Ísafold - 31.10.1927, Blaðsíða 2

2
ISA.FOLP
Úttekt lánasar lúnssonar.
Eftir lón Þorláksson.
fylgir nú að jafnaði, og fylgdi í
])etta sinn, tilsvarandi aukning á
bankaskuldum landsmanna. Með
öðrum orðum, innlánsfjeð er lánað
út aftur jafnharðan. Ef lántakend-
------------ ' ur nota lánsf je til þess að kaupu
„Fj árbrallsstjettir lands urðu þess valdandi, að oss flytja inn í landið verðmæta
landsins“. ‘hefir gengið tregar en hinum þjóð- aiuni, sem auka þjóðareignina a.
Um orsakir gengislækkunarinn- unum að rjetta gjaldeyri vorn til m k. jafnmikið sem lánsfjeuu
ar flytur J. J. sína kenningu. „Of- fulls við aftur. Þessi mistök byrj- nemur, þá er alt heilbrigt. Aukiu
byðsla undanfarinna ára, bæði hjá uðu með skakkri tilhögun á rekstri <?i"n stendur þá fyrir aukinni
þingi og stjórn, en þó einkum hjá landsverslunarinnar 1917, og þó skuld. En árin 1917 og 1918 er
fjárbrallsstjettum landsins, olii þau mistök liggi í augum uppi nú ekki unt að benda á neina eigna-
því.“ j eftir á, þá tel jeg og fyrir mitt aukningu í þjóðarbúið, sem ekki
Jæja. Það hafa þá verið til ekki leyti, að svo erfitt hafi verið að var heldur að vænta eftir hinuin
ein, heldur fleiri fjárbrallsstjettir sjá þau fyrirfram, að jeg vil á óhagstæða verslunarjöfnuði.
í þessu fámenna landi, eftir skiln- engan hátt áfella þá menn fyrir; Höfuðástæðan til þessarar alveg
ingi J. J. Líklega eru þær þá til þau, sem stóðu við stýrið á þeim1 óeðlilegu aukningar á innstæðu-
%nn, því að ekki hefir heyrst að tíma. En samskonar mistök mega fje og bankaskuldum árin 1917
neinar „stjettir landsins“ hafi þó ckki koma fyrir aftur, og þess 1918 er nú efalaust þessi. Árið
dáið út eða liðið undir lok síðustu vegna þarf að benda á þau. Jeg 1917 tekur landsstjórnin (lands-
iárin. Og þá er nú svo komið, að vil nota þetta tækifæri til þess, ■ versluninj inikið af versluninni í
'hr. Jónas Jónsson er orðinn ráð- þó það komi ekki beinlínis „út- sínar hendur, og ríkissjóður tek-
herra þessara stjetta — ráðherra tektinni“ við.
f j árbr allsst j ettann a.
Skuldasöfnunin innanlands
1917—18.
Þegar samgöngurnar við útlönd
teptust af kafbátahernaðinum, í
hjer á landi, sem eru að reyna að ársbyrjun 1917, tók landið mest
framfleyta sjer og sínum á því,1 alla verslunina í sínar hendur. —
sem nefna mætti „fjárbrall“ •— Það var efalaust óhjákvæmilegt
-en það, er ósæmilegt, ekki síst af eins og á stóð, að landsstjórnin j heimti skuldir sínar að þeim hluta
ráðherra, að klína slíku óvirðing-1 annaðist vöruinnflutning og yöru- viðskiftanna, sem kominn var í
arorði á nokkra stjett landsins. útflutning, en mistökin voru þau,: hendur landsverslunar. — Þannig
'Annars má í þessu sambandi vel að viðskiftin innanlands voru. losnaði tilsvarandi fjármagn hjá
geta um það, að það lítur út fyrir' dregin úr höndum verslunarstjett- j verslunarstjettinni, og vegna tak-
hð nýja stjórnin beri óvenjulegan1 arinnar, en vörur landsverslunar markaðra aðflutninga var enginn
velvildarhug til þeirra örfáu ein- lánaðar út fyrir milligöngu sýslu- 'kostur að fá fyrir það nýjar vöru-
staklinga, er almenningsálitið hef-, manna og sveitastjórna. Skal nú
ir hingað til bendlað við f járbrall. í gerð nánari grein fyrir þessu.
<Að minsta kosti hefir hún gefið | Árin 1915 og 1916 hafði verslun
einum þeirra nokkur þiis. krón- ^ Jandsmanna verið heldur hagstæð,
ur úr ríkissjóði, sem fráfarna 0g framleiðsla öll í fullum gangi.
r • • I ° . . .
