Ísafold - 08.12.1927, Blaðsíða 1

r
Bitst jórar:
Jób K^artansson
Vaftýr Stafáossoa
8imi 500.
ISAFOLD
AfgrrfSda o«
innheimta
( Ansturstrœti 8.
Sítoi 500.
Q jMdAgi 1. jéU
Aztnmgjmhm
koatar 5 krðau*
DAGBLAÐ:MORGUNBLAÐIÐ
52 árg. 58. tbi.
Fimtudagiítn 8. des.
1927

taafoidaryrentaadCja fc.f.
Björnstjerne Björnson
1832-1910.
Eftir cand. jur. Torkel Jörgensson Lövland konsul.
Björnstjerne Björnson var fædd-
ur þann 8. desember 1832. Eru því
nú liðin 95 ár frá fæðingu hans. |
Hann var fæddur í Kvikne í Aust-|
'urdal. 75 ár eru síðan hann varð.
stúdent og 70 ár síðan fyrsta
sveitalífssaga hans „Sigrún á
Sunnhvoli'1 kom út. En 50 ár eru
'liðin síðan hann hjelt hina nafn-
toguðu ræðu sína í stúdentafje-
laginu um að vera sannur.
Björnson var ekki eins og mörg
skáld, að hann semdi skáldverk
sín án þess að taka tillit til um-
heimsins, og gimsteinar hans í
skáldskapnum áttu ekki aðeins að
vera íil prýðis. Öll kvæði hans
voru vopn, tæki; en þau gátu jafn-
framt verið perlur, eins og við
Björnson sjötugur.
vitum og Björnson hefir gert sum-
ar þeirra, sem fegurstar eru í
heiminum.
Einföldu sveitasögurnar hans
áttu verk að vinna. Þær áttu að
hafa áhrif á skoðanir almennings
í stjórnmálum og fjelagsmálum.
Með sögum þessum ætlaði hann
að vekja bændastjett Norðmanna,
koma því til leiðar, að bændur
nytu fullra ávaxta af stjórnmála-
frelsi því, er þeir fengu með
grundvallarlögunum. Sögurnar
'áttu að veita bændamenningu
Norðmanna nýja lífsnæringu.
Samtímis samdi hann mikilfeng-1
leg skáldverk frá fornum frægð-|
artímum þjóðarinnar. Hann orti]
um Sverri konung, Sigurð slembij
Ólaf helga, Arnljót Gellina. Með
þessu ætlaði hann að sækja dug í1
fornöldina til baráttu þeirrar, semj
samtíð hans háði í Noregi. HannJ
'ætlaði að tengja í andanum nútíð
og fortíð, tengja líf fornhetjanna
við hið óbrotna. sveitalíf, eins og
það var í Noregi á hans dögum.
Og þegar hann orti um nútím-
ann, var það altaf eitthvað ákveðið
mál sem hann liafði í huga. —
Hvert einasta kvæði hans, skáid-
saga, leikrit, hvert fyrir sig var
ort í einhverjum ákveðnum til-
gangi. Ýmist var hann að flytja
nýjan boðskap, ný sannindi, þfkk-
ingu ellegar hann ætlaði að bæta
úr einhverju órjettlæti, einhverj-
um rangindum.
Skáldskapur og framkvæmdir
runnu fyrir honum í eina heilá.
Honum var það aldrei nóg, að
vera aðgerðalaus áhorfandi. Hann
kastaði sjer ávalt út í baráttuna
— og tók oftast nær forustuna
sjálfur.
Þannig varð hann um langt
skeið aðal-forustumaðurinn á
framþróunarbraut Norðmanna,
víðsýnn fyrir framtíðina, og stóð
jafnframt föstum fótum í fortíð
vorri. Hann varð því forgöngu-
maðurinn í þeim tveim þáttum
sem mest kvað að í andlegu lífi
voru.
Hann tók upp merki Wergelands
hins hugumstóra, djarfa framfara-
manns, en barðist jafnframt á hin-
um þjóðlega, rómantíska grund-
velli. í 50 ár var hann forgöngu-
maður þjóðar sinnar í barátt-
unni fyrir lýðfrelsi og í sjálfstæð-
isbaráttu hennar.
Æfisaga hans í 50 ár, er saga
'Norðmanna.
Ibsen og Björnson voru and-
stæður. Björnson var fjelagslynd-
ur, Ibsen fyrst og fremst einstæð-
ur, ómannblendinn. Björnson var
sífelt fullur samúðar með öllu,
sem á vegi hans varð, Ibsen þur
á manninn.
Ibsen vann að sundurgreining,
Björnson að samúð, samtenging.
Ibseii rannsakaði í sálardjúp ein-
stakra manna, en kærði sig miður
um heildina. Björnson vildi sam-
eina, vildi samúð, samvinnu. Yerk
Ibsens miðuðu að anarkisma,
Björnsons að sósíalisma.
