Ísafold - 08.12.1927, Síða 2

Slátrunin í Vík
og
Kaupfjelag Skaftfellinga.
Svar til Svafars Guðmundssonar.
Verslunarfulltrúi Sís, hr. Svaf- væntanlega úr því skorið, hvoru
s»r Guðmundsson, hefir skrifað megin rjetturinn er.
grein í Tímann 2. þ. m., undir
fyrirsögninni: „Kaupfjelag Skaft
Sv. G. segir í Tímagrein sinni
mörgum átakanlegum orðum
„iornfýsi“ K. S. í þágu þessa
máls. En það vildi svo til, að
um sama leyti og grein Sv. G.
jkom út, bárust mjer í hendur
ýms gögn viðvíkjandi þessu máli.
Á þessum gögnum sje jeg að
írásögn Sv. G. er sumpart röng
og sumpart ófullkomin og vill-
andi. Þykir mjer því rjett að
nota tækifærið og skýra slátur-
fjelagsmönnum eystra frá því,
hvernig stjórn K. S. hefir ráð-
stafað því fje, er þeir lögðu af
mörkum til þess að koma sjer
upp sláturhúsi í Vík.
Kaupfjelag Skaftfellinga ræddi
fvrst þetta húsbyggingarmál á
aðalfundi í janúar 1912. Var þar
deildarstjórum K. S. falið, í sam-
ráði við deildarstjóra sláturfje-
lagsins (en þetta eru 2 sjálfstæð
fjelög), að gangast fyrir fjár-
söfnun til þess að koma upp slát-
urhúsi í Vík. Var gert ráð fyrir
10 kr. framlagi (hlutum) frá
hverjum fjelagsmanni.
Þessi fjársöfnun gekk mis-
jafnlega, í sumum hreppum vel,
öðrum illa. Þó voru þegar á
fellinga og slátrunin í Vík“. Læt- sögu slátrunarinnar í Vík í stór-
ur hann svo heita, að grein þessi. um dráttum. Hann lýsir með
s-Je svar við athugasemdum, er
ísafold og Mbl. ljetu fylgja grein
hans um sama efni, (sbr. ísa-
fold 11. okt. og Mbl. 18. okt s. 1.).
Vegna þess að hr. Sv. G. er all
Stórorður í þessari síðustu grein
sinni, talar eins og sá er vald
hefir, en fer þó með fullyrðing-
ar, sem hann hlaut að vita að
.voru rangar, þykir mjer rjett að
skýra mál þetta enn nokkru
nánar, einkum þar sem jeg hefi
fengið ný gögn í hendur.
Hr. Sv. G. byrjar grein sína
rneð því að segja að ísaf. og Mbl.
hafi með skrifum um þetta mál,
hafið ofsókn gegn Kaupfjelagi
Skaftfellinga, en ekkert hirt að
afla sjer ábyggilegra upplýsinga
um sanna málavöxtu.
Alt það, sem um þetta mál
hefir verið skrifað í Isaf. og
Mbl., hefir bygst á upplýsingum
frá sláturfjelagsmönnum eystra.
Þar sem þeir hafa ekki sjálfir
haft aðgang að þeim „ábyggilegu
upplýsingum", sem hr. Sv. G.
Tirðist nú fús til að láta í tje, er
ekki von að ísaf. eða Mbl. hafi
ikomist langt í þeirri leit eftir
uannleikanum. Hið sanna er, að
mál þetta, sem varðar alla slát-
urfjelagsmenn eystra, virðist til
þessa hafa verið vandlega graf-
ið í fylgsnum kaupfjelagsins,
þangað til nú, að til málaferla
hefir dregið.
Þá minnist hr. Sv. G. á það, að
þar sem jeg sje borinn og barn-
íæddur í Skaftafellsýslu hafi jeg
átt að þekkja þá erfiðleika sem
Skaftfellingar hafi átt við að
^tríða, áður en slátrun hófst í
Vík, og þeir ráku fjeð alla leið
til Reykjavíkur.
Sv. G. þarf ekki að minna mig
ú þá erfiðleika, sem Skaftfell-
ingar hafa átt við að etja fyr
■og síðar. Jeg þekki þá miklu bet-
ur en hann. Og einmitt vegna
þessara miklu erfiðleika, hefir
mig oft.og einatt tekið það sárt
tiú í seinni tíð, er jeg hefi sjeð
hvernig átti að leika almenning
«ystra, sem lagt hefir fram fje
til byggingar sláturhúss í Vík.
