Ísafold - 03.04.1928, Blaðsíða 3

ISAFOLD
Geitnalaust land.
Það er ein meiriháttar land-
hreinsun, sem hefir farið fram
hjer á landi síðustu árin. Yjer er-
uni í þahn veginn að útrýma geit-
um úr landinu og.verðum von-
andi fljótlega eina geitnalausa
landið í heiminum!
Læknafjelag íslands fann upp
á þessu. Hjeraðslæknar leituðu
sjúklingana uppi. Alþingi lagði
mikið af fjenu til, en Gunnlaugur
Claessen læknaði mest og best
sjúklingana. Þetta hreif og nú er
landið að verða geitnalaust. Þeg-
ar smiðshöggið er lagt á verkið,
ætti að draga flagg á hverja
stöng! Það er svo sjaldan, sem
vjer erum öðrum þjóðum hrein-
asta fyrirmynd.
Gunnlaugur Clessen hefii' gefið
skýrslur um lækningar sínar í
Læknablaðinu og það er fróðlegt
að sjá, hve margt geitnafólkið hef-
ir verið og hvaða hjeruð hafa lum-
að á ósómanum. Er hjer því sett
tala sjúklinga, sem læknaðir hafa
verið og nöfn hjeraðanna.
Reykjavík ....
Keflavíkur .. ..
Hafnarfjarðar .
Ólafsvíkur .. .
Stykkishólms ..
Patrelvsfjarðar .
Þingeyrar .. ..
Hóls..........
ísafjarðar .. ..
Nauteyrar ....
Reykjarfjarðar
Hólmavíkur ..
Sauðárkróks ..
Hofsós........
Siglufjarðar ..
Fáskrúðsfjarðar
Hornaf jarðar . .
Vestmannaeyja
Rangár .......
Eyrarbakka . .
Grímsnes . . ..
23 sjúkl.
10 —
1 —
1 —
1 —
3 —
6 —
1 —
1 —
1 —
3 —
9 —
6 —
1 —
1 —
2 —
3 —
3 —
2 —
6 —
1 —
Samtals 85
Hjer eru aðeins taldir 85 sjúkl.,
en í raun og veru eru þeir fleiri,
því alls ha'fa 116 verið læknaðú'
á Röntgenstofunni og auk þess
nokkrir af hjeraðslæknum.
Veikin lxefir þá verið í 21 lijer-
aði svo mjer sje kunnugt, og
Reykjavík stendur fremst í þessu
eins og öðru. Þar átti enginn að
vera þegar sjúkl. voru taldir, en
23 hafa komið í leitirnar. Strandir
og Keflavíkurhjerað hafa og lagt
mikið til.
Það liefir verið unnið meira góð-
verk en flestir hugsa með geitna-
lækningunum. — Geitnasjúklingar
eiga mjög bágt og þora varla upp
á nokkurn mann að líta. Þeir losna
við þunga byrði, þegar þeir fá
fulla lækningu.
En fj^rst vjer erum nú að þrífa
til í landinu, — því ekki halda
áfram og reyna að losna líka við
kláðann og lúsina? Hvorttveggja
veður hjer uppi öllum til skamm-
ar og svívirðingar. Hvað skyldi sá
dagur heita þegar grein má skrifa
um kláðalaust land og aðra um
lúsalaust land? Þá væri gaman að
lifa!
Jeg vildi nú helst taka pólitísku
geiturnar með, sem ætla að kæfa
okkur með flokkadrætti, skuldum
og sköttum. En jeg er hræddur
um að þingið veiti ald!rei styrk til
þess.
G. H.
Joð nr þangi
Menn geta aflað sjer talsverðra
aukatekna með þangbtrenslu.
Danska stjórnin er um þessar
mundir að reyna að fá Pæreyinga
til þess að afla sjer aukatekna með
þangbrenslu og hefir utanríkis-
ráðuneytið aflað upplýsinga um
þessa atvinnugrein í öðrum lönd-
um, sjerstaklega í Noregi, Frakk-
landi, Skotlandi og Irlandi.