’stjórnin hafði alveg nýverið neit- ^ Bæði árin varð útflutningur meiri
að um, og jeg hefi fulla ástæðu að verðmæti en innflutningur, mun
til að halda, að það sje einmitt aði samanlagt 16% milj. kr., að
.„ráðherra' fjárbrallsstjettanna,“ j frátöldum innfl. og útfl. skipum,! hækkun í fasteignir og lausafje
sem hafi verið hvatamaður að Af þessum hagnaði voru um 3 mii j. | í viðskiftum manna á milli.
gjöfinni, þó að f jármálaráðherr-. kr. notaðar til skipakaupa. Bönk-| ] stórum dráttum er þá gangur
ann verði víst að svara fyrir hana vmum söfnuðust innstæður erlend- málsins þessi: Ríkissjóður tekur á
um viðskiftajöfnuði, hefði færst
frá ríkissjóði yfir á bankana, eink-
iim seðlabankann, sem varð að
„yfirfæra“ fyrir landsversluniáa.
Verslunarstjettin hefði lítið eða
ekkert fje haft laust fram yfir
venju, til þess að geyma í bönk-
um, og landsmenn hefðu sloppið
við þær þjáningar, sem þessari 18
milj. skuldaaukningu hafa fylgt.
Yfirfærslu-erfiðleikarnir hefðu svo
í tíma myndað það aðhald að
seðlaútgáfunni, sem seðlaþankan-
um var nauðsynlegt, en nú kom
ekki fyr en um seinan.
Auðvitað er engum orðum eyð-
andi að því, að hrekja aðra eins
fjarstæðu og þessa. Einstakir menn
hafa verið til, og eru til ennþá,
ur stórlán erlendis til verslunar-
innar. Sýslumenn og sveitastjóm-
ir önnuðust afhendingu, og niður-
staðan í árslokin var sú, að lands-
verslunin átti í vörubirgðum og
útistandandi slculdum 7% nailj.
kr., og í árslok 1918 yfir 10 milj.
kr. Samtímis seldi verslunarstjett-
in út vörubirgðir sínar og inn-
Hjá Jónasi -Tónssvni og þeim
stjórnmálamönnum, sem honum
'standa næstir, hefir öðru hvoru
orðið vart við andúð til kaup-
mannastjettarinnar. Mig grunar
að sú andúð hafi átt einhvern
þátt í þeim tilraunum, sem gerð-
ar voru til að setja verslunarstjett
ina „út úr spilinu“ 1917—-18. Hafi
svo verið, þá hefir sú andúð orð-
ið þjóðinni dýr. Er það þessi sama
'andúð, sem nú gægist fram í um-
mælum ráðherrans um „fjárbralls-
stjettir“ landsins? Jeg veit það
eltki, það hafa svo margir orðið
fyrir ónotum frá honum áður,
bæði útgerðarmenn og fiskimenn
| („Grímsbylýðurinn") og máske
; fleiri. Ekki veldur sá er varir, og
| jeg því minna, á, að atvinnu
| og fjármálalíf íslendinga, eins og
hverrar annarar þjóðar, er nú orð-
, ið svo margþætt og viðkvæmt, að
heildinni getur ekki liðið vel nema
með fullkomnu samstarfi allra
stjetta. Ófarirnar frá 1917—18
! ættu um alla framtíð að vera þeim
til viðvörunar, sem kynnu að
halda að það mætti setja einhverja
stjettina „út úr spilinu.“
En úr því að enginn stjett lands-
'ins getur án annarar verið, væri
þá ekki rjett að ætiast til þess af
ráðherrum að minsta kósti, að þeir
gætu stilt sig um að klína óvirð-
ingarheitum á nokkrar þeirra í
opinberum skrifum eða ræðum?
Jfcg læt hjer staðar numið um
fortíðina, og frásagnir hins sögu-
fróða ráðlierra af henni. Næst sný
jeg mjer að mati hans á högum
þjóðarinnar í nútíðinni.
(Meira).
birgðir. Pjeð var lagt inn í banka
og sparisjóði til þess að bíða þar
betri tíma — en beið auðvitað í
útlánum til manna, sem ekki gátu
fremur en kaupmennirnir fengið
nýja fjárinuni fyrir lánsfje sitt.
Þetta aukna lánsf je í landinu varð
til þess að hleypa óeðlilegri verð-
Kosnlng asvikin i Hnílsdal
Halfdán og Eggert teknir fastir.
gagnvart þinginu.
Það
er ömurlegt,
is, og innanlands kom hin aukna ^ þessum tveim árum eitthvað 17
að reka sig'velinegun m. a. fram í auknunr milj. kr. að láni. Mest af því (um
ennþá á það skilningsleysi á or- innstæðum manna í sparisjóðum1 13—J4 mi]j.) stendur í lok tíma-
sökum lággengisins, sem kemur. 0g bönkum, sem uxu, á þessum 2 þj]sins í skipum, vörum og versi-
fram í þeim ummælum, að það árum um 13 milj. kr. (úr
hafi stafað af „ofeyðslu undanfar-
inna ára.“ Gengislækkunin byrj-
aði með áramótunum 1918—19,
milj. upp í 24.7 milj.).