Þjóðerniskendin á ætt sína að
rekja til ættrækninnar. Hjá Ibsen
var ættræknin af skornum skamti,
Ættræknin var meginþátturinn í
skáldskap Björnsons, alt frá því
hann samtji „Sigrúnu á Sunnu-
livoli“ 1857 og fram á æfikvöld
hans, er hann ritaði „Naar den ny
Vin blomstrer" (1909). Þó liann á
þessum árum yrði fyrir skoðana-
skiftum, var trú hans. ávalt óbif-
anleg á ættartengslin og framþró-
unargrundvöll þann, sem þau bera
í skauti sínu. Ættrælcni og heim-
ilisást var honum eitt og hið sama.
Oft greip útþráin hann. Hann var
í útlandinu árum saman. Hann
dvaldi langövölum í París.
En altaf hafði hann heimili sitt,
hvar sem hann fór.
Og þegar minst vonum varði
kom heimþráin yfir hann. Hann
þurfti að koma heim að Aulestad,
ættaróðalinu, og sitja þar í mann-
fagnaði. I næstum 40 ár varð Aule-
stad í Gausdal skáldsetur hans.
Ut. frá ættrælcni hans og heim-
ilisást óx samúð hans með almenn-
ingi, föðurlandsást hans og þjóð-
rækni. Og hann gekk feti framar
Hann varð fylgjandi norrænni
samvinnu, samstarfi meðal Norður
landaþjóðanna. Hann vildi sam-
vinnu milli Norðurlandaþjóðanna,
en var andvígur allri sambræðslu.
Hann varð fylgismaður germanskr
ar samvinnu; og síðast heimsborg-
ari með heitri samúð með öllu
mannfólki.
Ekkert var Björnson óviðkom-
andi. Hann tók í strenginn, þeg-
ar herforingjaráð Fraklra framdi
111111«
Bjömson á unga aldri.
rjettarfarsbrot. Hann skrifaði um
matartilbúning húsmæðra í norsk-
um sveitum. Blaðagreinir hans
myndu fylla helmingi stærri bók
en ritsafn hans annað. Sífelt var
hann í ferðalögum, sífelt talandi
og ritandi um áhugamál sín í það
og það skiftið.
Alt líf hans var óslitin barátta.
Fyrsta blaðagrein hans, í „Morg-
enbladet“ 1854, var skörp árás
á smekk manna, sem þá var ríkj-
andi. Hann rjeðst á hinn væmna,
rómantíska „draumórastíl* ‘, sem
skáld vor iðkuðu á þeim dögum.
Hann hæðist að hjali skálda við
huldufólk, dverga og þvíumlíkt.
Þá var hann aðeins 22 ára gamall,
og hafði þegar fengið rjettan
skilning á straumhvörfum tímans,
realismanum. Honum var sam-
hengið ljóst milli vísindaiðkana
og listastarfsemi þeirra tíma. Hann
talaði um „naturalisma* ‘ nútímans,
er sýndi sig í því, „að menn skip-
uðu sannleikanum í veglegra sæti
I en fegurðinni.“ Þessar liugsanir
sínar færði hann í nýjan skínandi
i búning.
! Fram til þessa tíma liafði Wel-
j haven verið liin mikla fyrirmynd
i í ritlist Norðmanna. Menn reyndu
| að stæla hann eftir bestu getu.
| Menn lögðu álierslu á orðslcrúð.
j Setningarnar urðu snúnar og
I undnar og hugsunin á kafi í mælgi
! og mærð.
Björnson sltrifaði blátt áfram
eins og talað var. Maður heyrði
talandann í ritmáli hans. Þar voru
engar dúður orðskrúðs utan um
1 hugsanirnar. Þar var farið einarð-
! lega að verki. Orð hans fengu
! lireim af skapi hans og tilfinning-
] um, ýmist fossandi sem flúðir, eða
þung sem undiralda.
Björnstjerne Björnson veitti frá
byrjun nýjum endurnærandi
straumum inn yfir þjóðlíf vort og
bókmentir. Hann losaði sig úr
álögum huldufólks og dverga, og
skýrði meistaralega frá sveitalíf-
! inu eins og það var í raun og
veru. Á undan honum voru engar
sveitalýsingar, nema vísindalegar
ritgerðir. Sveitasögur hans voru
fyrstu persónulýsingar er við
fengum úr því umhverfi.
Mál hans var meitlað og hreim-
fagurt eins og í íslendingasögum.
Og með leikritum sínum um sögu-
'leg efni, opnaði liann augu al-
mennings fyrir fortíðinni.
En þó hann gerðist í upphafi
brautryðjandi nýrra tíma, þá er
skáldskapur hans fyrstu 20 árin
í nánu sambandi við hina þjóðlegu
„rómantík.“ í aðalatriðum var
hann á því hinu sama sviði. Hafði
sama dálæti og þeir samtíðarmenn
hans á barnseðlinu, sama álit á
bændamenningu landsins, og
hafði sömu tröllatrú og hinir á
Mutverk'i norrænnar menningar í
heiminum.
Hann var hrifinn af fomsögun-
um, og lifði undir áhrifum frá
þeim. Og trúmaður var hann á
skáldavísu.