Almenningur hefir lagt af mörk-
um tugi þúsunda (yfir 60 þús.
lcr. að sögn Sv. G.). í því augna-
miði að koma sjer upp góðu slát-
urhúsi í Vík. En þegar sú stund
kom að hægt var að byggja, á
jdmenningur, sem fjeð lagði
íram, ekkert húsið, heldur versl-
unarfjelag þar á staðnum, Kaup-
'ffelag Skaftfellinga. Það fje sem
almenningur lagði af mörkum á
nú að skoðast sem ,,leiga“ til
verslunarfjelagsins, fyrir húslán
til slátrunar.
Jeg hefi oft og tíðum átt tal
um þetta mál við sláturfjelags-
inenn eystra. Þeim þykir, sem
von er, kostirnir harðir, fái þeir
ekki Ieiðrjetting sinna mála. En
l>ar sem nú hafa spunnist mála-
rferli út af deilu þessari, fæst
lagsins, heldur almennings, sem
lagði fjeð fram. K. S. fær fjeð
„til afnota“ vaxtalaust, meðan
l'jársöfnun stendur yfir; það
skuldbindur sig til að setja trygg
ingu fyrir því, að fjeð ekki glat-
ist; fyrir afnot fjárins skuld-
bindur það sig til að lána hús til
slátrunar endurgjaldslaust. Eigi
er mjer kunnugt um það, hvort
veðsetning sú, sem K. S. lofaði,
hefir nokkurntíma farið fram.
Þrátt fyrir samþykt þessa ger-
ist Sv. G. svo djarfur að halda
því fram, að K. S. hafi lánað
sláturfjelagsmönnum húseignir á
arunum 1913—1917 fyrir 10 kr.
gjald af hverjum fjelagsmanni í
eitt skifti fyrir öll. K. S. skuld-
batt sig til að lána hús til slátr-
unar endurgjaldslaust, gegn því,
að það fengi „til afnota“ það fje,
isem safnaðist í húsbyggingar-
sjóðinn.
Mál þetta kemur enn til um-
ræðu á aðalfundi K. S. í janúar
,1914. Þykir fjársöfnunin ganga
seint og er þar því „samþykt“,
að gefa engum manni færi á að
slátra á vegum Sf. Sl. í Vík,
nema hann hafi greitt (eða lof-
að greiðslu á næsta hausti) 10
kr. í húsbyggingarsjóðinn. (Þó
var látið nægja 5 kr. frá „blá-
fátækum mönnum").
Samskonar „samþykt" var
gerð á aðalfundi K. S. 1915 og
1916.
Árið 1917 verður stefnubreyt-
ing hjá K. S. í málinu. Þá er
„samþykt“ (á aðalfundi í jan.
1917), að taka 30 aura gjald af
hverri kind, sem slátrað yrði, en
nýir fjelagsmenn skyldu að auki
greiða 10 kr. (hluti í húsbygg-
næsta ári fengin loforð fyrir 86 ingarsjóð). í niðurlagi „sam-
hlutum (á 10 kr.) og innborgað
af því 46 hlutir. Þetta var upp-
lýst á aðalfundi K. S. í janúar
1913. Gerði sá fundur „sam-
þykt“ um það hvernig fje þetta
gkyldi geymt. Þar er þannig kom-
ist að orði:
þyktar“ þeirrar, sem gerð var
1917, er komist svo að orði um
þessi gjöld: „sem hvorutveggja
(þ. e. 30 au. sláturgj. og 10 kr.
frá nýjum mönnum) yrði síðan
hlutafje í kaupfjelaginu“.
Þessi „samþykt" er næsta
„Fyrir fje því, sem í þessu! skopleg. Aðalfundur K. S. ætlar
skyni (þ. e. til húsbyggingar) sjer ag skuldbinda menn í alt
er innheimt og kann að inn- öðru fjelagi (meðlimi Sf. Sl) til
heimtast og selt verður kaup- j,ess ag gerast hluthafar í K. S.!
fjelaginu til afnota, lofar kaup siíkt var öldungis ómögulegt án
fjelagið að veðsetja vöru- ^amþykkis mannanna sjálfra.
geymsluhús sitt, sem er laust Hvað aðalfundur K. S. hefir haft
við sölubúðina, og skal húsið { hyggju með þessari skoplegu
notast á hausti til þess að; „samþykt“, skal ósagt látið, en
slátra í sauðfje frá Sláturf je-' sennilega hefir tilgangurinn ver-
lagi Suðurlands, endurgjalds-. ið sa, að reyna á þennan hag-
laust. Hinsvegar svarar kaup- kvæma hátt að fá sem flesta
fjelagið engum vöxtum af fje bændur í kaupfjelagið. En það er
þessu.“ lóhugsandi, að nokkur maður
Hjer er sennilega gerð fyrsta lí?eti orðið skuldbundinn fje-
tilraun til þess að rugla reitum íagsmaður í K. S. vegna þess-
sláturfjelagsins saman við reit-'arar „samþyktar“. Það er jafn
ur kaupfjelagsins. Ekki er mjer öhugsandi, að aðalfundur K. S.
