vera
best borgið. Það er fyrsta sam-
felda árið, síðan stjórnin flutt-
ist aftur inn í landi, sem setið
hafa í stjórnarsessi á íslandi
menn, sem hafa kyrstöðu, íhald
og afturhald að kjörorðum og
eru studdir til valdanna af
þingmeirihluta, sem hefir letr-
að þessi ljótu orð á skjöld
siim.“
Fyrir fáuin árum var Laufás
öðruvísi setinn en nú. Þar var
líka ritstjóri. Hann gaf út blað,
sem hjet „Nýtt kirkjublað“. Af
mörgum ástæðum mætti ætla, að
núverandi Laufásbóndi gæfi því
sjerstaklega mikinn gaum, er í
það blað var ritað. — Svo er
fyrir að þakka, að margt af því,
sem þar var ritað, fjekk ítök í
„Nýi Sáttmáli“.
Eftirfarandi brjef hefir Jóh. Jóhannesson bæjar-
fógeti skrifað Sigurði Þórðarsyni fyrv. sýslumanni
í tilefni af árásum þeim, er Sigurður gerir á bæj-
arfógeta í ritlingnum „Nýi sáttmáli.“
6. janúar 1926.
Hr. fv. sýslumaður Sigurður
Þórðarson, r. af Dbr.
Mjer hefir verið hent á það,
að þjer ráðist all-geyst í nýút-
komnu riti yðar, „Nýi sáttmáli",
á embættisfærslu mína sem saka-
máladómara í Reykjavík. Titillinn
á ritinu bendir ekki til þess, að
ráðist sje á embættisfærslu majana
í því, og hefði því vel svo getað
farið, að langt hefði liðið áður
en jeg hefði fengið vitneskju um
árásina, ef mjer hefði ekki verið
bent á hana af öðrum og jeg því
fengið mjer ritið, því ekki hafið
þjer sýnt mjer þá kurteisi eða
nærgætni, að senda mjer það og
benda mjer á árásina, svo jeg
gæti svarað henni strax, ef jeg
vildi; og hefði jeg þó vænst þess
af yður. Þjer hafið sem sje sent
mjer áður ritling eftir yður, en
í honum var ekki ráðist á mig, og
var því. síður ástæða til þess þá.
En þetta eru nú smámunir.
Jeg veit hvernig þjer hefðuð
farið að, ef það hefði verið jeg,
sem ráðist hefði í opinberu riti á
embættisrekstur yðar, meðan þjer
gegnduð sýslumannsembættinu í
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu. —
Þjer hefðuð heimtað sakamáls-
sókn á handur mjer, til refs-
ingar fyrir brot gegn ákvæðum
22. og 12. kapítula hegningarlag-
anna, og ef það hefði ekki dugað,
þá hefðuð þjer höfðað meiðyrða-
mál á hendur mjer. Þetta getur
hver sá sannfært sig um, sem vill
lesa dóm þann, sem prentaður er
á bls. 133 o. s. frv. í 10. bindi
Landsyfirrjettardómanna.
Jeg ætla nú hinsvegar ekki að
fara þessa leið, af því fyrst og
fremst, að jeg býst ekk[ við, að
árás yðar verði svo hættuleg áliti
mínu sem embættismanns. Hún
nær aðeins til eins flokks hinna
morgu embættisstarfa, sem jeg
hefi' á hendi. Og svo er hitt, að
svo vel vill til, að það eru fleiri
en þjer, sem leggja dóma á em-
bættisfærslu mína í þessum sömu
greinum, t. a. m. Hæstirjettur og
Dómsmálaráðuneytið, og dómar
þeirra hafa hingað til ekki farið
í sömu átt og yðar dómur, og
þjer verðið að virða- mjer það
í til vorkunnar, að jeg met þá
dóma fult eins mikið og yðar
dóm. Svo er hitt, að það væri
mjer engin hugfróun og ekki
nein upphefð fyrir xnig, þótt þjer,
sjötugur, lasburða, uppgjafa em-
bættismaðurinn, yrðuð fyrir ein-
hverri refsingu.
Jeg ætla heldur ekki að leggja
út í neinar ritstælur við yður, —
| til þess hefi jeg enga löngun og
engan tíma.
Hins vegar vil jeg láta bækur
embættis míns bera það með sjer,
að árás yðar á embættisfærslu
mína var eigi með öllp látið ó-
svarað af mjer, þótt stutt verði
svarið og í flaustri ritað. Þess
vegna er það, að jeg sendi yður
þetta brjefkorn. Hugsast getur
og, að jeg láti birta svarið á
prenti. En um það verður ákvörð-
un síðar tekin.
Árás yðar á sakamálsstarfsemi
mína skiftist í tvent:
1. Gagnrýni á rannsókninni út
af hvarfi Guðjóns sál. Finnssonar
frá Melum, og
2. Dylgjur um, að jeg stingi
undir stól kærum yfir refsíverðu
athæfi.
| 1: Þjer viljið endilega, hvað
sem tautar gjöra drukknun Guð-
jóns sáluga að stórmáli. pjer kall-
ið það „Morðmálið“ (á bls. 131
í ritinu), stórmál (bls. 108), og
segið: „að það hafi frá upphafi
jöll einkenni morðmáls“ (bls. 129)
o. s. frv.
j Við skulum nú athuga með ró-
semi hvað er skeð, og það er
þetta: Mjög drukkinn utanbæjar-
maður lendir hjer niður í höfnina
á koldimmu haustkvöldi og
drukknar.
Finst yóhugsandi að svona
hafi getað farið, ef ekki hafa
verið morðmgjar eða aðrir ill-
virkjar með í spilinu? Mjer finst
það ekki. Jeg veit ekki betur en
að það hafi því miður komið fyr-
ir oftar en einusinni, að innan-
bæjarmenn hafi dottið í höfnina
og drukknað, og það jafnvel ó-
drukknir menn. Hvar eru sannan-
irnar fyrir því, að Guðjór/ sál.
hafi verið myrtur, eða fyrir því,
að nokkurt glæpsamlegt athæfi
hafi staðið í sambandi við dauða
hans? Jeg verð að játa, að jeg
finn þær ekki í því, sem þjer
prentið upp úr rannsókninni í
riti yðar, og eru þar þó öll sönn-
unargögn til tínd, og jeg býst
við, að þeir verði fleiri en jeg,
sem lesa rit yðar, sem þykir
bresta á sönnur fyrir því, að
dauði Guðjóns sál. hafi stafað af
glæpsamlegu atferli annara.
En hvar eru þá líkumar? Ef
þær eru sterkar og margar, eins
og þjer virðist álíta, hafa þ*r