En svo komu nýir straumar yfir
Noreg 1870, straumar utan úr
h eimi, straumar heimsmenningar-
innar Og Björnson varð fyrir
miklum áhrifum hinna nýju tíma.
1 Þá rann upp umbrotatímabil. —
Margt gamalt fór forgörðum og
nýtt feklc fótfestu. Þá rann upp
öld efasemda fyrir þá, sem áður
voru sannkristnir og bókstafstrú-
ar, en gagnrýning heilagrar ritn-
ingar ruddi sjer til rúms. Smátt
og smátt breyttist lífsskoðun
Björnsons.
Er liann losnaði úr viðjum „ró-
mantíkurinnar“, þótti honum hið
tilbreytingaríka borgarlíf meira
aðlaðandi en sveitalíf og söguöld.
Frá því um 1875 varð líf og’
þjóðfjelagsmál nútímans viðfangs-
efnið í skáldskap Björnsons.
Fyrst samdi hann ,Ritstjórann.‘
En öll lians skáldverk frá þeim
tíma og alt til hins síðasta fjölluðu
um nútímaefni, sumpart um þjóo-
fjelagsmál, eða um trúmál, stjórn-
mál eða siðferðismál frá nýja
tímanum.
Flestir andans menn hafa upp-
lifað samskonar tímamót og Björn-
son kringum 1870. Margir hafa
gersamlega týnt trú sinni, orðið
bölsýnismenn og fundist lífið fá-
nýtt með öllu.
En Björnson tapaði ekki trúnni
á lífið, lífsþróunina, mennina.
Hann var sannfærður um, að alt,
liversu aumt sem það væri, stæði
til bóta. Því gekk hann í miðja
fyllcingu í baráttunni fyrir því,
að leiða þjóð sína til bjartari
hæða.
Hann átti svo mikið andans fjör
sem aldrei sloknaði. Fjör huns
lijelst óbilað alt til elli. Er Björn-
son tók við Nobelsverðlaununum
í Stokkhólmi 1903, sagði hann
m. a.:
„Victor Hugo, er minn maður.“
Hið glæsta hugmyndalíf hans
fær svip af trú hans á mátt lífsins.
Margir tala um galla hans. En
jeg fyrir mitt leyti eygi ekki gall-
ana, þeir hverfa fyrir fjöri hans
og lífsþrótt.“
Þessi orð Björnsons um Vietor
Hugo, geta átt við Björnson sjálf-
ann. Hann hafði líka sína galla.
En gallarnir hverfa allir fyri»
hinu mikla lífsafli hans, þrótt
lians, er rann frá öllum bestu lífs-
lindum hins norska þjóðlífs og
menningar.
Enn hljóma fyrir eyrum Norð-
manna orð Hamsun á 70 ára af-
mæli Björnsons.
I.
Altid lyder allevegne
rösfen fra hans bryst.
Mange stridsbluss liar han tændtos,
mange gleder har han sendt os;
naar han tier er det tyst.
Han er tolken födt og báren
for vor nöd og lyst.
H.
Ingens arm som hans at före
ingens ord sem hans at röre.
Nár han tier er det tyst.
Sá en kvæld vil stumhet ruge
langs vor lange kyst.
Fjeldet stár og lytter, lier —
ingen svarer, Landet tier.
Nár han tier blir det tyst.
Ofanritaðan fyrirlestur hjelt
Lövland konsúll nýlega í Norð-
mannafjelaginu hjer í bænum. —>
Birtist hann hjer í lauslegri þýð-
ingu.
Dánarfregn.
Hinn 3. okt. síðastl. dó í Skora-
vík á Fellsströnd í Dalasýslu
i-húsfrú Svanhildur Ólafsdóttir,
nál. 81 árs gömul. Hún var fædd
í Höfðakoti í Eyrarsveit í Snæ-
fellsnessýslu 26. nóv. 1846. Þar
bjuggu þá foreldrar hennar Ólaf-
ur og Halldóra. Faðir hennar
Ólafur var af hinni svokölluðu
Kleifaætt, sem margir mætir
menn og merkir eru af komnir*
svo sem sr. Sveinn Níelsson á
Staðarstað og niðjar hans. Árið
1883 giftist hún Gunnari Þórðar-
syni hreppstjóra í Skoravík. —
Hafa þau búið þar samfleytt í
39 ár, en alls mun Svanhildur
hafa átt þar heima í 46 ár. Þau
eignuðust alls 7 börn, en af
iþeim eru nú aðeins 3 á lífi:
Tryggvi bóndi á Hellu á Fells-
strönd og Valborg og Kristín ó-
giftar í föðurgarði. Svanhildur
sál. var framúrskarandi mikil
fríðleikskona og góðkvendi hið
mesta, heimilisrækin og fáskift-
in. Mikið ástríki var milli þeirra
lijóna alla tíð og er því sár
harmur kveðinn að Gunnari við
fráfall hennar. Hennar er sárt
saknað af börnum hennar og
öðrum vandamönnum hennar og
vinum. x