Reynslan hefir sýnt það í þess-
um löndum, að þarabrensla borgar
sig tæplega. En þar sem nóg er af
blöðkuþangi (Laminaria) þá borg-
ar brenslan sig vel, eins og t. d.
á Jaðrinum í Noregi. Þar er þang-
ið ýmist tekið úr f jörunni, það sem
á land rekur, eða skorið á skerj-.
um. Er það svo þurkað í tvo til
þrjá daga og síðan brent, en gæta
verður þess, að aldrei logi upp úr
og að þangið sviðni alveg til ösku.
Ekki má kæfa eldinn, og varast
verður að hella vatni yfir, heldur
verður að bæta linþuru þangi á,
ef upp úr ætlar að loga. Það er
talið að Norðmenn flytji út
3000 smálestir af þangösku á
ári hverju, og eru þó joðverk-
smiðjur þar í landi. XJmboðsm. joð-
verksmiðjanna í Skotlandi kaupa ]
öskuna í Stavanger fyrir 12 aura;
kg. Nemur því árlegur útflutning-;
ur ösku þar í landi um 360 þús.
kr. á ári og mega það eingöngu
teljast aukatekjur bænda.
Hjer á landi gætu bændur, sem
biía við sjó, haft miklar tekjur
af þangbrenslu. Má liafa mikið
gagn af liðljettingum, börnum og
'gömlu fólki, við að hirða og þurka
þangið, og er lítt skiljanlegt, að
ínenn skuli ekki liagnýta sjer þessa
atvinnugrein, sem ekki stelur tíma
!
frá öðrum bústörfum.
lingar. Þessi kórvilla hans er or-
sök þess, að frv. þetta er fram'
komið. Ráðherrann hefir í skrif-i
um sínum og ræðum um þetta
mál verið að benda á tvo hæsta-
»
rjettardóma, í máli Sambandsins
gegn Birni Kristjánssyni og máli
Garðars Gíslasonar gegn ritstj. i
„Tímans“.
Nú hlýtur J. J. að muna það,!
að báðir hinir stefndu í málum;
þessum fengu dóm; þeir voru
sektaðir og ýms ummæli dæmd
dauð og ómerk. Aftur á móti
fjekk annar sóknaraðili (G. G.)
tildæmdar litlar skaðabætur, en
hinn ekki.
Það er nú tilgangslaust, að
ætla sjer að skýra fyrir J. J.,
hvernig á því stóð, að G. G.
fjekk skaðabótakröfu sína tekna
til greina að litlu leyti, en Sam-
bandið ekki. J. J. skilur ekki og
kann ekki að meta, hverskonar
ummæli eru líkleg til þess að
baka tjón; ekki heldur hvort
sannanir eða líkur eru fyrir því
færðar, að tjón hafi orðið.
Rjettarskerðing
samvinnnljelaga.
s —1--
Eins og frá hefir verið skýrt
hjer í blaðinu, flutti Jónas Jóns-
son dómsmálaráðherra frumvarp
í byrjun þingsins, er hann nefndi
„Frv. til laga um vernd atvinnu-
fyrirtækja gegn órjettmætum
prentuðum ummælum“. Frv. er
stutt, aðeins 3 greinar.
í fyrstu greininni segir:
„Hlutafjelög, samlagsfjelög,
samvinnufjelög og önnur at-
vinnufyrirtæki, þar með talin
þau, er rekin eru af hálfu hins
opinbera, skulu njóta sömu
lagaverndar sem einstakir
menn gegn órjettmætum prent-
uðum ummælum, sem fallin
eru til að hnekkja atvinnu-
rekstri þeirra“.