Aftur voru árin 1917 og 1918
11-7 unárskuldum. Yerslunarstjettin er
sett að talsverðu leyti „út úr spil-
inu,“ selur út vörur.og innheimt-
mestu eymdarár fyrir atvinnulíf ir skuldir og leggur fjeð á banka,
•einum 7 vikum eftir að vopnavið-j landsins. Nauðsynjar til atvinnu-\ líklega mikinn hluta þessara 18
skifti heimsstyrjaldarinnar end-: rekstrar fengust ekki nema af miljóna, sem aukning innstæðu-
uðu. Það yrði þá að vera ofeyðsla skornum skamti, svo að framleiðsl- fjárins nemur. Niðurstaðan sú, að
á árunum 1917 og 1918, sem hefði an minkaði stórkostlega. Útflutt ] ]0]{ tímabilsins standa landsmenn
orsakað gengislækkunina, ef of- vörumagn á mann var fyrir árið! meg auknar bankaskuldir innan-
eyðslu væri til að dreifa í því sam-! ekki nema 55% af því, sem verið lands að upphæð 18 milj. lcr., í
bandi. En nú hefi jeg áður (Lág- ^ hafði fyrir stríðið, og seinna árið viðbót við hinar nýju erlendu
gengi, bls.108—113 og víðar) gert 172%. Jafnframt var óhagstætt skuldir ríkissjóðsins, eitthvað 11
grein fyrir því að innflutningur j verð á þessu litla vörumagni, sem milj. kr.
•erlends varnings var alveg óvenju ilandsmenn fluttu út, mÓts við verð ]>essi gífurlega aukning á banka
lítffl þessi ár, ekki nema 74% af á erlendum vörum. Þó innflutn- skuldunum án nokkurrar tilsvar
venjulegu árið 1917, og aðeins 58% | ingurinn minkaði geypilega, eins
af venjulegu árið 1918. Þetta bend og áður var getið, vantaði samt
ir ekki á neina óskapa eyðslu þessi yfir 17 milj. kr. þessi tvö ár sam-
tvö ár. Ekki drukku menn þá anlögð til þess að útflutt vara
Spánarvín, og hafi verið eytt í nægði fyrir greiðslum á innfl.
meira lagi fyrir kaffi og sykur,1 vöru. En svo undarlega bregður
hver stjórnaði þá þeirri eyðslu? við, að samt aukast innstæður
Sá innflutningur var alveg í hönd- ■ landsmanna í bönkum og spari-
uin landsverslunar, sem stóð beint sjóðum þessi'2 árin um rúmar 18
undir þeim atvinnumálaráðherra, miljónir króna, úr 24.7 milj. upp
•er Framsóknarflokkurinn lagði til í 42.8 milj. kr.
í samsteypustjórn þessara ára.
Hver meðaimentaður maður er
Á bak við aukningu innstæðu-
fjársins 1915 og 1916 stóð raun-
nú á dögum skyldugur til að vita verulegur gróði. Árin 1917 og
það, að gengislækkunin 1919—20 1918 var enginn gróði til. Að vísu
stafaði fyrst og fremst af undan- j voru keypt til landsins skip 1917
genginni verðlagshækkun, var ó- fyrir tæpar 5 milj. kr., aðallega
hjákvæmileg afleiðing hennar. —
Vjer vorum um þetta undir sama
lögmál settir og hinar Norður-
landaþjóðimar. En vel má minn-
ast þess, að mistök hjer innan-
ríkissjóðsskipin, en þar á móti
voru sama ár óseld til útlanda skip
fyrir ámóta upphæð (10 eða 11
togarar).
Sjerhverri aukningu innlánsfjár
ándi eignaaukningar, er mesta
ógæfan, sem þjóðin hefir orðið
fyrir á fjármálasviðinu í núlif-
iandi manna minnum.
Hvernig var unt að komast hjá
þessu, munu menn spyrja.
' Til þess voru ýmsar leiðir. —
‘Hendi næst var sú, að landsstjórn-
in hefði gert þá kröfu til verslun-
arstjettarinnar, að hún keypti
landsverslunarvörurnar og hjeldi
'uppi verslun með þær. Álagningu
var sjálfsagt og auðgert, að tak-
(marka, svo að vöruskorturinn yrði
ekki misnotaður. Með þessu móti
átti fjármagn verslunarstjettar-
innar að ganga jafnóðum til þess
að borga ríkissjóði, og hann átti
svo jafnóðum að borga sínum
skuldunautum. Afleiðingin hefði
órðið sú, að erlenda skuldin, sem
var eðlileg afleiðing af óhagstæð-
ísafirði 27. okt.
