Ísafold - 04.03.1926, Blaðsíða 2

2
ÍSAFOLD
! trygging væri fyrir því, að þar
j væru menn með nægilegri þekk-
ingu á málefninu, frá sem flestum;
' hliðum.
Landsstjórnin hefir valið þá menn i
í gengisnefndína, sem hún hefir ■
talið, að samkv. stöðu sinni og áliti
' sínu gætu komið fram sem sjálf-
Fyrsti kafli ræðunnar var umjerlenda gjaldeyri óbreyttu verði stæðir menn. Formenn nefndarinn-!
I
Ræða Jóns Þorlákssonar fjármálaráðherra, í neðri deild,
26. þ. m., við 1. umr. um frv. til laga um stöðvun á verð-
gildi ísl. peninga.
(Stuttur útdráttur).
gengismálið alment.
Lýsti hann gengishækkuninni ár-
þegar framboðið ókst, þó aðstreym-
! öl,
ið væri tiltölulega minna en hjer.:
sem landsstj. hefir kosið, hafa
eigi verið í nefndinni sem sjer-
ið sem leið. í maí fjell sterl.pd. Ef framboð erl. gjaldeyris er mik-j stai?ir funtrúar stjórnarinnar
í 26,25 og hafði krónan þá hækkað ið, þá hafa þjóðbankarnir eigi sjeð skipun var gerð til gengis-
talsvert ört undanfarið; Áfonnaði annað fært en svara framboði með nefnciar ag ilun sencii landsstjóm-
gengisifefndin þá að leitast við að lækkandi kauptilboöum. Því gagn-1 ÍTirii tillögur í málinu Yar það skyn
halda genginu stöðugu til hausts.! vart erl. gjaldeyri er ekki hægt: sam]ega ^ráðið, að haga því svo,
Krónan var þá í nál. 69 gullaurum.
Ráðstafanir Dana.
Grundvöllurinn undir þær ráð
stafanir var hinn sami og í aðgerð
um Dana í gengismálinu. Þar stóð
að hafa þá aðferð, að kaupa opp að tillögurnar yrðu ræddar í tveim
alt, sem býðst, til þess að halda stöðimi) fyrst hjá nefndinni, síð-
an hjá landsstjórn.
verðinu í skorðum.
Fjárhætt^spU.
Sje haldið áfram að kaupa, og
líkt á og hjer, þó dönsk krónaj0^ reynt, með lækkandi kauptil-! j?n hva'Sa tillögur liefir stjórn-
hefði aö vísu aldrei fallið alveg1 hoðum, að draga iir tramboði, er in sv0 fengið frá gengisnefnd?
eins mikið í verði, og ísl. krón-jhætt við Þvb að innstæður erl. j Jfim hefir aðeins eina tillögu
an, þegar hún var sem lægst. í rnarma verÓi sv° miklar, að eigi sje fengiðj 0g hana frá einum nefndar-
ársbyrjun 1924 var þar ákveðið aðjhæ^ að shorna við vevðfalli krón-|manni þ6
Hvaða tillögur hefir stjórnin
fcngið ?
halda gengissveiflum í skefjum,1 nnnar, þegar aftur á að skila inn-
láta gengið hækka hægt og hægtj stæðunum.
Tillaga þessi fór fram á, að öll-
■ um tilboðum um erl. gjaldeyri yrði
næstu 2 árin. Var lágmark geng-| erlenda fje rennur, að e'°- svar;lð með kauptilboöi á kr. 24,00
isins ákveðið dálítið hækkandi á hverju leyti, út meðal landsmannaþ sterl pd
missiris fresti.
Þetta fór vel úr hendi í fyrstu,
•g virtist svo sem hægt myndi um- ®n ohu þessu hie verður ao shelt á ríkissjóð.
verða að draga úr gengissveifliim
•g stuðla jafnframt að hægfara
hækkun.
Dönsk kr. hækkar ört. Bankarnir
hjer neita að kaupa erl. fjjald-
eyri óbreyttu verði.
En í júní s.l. kom alt í einu
vindur í segl dönsku krónunnar og
hækkaði gengi hcnnar á fám mán-
uðum úr 70% gullgildis í 91%.
(Norska krónan hafði hagað sjer
svipað og hin danska þó hægfara ö
gengishækkun væri þar eklri lög-
ákveðin). Hækkun dönsku krón-
unnar varð svo mikil í sumar, að
hún komst 30% yfir íslenska krónu.
Og í lok ágústmánaðar tjáði stjóm
Landsbankans sig ekki geta keypt
• sterl.pd. fyrir kr. 26 eins og ver-
ið hafði. Tslandsbanki keypti þó
enn á óbreyttu gengi í nokkra daga,
en síðan fjell sterl.i>d. í 25 og svo
áfram niður í 22,75 hinn 14. sept.,
og úr því hægt til okt.loka í nú-
verandi gengi, 22,15.