Dómsmálaráðherrann hefir bit
ið sig fast í það, að fjelög eða
stofnanir njóti að ísl. lögum ekki
sömu rjettarverndar og einstak-
Leitað var álits lagadeildar há-
skólans um það, hvort frv. J. J.
gerði nokkra breytingu á nú-
gildandi lögum. Um 1. gr. frv.
farast deildinni orð á þessa leið:
„Deildin lítur svo á, að sam-
kvæmt núgildandi lögum njóti
fjelög sömu lögverndar og ein-
staklingar um atvinnurekstur
sinn gegn prentuðum, órjettmæt-
um ummælum".
Samkvæmt þessu er það ský-
laust álit prófessora lagadeildar
háskólans, að 1. gr. frv. geri
enga breytingu á núgildandi lög-
um. Fjelög njóti í þessu efni
sömu lögverndar og einstakling-
ar. Vafalaust eru allir lögfræð-
ingar sammála um þetta -atriði,
enda hafa dómstólarnir aldrei
hvikað frá þessari reglu. Fyrsta
greinin í frv. dómsmálaráðherr-
ans er því óþörf.
En svo er önnur grein frum-
varpsins. Hvaða áhrif hefir hún
á gildandi lög og dómvenjur? —
Greinin er svohljóðandi:
kosningar, að lá við áflogum og
grjótkasti á sumum fundunum.
Patursson fjell.
Jóannes Patursson fekk aðeins
}/?, atkvæða. Sambandsmaðurinn
Oliver Effersöe komst að.
Nú fer Effersöe til Danmerkur.
Tekur hann þar að segja Dönum
frá þessum sjálfstæðismönnum Fær
eyinga, er vildu skilnað við Dani.
Var honum lítill gaumur gefinn
í fyrstu.
Sumarið 1907 kemur Friðrik kon-
hngur VIII til Færeyja, á leið
lungað til lands. Er tekið var á
móti honum í Þórshöfn hjelt Pat-
hrsson djarfmannlega ræðu um
hiálefni Fatreyinga. Hafði Paturs-
Sf>n haft persónuleg kynni af kon-
hngi áður. Líkaði konungi ræðan
vel, en Effersöe og þeir samband.s-
njnenn urðu fokvondir, og svo fór
að upp frá því fekk Effersöe flest-
''tlla Dani á sitt hand.
Færeyingar fá ekki áheyrn.
Sjálfstæðismenn vilja fá skýrt
fl‘á stefnuskrá sinni í dönskum
klöðum, en því er neitað. Þeir fá
eif?i birtan staf þar.
Danskur blaðamaður kom eitt
Slhn til Færeyja á þeim árum. —
^iálfstæðismenn fylkjast um hann
og skýra honum grandgæfilega frá
málefnirm sínum. Hann snýr heim
og ætlar að koma því í blöðin. En
öll sund eru lokuð. Ekkert af því
fær að þoma á prent.
Og þannig liðu 10—12 ár, að
sjálfstæðismenn fengu eklci birt
orð í dönskum blöðum.
Patursson í Landsþinginu.
Árið 1917 voru 11 sjálfstæðis-
menn, en 9 sambandsmenn í Lög-
þinginu.
Þá var Patursson kosinn sem
fulltrvii Færeyinga í Landsþing
Dana. Samuelsen sambandsmaður
var í Fólksþinginu.
Samuelsen bar það þá fram, að
meirihluti sjálfstæðismanna í Lög-
þinginu væri falskur, því kosn-
ingalögin voru þannig í Færeyj-
um, að sjálfstæðismönnum veitti
betur, enda þótt þeir vavri í minni-
hluta meðal þjóðarinnar.
1918 bar Patursson fram þær til-
lögur í Landsþinginu:
1) að færeysk tunga yrði skóla-
mál í Færeyjum,
2) að engin lög giltu í Færeyj-
um neina þau væru samþ. á Lög-
þinginu,
3) Færeyingar fengju umráð
yfir skattamálum sínum,
*/
4) Færeyingar fengju umráða-
rjett yfir hvalaveiðum við eyj-
arnar,
5) þeir fengju stýrimannaskóla.