kunnugt um það, hvort slátur-j geft nú alt í einu ráðstafað f je,
fjelagsmenn hafi samþykt þessa sláturfjelagsmanna á þann hátt,
ráðstöfun á fje þeirra. En í sam- sem gert er í ,samþyktinni‘ 1917,
þykt þessari felst þetta:
Það fje, sem safnast hjá al-
án þess samþykki hlutaðeigandi
manna komi þar til. Því síður
menningi til þess að koma upp getur K. S. með slíkri „samþykt'
sláturhúsi, fær K. S. „til afnota“, losast undan skuldbindingum
meðan söfnunin fer fram. K. S. þeim, er það gekst undir 1913,
þarf ekki að greiða vexti af þegar það tók „til afnota“ það
fjenu, en skuldbindur sig til að fje, er safnaðist í húsbyggingar-
lána hús tilslátrunar endurgjálds sjóðinn.
laust, þangað til sláturhús al- j Næstu árin er enn haldið á-
mennings verður bygt. Sem jfram að rugla reitum sláturfje-
tryggingu fyrir því, að húsbygg- lagsmanna saman við reitur kaup
ingarsjóðsfjeð ekki glatist, lofar fjelagsins. 1918 „samþykkir" að-
K. S. að veðsetja húseign er það alfundur K. S. að taka 30 aura
á í Vík. gjald af hverri kind, sem slátrað
Þannig er frá máli þessu geng-'yrði, auk 10 kr. gjalds af nýjum
jð í upphafi. Sjálfur aðalfundur „fjelagsmönnum", „sem hvoru-
K. S. dirfist ekki að halda því tveggja yrði hlutafje í kaupfje-
íram, að fjeð sje eign kaupfje- 4:iginu“. Skyldi sláturgjaldið
,rerða 50 au. af hverri kind, ef þeim, sem ekki langar í hluta-
nýtt sláturhús yrði bygt á ár- brjefin og ekki eru meðlimir í
inu. Samskonar „samþykt" er K. S.? Sjá allir af þessu, að alt
gerð 1919 og stjórninni falið að blaður um leigu er marklaust,
sjá um byggingu sláturhúss. enda beint á móti samþyktinni,
Á aðalfundi K. S. næsta ár (í sem gerð var 1913.
mars 1920) er enn gerð merkileg Næsti aðalfundur K. S. (í apr.
„samþykt" um ráðstöfun á fje 1921) „samþykkir" að taka 75
því, er safnast hafði í húsbygg- au. af hverri kind, er rynni í
ingarsjóð. Hún er svohljóðandi: húsbyggingarsjóð, og að auki
„Fundurinn samþykkir að gefa „hundraðsgjald af andvirði slát-
út hlutabrjef á tillög þau, sem urfjárins, sem deilist eftir á, eft-
kaupfjelagsmenn hafa lagt fram ir því, sem húsið kostar á hverj-
til sláturhúsbyggingar. um tíma“.
En þeim fjelagsmönnum (í Sf.1 Næstu árin skeður fátt mark-
SI.?), sem lagt hafa fje til bygg-,vert. Aðalfundur K. S. gerir sín-
ingarinnar, skal gefinn kostur á: ar „samþyktir" um að taka svo
a) Að gerast fjelagsmenn í kaup og svo mikið gjald af hverri
fjelaginu, kind, sem slátrað er. Er gjaldið
b) Að þeir megi eiga fje sitt 50 au., nema 2 síðustu árin (1926
vaxtalaust hjá kaupfjelaginu, og 1927); þá er það 35 au. Gjald-
og hafi þá rjett til að slátra í inu á að verja til „viðhalds slát-
sláturhúsinu, ,,urhúsinu, greiðslu skatta og
c) Að þeir fái hlutafjeð útborg- gjalda og verðlækkunar á hús-
að, en missi afnot hússins. inu“.
Jafnframt var „samþykt" að 1924 átti að verja gjaldinu til
taka 75 au. af hverri slátraðri vegagerðar í svokallaðan „Bás“,
kind á næsta hausti og skyldi en úr þeirri vegagerð varð al-
það gjald renna í húsbyggingar- drei, svo það hefir farið í við-
sjóð. jhald, skatta o. s. frv.