Inneign erl. manna hjer 100 kr. á
hvert mannsbarn í landinu. .
Framboð á erlendum gjaldeyri
var hjer óvenjulega mikið. Er-
lendir menn byrgðu sig upp með
íslenskan gjaldeyri. — Framboði
þessu var svarað með því að lækka
tilboð um kaup á hinum erl. gjald-
eyri.
fívo mikið streymdi hjer inn í
bankana af erl. gjaldeyri,' að inni-
eign erl. manna hér í bönkum komst
upp í nál. 100 kr. á hvert manns-
bam í landinu. Þegar Þjóðbank-
inn danski lækkaði tilboð sín um
kaup á erl. gjaldcyri. og gafst
upp við að 'halda genginu í skefj-
um, þá var það vegna framboðs á
erlendum gjaldeyri, sem eftir á
sýndi sdg að vera fyrir neðan 50
kr. á hvert, mannsbam í landinu.
Þegar RíkisHiankinn norski gafst
upp við að hamla á móti örri
gengishækkun, vora erl. inneignir
þar í bönkum ekki nálægt því eins
miklar og hjer í haust, að tiltölu
ef það hefir langa viðdvöl, og verð-j Lagði nefndarmaðurinn til, að
ur bundið í alsk. atvinnufyrirtækj- ál)yrgð þeirri, er af þessu leiddi,
...................... “ að
lrippa burt, þegar hinir erl. menn; En þingið hafði á engan hátt
taka það til sín aftur. skilið stjórninni eftir neina heim-j
T því sem öðm erum aíí'í somu; ii(j til þess að gera þær ráðstafanir.!
viðskiftalögum háðir sem aðrir. Umj Ómögiilegt er að meta það, hví-J
i líkar aflcúðingar það liefði haft!
afstöðu stjórnarinnar í fvrir ríkissjóðinn, ef á hann hefði!
gengismálinu ; verið skelt ábyrgðinni á kaupum erl. |
fórust ræðumanni m. a. orð eitthvað gjaldeyris á einhverju tilteknu’
á þessa leið: ! fostu verði, hvort sem var 24 kr.
Háttv. flut.nm. vildi ekki víta ’ punclit5 eða liærra.
stjórnina í ræðu sinni. En hann j Jeg fyrir mitt leyti lít svo á, að
gerir það því rækilegar í greinar- ’ slíkt hefði eigi getað komið til
gerðinni við framvarp sitt. j má]a_ gf ]iaiciið ]lefði verið áfram
TT,Tl aö kaupa hinn erlenda gjaldeyri
Illnlegar motsagnir Tr. Þ. . .,
T . , , * * akveðnu verði, þa var ekkert lik-
Þar kemst hann svo að orði, aö r i
. .... ... T , i legra en verð ísl. kronunnar ijelli,
hann vilji ekki afella stjorn Lands-i 6 . ,1
, , r • v v * u-’ i v-!er frá liði og alt kæmist hjer i
bankans tynr þao, að hun neitaðii „ , >4c _ inon „„„„„
að kaupa sterl.pd. í haust óbreyttu
verði, og um þetta er jeg honum
samdóma, en samt sem áður fer
hann mjög hörðum orðum um það,
að gengi ísl. krónu liafi hækkað.
Segir hann þá ráðstöfun hafa verið
alt í sénn „óviturlega“, „óþarfa“
og „órjettmæta“, og beinir þá öll-
um ásökunum sínum til landsstjóm-
arinnar.
Lögin um ge ngisskrá ning 11.
Lög þau, sem hjer ber eftir að
fara, eru lögin um gengisskráningu
cg gjaldeyrisverslun, frá 1924 og
frá 1925.
Með lögunum frá 1924 var sú
skylda lögð á gengisnefnd, að gera
tillögur til stjómarinnar um ráð-
stafanir, er miða að því að festa
c ö a hœkka gengið. Þá þorðu menn
ekki að gera hærri kröfur en þær,
að sporna við því, að eigi lækkaði
gengið úr því sem var, en hækkun
þótti æskileg. Á þingi 1925 var
orðalaginu breytt, þannig, að ráð-
stafanimar ,eiga að miða að því,
að festa gengið o g stuðla að var-
legri hœklcun krónunnar.
Fulltrwi landbúnaðar — fulltrúi
þjóðarinnar.
Iláttv. flutningsm. telur sig vera
„fulltrúa landbúnaðarins". Jeg tel
það hæpið, að gengisnefndarmenn
1 sömu óreiðu og 1920, vegna örðug-
leikanna sem á því er, að losa hið
erl. fje, þegar þess er krafist.