Klukkan rúmlega 4 í dag, fór
Halldór Júlíusson, rannsóknar-
dómari, frá ísafirði út í HnífsdaJ.
Hafði hann með sjer ritara sinn,
Gtein Leósson; Guðjón Magnússon,
verkamann; Grím Kristgeirsson,
takara; ölaf Ásgeirsson, sjómann,
og Karl Kristjánsson, verkamann.
Komu þeir á heimili Eggerjts
Halldórssonar. Yar öll fjölskyldan
þar veik, kona Eggerts, sem fyr
er sagt, og barn þeirra tveggja
ára, þungt lmldið af luirgnabólgu.
Tóku komumenn Eggert með
valdi, þar sem hann lá í rúminu;
báru hann óklæddan út í vöru-
bifreið, og fluttu hann í íangelsið
á ísafirði.
Hálfdan Hálfdanarson var og
teltinn fastur og settur í varðhald.
! Feklt Eggert að velja um það
'hvort heldur liann vildi verða
einangraður í sjúkrahúsi, ellegar í
fangelsinu. Kaus hann fangelsið.
1 Yerk þetta mælist illa fyrir, og
'hjeldu fæstir, að menn fengjust
'til þess, að leggja hendur á, hinn
sjúka mann.
Jónas Jónsson, dómsmálaráð-
herra, var hjer í gær. Hefir ef til
vill þessi vísir til ríkislögreglu
sprottið upp af samtali hans við
fylgismenn lians hjer.
Símtal 29. okt.
Á fimtudaginn gerðist það í
Hnífsdalsmálinu, að haldið var
margra klukkustunda rjettarhald
yfir Hálfdáni lireppstjóra. — En
sagt er að vestan, að ekkert hafi
sannast á Hálfdán í því rjettar-
haldi, og hafi hann neitað enn á-
kvéðnara en nokkru sinni fyr að
vera valdur að atkvæðafölsuninni.
Einni klukkustund eftir að rann
sóknardómari liafði sett Eggert í
varðlialdið, tólt hann liann þaðan
aftur og flutti burtu með leynd.
Vissu ættmenn og vinir Eggerts
ekkert hvar hann var niðurkom-
inn. En þó tókst að grafa það upp,
að hann hafði verið fluttur á skrif
stofu Vilmundar Jónssonar hjer-
aðslæknis í sjúkrahúsinu.
Eins og fyr er getið í frásögn
að vestan um þetta mál, hefir
kona Eggerts verið mjög veik.
Á miðvikud. þegar verið var að
taka Eggert og á eftir, fjekk hún
ofsalegan krampa. Var læknir hjá
henni lengi, og taldi hana nær
'dauða en lífi. En á föstudag var
hún þó nokkru skárri.
1 Á laugard. lijelt dómari rjett yf-
ir Eggert í spítalanum í marga
klukkutíma. E11 að því er sagt er
að vestan, kom ekkert nýtt fram
við það rjettarhald, og neitaði
Eggert mjög ákveðið að hafa átt
nokkurn lilut að atkvæðafölsun-
inni.
Mörgum mun hafa fundist að
jiað væri Jvaldliæðni örlaganna, er
hneykslismálið í Hnífsdal var orð-
ið annað ,Ólafs Friðrikssonar mál‘,
«• dómaranum tókst ekki á dög-
unum að framfylgja úrskurði sín-
um, og kallaði hástöfum á lögreglu,
sem engin var við, hendina.
LÖgregla og ráðstafanir allar
'til þess að yfirvöld geti framfylgt
ákvörðunum sínum, hafa fram til
þessa verið eitur í beinum þeirra
' Jónasar-manna, bæði þeirra, sem
bera bændastimpil og liinna, sem
ijátast til fylgis við jafnaðarmenn
og bolsa.
Nú er annað komið upp á ten-
inginn lijá J. J. Sannar hann nú
'dómsmálaráðherrann í verkinu, að
það, sem hann hefir haldið fram
í þessum málum, er glamrandi
feinn. Til hvers eru yfirvöld og
landslög, ef engar ráðstafanir eru
til þess gerðar að fyrirskipunum
sje framfylgt.
Annað mál er það, hvort þeir
ísfirðingar hafa ekki nokkuð til
síns máls, að full harðhnjóskulega
sje farið með hinn sjúka mann —
og hvort ástæða er til að ætla
!að verulegur vinningur sje fyrir
rannsókn málsins að hneppa hann
nú í varðhald.