Hjer virðist þá aðalfundur K. ■ --------
S. alveg fallinn frá hinni merki-' Jeg hefi þá sagt sögu þessa
legu „samþykt", sem gerð var máls, svo að almenningur eystra
1917, þar sem állir sláturfjelags- fái áttað sig á því, hvernig það
menn skyldu verða hluthafar í tr komið. Jeg er þess fullviss, að
K. S. Nú eru það aðeins kaup- fyrir öllum almenningi er skýrsla
fjelagsmenn, sem eiga að fá þessi ný, svo að hann hefir ekki
hlutabrjef út á sín tillög í hús- |átt greiðan aðgang að þeim „á-
b.vggingarsjóð. Hinir mega velja byggilegu upplýsingum“, sem Sv.
um, hvort þeir vilji geyma fje G. talar um.
sitt vaxtalaust hjá K. S. eða fá' Almenningur getur nú nokkuð
]>að útborgað; en þá mega þeir í það ráðið, hvernig ætlast er til að
ekki nota sláturhúsið lengur. farið verði með mesta velferðar-
Annars er um þessa „sam- ,mál sýslunnar. Sláturfjelag Suð-
þykt“ það að segja, að hún getur urlands er vafalaust eitt af allra
ekki skuldbundið þá af meðlim- nauðsynlegustu og bestu sam-
um Sf. SI., sem einnig eru með- vinnufjelögunum, sem til er hjer
limir K. S., án þeirra samþykk- á landi. Jeg teldi það því illa
is; aðalfundur K. S. getur ekki, farið, ef Skaftfellingar fengju
beim að forspurðum ráðstafað okki óskiftir að njóta þessa góða
fje því, sem þeir hafa lagt fram fjelagsskapar í framtíðinni. En
í húsbyggingarsjóð þannig, að fari svo, að K. S. eigi eitt að
það skuli framvegis vera hluta- ráða málefnum sláturfjelags-
fje í kaupfjelaginu. Lög K. S. manna eystra, er hætt við, að
gera ekki ráð fyrir þesskonar sambúðin fari út um þúfur.
hlutafje. En aðalfundur get-: Sláturfjelagsmenn verða nú
ur ekki skuldbundið fjelags- ]»egar að ganga að því með oddi
menn um annað en það, sem lög- og egg> að fá sitt fjelag skilið
in heimila. Fjelagsmenn þurfa i’rá K. S. fyrir fult og alt. Það
sjálfir að samþykkja ráðstöfun virðist þegar vera orðinn nægi-
aðalfundar, ef hún á að skuld- legur ruglingur á fjárskiftum
binda þá. Mjer vitanlega hafa þessar tveggja fjelaga, svo að
þeir ekki samþykt ráðstöfunina, þar er engu á bætandi.
cnda er það beint tekið fram af Að svo komnu máli skal jeg
I.ofti Jónssyni, sem nú er í máli ekki rengja þær tölur, sem Sv.
við K. S. út af þessu, að hann G. birtir viðvíkjandi því, hversu
hafi áldrei samþykt neitt í þessa mörgu fje hefir verið slátrað í
átt. Var hann þó meðlimur í K. Vík á vegum Sf. Sl. Aðeins vil
S. á þessu tímabili. jjeg geta þess, að almenningur
Jeg fæ því ekki sjeð, að aðal- \ eystra hefir sagt, að haustið
fundur K. S. 1920 hafi getað "i918 (þegar Katla g^us) hafi
skuldbundið þá af meðlimum Sf.' verið slátrað miklu fleira fje en
SL, sem einnig voru meðlimir K. Sv. G. tilgreinir. En þetta upp-
til þess að hlýta því, að þeirra lýsist alt að sjálfsögðu, í sam-
tillögum í húsbyggingarsjóðinn bandi við mál Lofts Jónssonar.
yrði ráðstafað á þann hátt, sem J Jeg get skilið það, að Sv. G.
jundurinn gerði, án þess að hver \ilji ekki fyr en í fulla hnefana
einstakur meðlimur samþykti þá \ viðurkenna annað, en að það sje
ráðstöfun sjálfur.
jK. S., sem eigi alt það fje, sem
i Eina ályktun má þó með rjettu safnast hefir í húsbyggingarsjóð-
draga af „samþyktinni" 1920. inn. Sv. G. er fulltrúi Sís, og var
Hún er sú, að það er rangt, sem ^ sendur austur til þess að inn-
Sv. G. og aðrar forráðamenn K.jheimta og semja um skuldir
S. hafa haldið fram, að slátur-1 kaupfjelagsins. Honum fyndist
afgjáldið og annað fje, sem átti að sjálfsögðu, að hann misti spón
að gangá til húsbyggingarinnar,
úr askinum sínum, ef svo skyldi
sje leiga til K. S. fyrir húslán tili fara, að K. S. yrði að endur-
slátrunar. Ef gjald þetta hefði ■greiða almenningi, sem slátrað
verið rjettmæt og löglega heimt ! hefir í Vík, alt það fje, sem
húsaleiga, hvernig dettur þá K.! safnast hefir í húsbyggingarsjóð-
S. í hug að gefa út hlutabrjef (inn og K. S. tók „til afnota“.
fyrir „leigunni“, eða endurgreiða Jón Kjartcmsson.