Að taka slíka ábyrgð á ríkissjóð,
liefði verið hið mesta brot sem
hugsast gat, á hinum yfirlýsta þing-
vilja um festingu og varlega
hækkun.
7 öðru orðinu er hœgfara hœkkun
sjálfsögð í hinu óframkvœmanleg.
Flutningsmaður Tr. Þ. ámælir
landsstjórninni fyrir það, að liún
hafi eigi framfylgt vilja þingsins
um hægfara hækkun gengisins. En
hann tekur um leið alt ómak af
mjer að bera blak af stjóminni
fyrir þetta. Því hann tekur það
rjettilega fram, að Landsbankan-
um verði ekki ámælt fyrir að vilja
ekki kaupa erl. gjaldeyri óbreyttu
verði, og hann kemst á öðram stað
að þeirri niðurstöðu, að hœgfara
hcekkun sje ómöguleg, og fer um
það þessnm orðum:
„Af þessari Astœðu leiðir það
einnig, að hœgfara hœkkun krón-
unnar, sem svo margir tala um sem
hina œskilegustu lausn í gengismál-
inu, verður enn óframkvœmanlegri
á íslandi, þar eð aðstaðan er þessi,
að langsamlega meginhluti útflutn-
ingsvaranna fellur til á fáum mán-
uðum. í nágrannalöndunum hefir
reynslan og sýnt, allra best á árinu
sem leið, að hcegfara hœkkun er ó-
framkvœmanleg, enda hafa hinir
geti talið sigl fulltrúa vissra stjetta.
við fólksfjölda landsins. Hvorugur Þeir eru þar sem fulltrúar þjóð-
þessara banka þorði að leggja út í j fjelagsins. Gengisnefndin átti að lœrðustu hagfrœðingar sýnt fram á
það fjárhættuspil að kaupa hinn vera skipuð eftir þeirri aðferð, að óframkvœmanleik hennar. En í
allra ríkustum mæli á þetta við á
Islandi.“
Og hvað er þá orðiö eftir áf á-
sökununum í garð stjórnárinnar?
Næsti ræðukafli var um
ástand það, er við nú búum
við, og sem flm. Tr. Þ. vill
bæta.
T upphafi gat ræðum. þess, aö (
öll viðleitni í umbótaátt væri virð-‘
ingarverð — þó misjafnlega tækist
til. Hann komst því næst að orði
eitthvað á, þessa leið :
Ástandið í atvinnulífinu nú er á
engan hátt mótað af gengisástand-!
inu eingöngu.
Ilagsveiflan.
Iljer var kreppa 1920—’21, lá-
deyðutímabil 1922—’23, uppgangur
byrjaði snemma árs 1924, hjelt á-
frarn fram á haust 1925, en þá
kom afturkippurinn á venjulegan
liátt, að því er snertir sjávarút.veg-
inn.
Vegna mikillar framleiðslu kom
verðlækkunin og dræm eftirspurn.
Er þetta eðlilcgur gangur hverrar
hagsveiflu. Framhaldið verður svo
þaö, að minkandi eftirspurn, lækk-
andi verðlag, dregur úr fram-
leiðslu þeirrar vöru, sem um er að
ræða. Eftirspurn eftir vinnu mink-,
ar. ltaupgjald lækkar.
Þegar dregið er úr framleiðcd-!
unni, rýmkast aftur markaðmun, ■
eftirspurnin evkst aftur og nýttj
uppgangstímabil byrjar.
Kreppa sú, sem komin er, nær
enn að litlu leyti til landbúnað-1
arins, aðallega til sjávarútvegsins. j
Flm. Tr. Þ. gaf alldökka lýsingu
á ástandinu. Því getur hann þó
ekki neitað, að við hliðina á geng- j
isbreytingunni hefir hin eðlilega
hagsveifla sín áhrif.
í ágúst sl. var hjer óvenjulega;
mikið af sjávarútvegsafurðum seltj
útlendingum. Inneignir erl. manna
hjer í bönkunum fóru til þess að J
kaupa þessar vörar.
í fyrstu kom gengishækkunin;
fram sem verðhækkun á fiski, þ.
e. verðið í ísl. kr. lækkaði aðeins
örlítið að krónutali, ekki nærri sem
svaraði gengishækkuninni. Síðar
kom verðlækkunin af þeim venjúl.
ástæðum, sem lienni valda.
ErfiðleiJcar gengishœkkunarinnar.
Er þá að athuga, hvaða erfið-
leikum gengishækkunin hefir vald-
ið, því þá fyrst er hægt að gera
sjer von um umbætur, þegar búið
er að gera sjer grein fyrir erfið-
leikunum.
Útreikningur Tr. Þ. (hin einfalda
bókfœrsla).
Flm. hefir gert upp álirif gengis-
hælikunarinnar á sína vísu. Hann
segir, að sjávarútvegurinn hafi
fengið rúml. 4 milj. færri kr. *fyr-
ir afurðir sínar,. og landbúnaður-
inn rúml. 1 milj. færri krónur, en
ef gengið heföi haldist óbreytt í
26 kr. sterl.pd.
Hann segir livergi, að tölur þær
sem hann færir fram, þýði það, að
atvinnuvegimir hafi tapað þess-
um miljónum. En hann kallar þetta
skatt, a. m. k. 7 sinnum á einni bls.,
sem nær engri átt, því þessi upp-
hæð, sem hann tilfærir, hefir af
engum verið innlieimt og í engan
sjóð runnið, en það er einkenni
allra. skatta,.
í útreikningi sínum gengur hann
út frá, að atvinnuvegirnir hefðu
fjengið sömu tölu sterlingspunda
fyrir afurðir sínar, þótt engin !
gengisbreyting hefði orðið. Þotta ;
er sjálfsagt í aðalatriðunum rjett. :
M. ö. o. atvinnuvegirnar hafa feng- 1
ið sama verð í gulli fyrir afurð- |
irnar, þó gengið breyttist. ITann •
gleymir að geta þess, aö þeim mun j
færri krónur, sem' fengust, þeim
mun verðmætari voru þær. („Til
þess að borga gamlar skuldir," — 1
greip Tr. Þ. fram í). Já, því erfið-
leikana er eigi að finna í því, að
menn hafi fengið lægra verð fyrir !
vörpna, heldur í því, að ýmsir liðir
tilkostnaðar við framleiðsluna
hækka innanlands, þc'gar gengið
liækkar.
Þrenskonar erfiðleikar.
Erfiðleikarnir, sem leiða af geng-
ishækkun, eru aðallega þrens konar: 1
1. Vextir og afborganir af skuld-
um hækka í verði, og er þetta erf-
iður þránur í götu* fyrir gengis- ;
hækkun, þar sem 1 ánsf jámotkun er
komin í algleyming. Bót er hjer í
máli, að hjer er skamt komið á
braut lánsfjáraotkunar, og á það
þó einkum við landbúnaðinn.
Flm. vill láta líta svo út, sem
gengishækkunin komi sjerlega hart
niður á landbúnaðinum. En hann
segir þó, að sjávarútvegurinn hafi
sogað til sín megnið af lánsfjár-
magninu. Það er rjett, að verslunin
og sjávarútvegurinn eru þær at-
vinnugreinar, sem komnar eru
mikið lengra á braut lánsfjárnotk-
unar en landbúnaðurinn — en. af
því leiðir, að erfiöleikarnir, sem af
lánsfje leiða, koma ljettast niður
einmitt á landbúnaðinum.
2. Kaupgjald hækkar eftir því
sem lcrónan nálgast gullgildi, ef
krónutala kaupsins helst óbreytt.
Margir telja þetta höfuðerfiðleik-
ann við gengishækkunina, óttastT
að framleiöslan muni ekki geta bor-
ið þessa raunverulegu kauphækkun.
En þessir erfiðleikah standa ekki
lengur en á meðan kaupgjaldið er
að laga sig á eðlilegan hátt eftir
hinu breytta peningagengi. Kaup-
gjaldið breytist oft, og þarf ekkí
gengisbreytingu til. Á fjárkreppu-
tímum lækkar kaupið.
3. Erfiðleikar koma til af því, að
verðlag á innlendum vörum hefir
hækliað við gengishækkunina, og
kann sú verðhækkun að verða var-
anleg aS einhverju leyti, ef ónóg
framboð er á vörum. En gera má
venjulega ráð fyrir, að sá erfið-
leiki hverfi innan skamms, eins og
kaupgjaldserfiðleikinn.
Talað hefir verið um, að hag-
kvæmara væri, að gengiö hækkaði
hægt og hægt. En þess er þó að
gæta, að erfiðleikarnir verða að
ýmsu leyti jafn tilfinnanlegir hvert
sem aSdragandinn er langur eða
skammur.
Gengishækkun er sjávarút-
vegi tilfinnanlegri en land-
búnaði.
Þá er rjett að minnast á „straum-
inn úr sveitunum“, sem mikiö er
talað um, og talinn hefir verið
meðal mestu þjóðarmeina vorra hin
síðari ár. Erfiðleikamir við gengis-
hækkun eru sjávarútvegi mun til-
finnanlegri en landbúnaði. Veröi
krónan stýfð, og með því dregið
| eitthvað úr núverandi eða yfirvof-
andi kreppu sjávarútvegsins, þá er
| straumnum úr sreitinni með þvl
gefinn. byr í seglin, sem hann ann-
ars alcirei á von á.
Það\ hefir hingað til ver-