Þessi mál neitaði stjórnin að
leggja fram. Patursson lagði þau
þá fyi-ir þingið, en þau sofnuðu
í þingnefnd.
Þá sat Zahlestjórnin að völdum.
Zahle var Færeyingum mjög vin-
veittur. Var það notað í kosninga-
baráttunni miklu 1920, þá var t. d.
letrað á klæði sem hjekk yfir
þvera Austurgötu í Höfn: „Ned
med Zahle. Husk Færöerne.“
Siglingavandræði ófriðaráranna.
Leitað til fslands.
Á ófriðarárunum steðjuðu vand-
ræði mikil að Færeyingum, vegna
siglingateppu. Flutningar teptust
um hríð með öllu milli Danmerk-
ur og eyjanna. Frjett.ist þá um
Ameríkuferðir íslensku skipanna.
Færeyingar fengu þá sem kumíugt
er vörur hjeðan.
En þetta gekk ekki orðalaust.
Skip sem sigldu milli Færeyja og
Islands áttu það á hættu, að ensk
skip skipuðu þeim að fara til
Kirkwall. Vildu Færeyingar fá
undanþágu frá þeirri kvöð, með
skip sem flytti nauðsynjavörur
hjer á milli.
Var Rytter amtmaður beðinn að
sækja um þetta leyfi til ensku
stjórnarinnar.
En Rytter neitaði því. Hann
vildi að Færeyingar hjeldu sjer
aðeins við flutningasambandið við
Danmörku, enda þótt það á þeim
tímum væri ófært.
Símaði Lögþingið síðan til
danska sendiherrans í London, og-
bað hann að útvega sjer leyfi
þetta.
Það fjekst. Og vörur náðust
hjeðan, er björguðu Færeyinguin
úr yfirvofandi voða.
Þegar ófriðurinn endaði og sam-
göngur komust í vanalegt horf,
var nefnd sett í Landsþingi Dana,
td þess að athuga þetta bjafgráð
Færeyinga í flutningamálunum.
Ellefu menn voru í nefnd þess-
ari. Hún sat á rökstólum í eitt ár.
Var látið í veðri vaka, að Fær-
eyingar þeir, sem hefðu gengist
fyrir flutningum þessum, án þess
að fá leyfi hjá stjórninni t.il þess,
væru í raun og veru landráða-
menn.
Rannsóknanefnd þessi sendi ofð
til Færeyja, og vildi fá Færey-
inga nokkra til Hafnar til yfi;r-
„Nú telur einhver þeirra að-
ilja, sem getur í 1. gr„ sjer
fjárhagslegt tjón gert með slík-
um ummælum og skulu þá
bætur þær, er honum kunna
að verða gerðar, miðast við
tjón það, er hann færir sönnur
á, að ummælin hafi bakað hon-
um áður en hann hóf máls-
sóknina."
Lagadeild háskólans sagði álit
sitt um það, hvernig háttað væri
með skaðabætur fyrir atvinnu-
tjón samkv. gildandi lögum. Á-
lit deildarinnar er á þessa leið:
„Samkvæmt núgildandi lögum
á jafnt að bæta ólögmætt og
saknæmt atvinnutjón fjelaga sem
einstaklinga. Atvinnutjón fjelaga
sem einstaklinga er mjög oft ó-
beint, þ. e. fólgið í því, að hlut-
aðeigandi verður af viðskiftum,-
sem hann annars væntanlega
hefði notið. Fulla sönnun á það,
að slíkt tjón hafi orðið, er sjald-
an hægt að færa.“
Telur deildin það vera reglu
gildandi íslenskra laga að:
„Heimta ekki fulla sönnun á
tjónið, en dæma bætur, ef líkur
eru færðar á, að tjón hafi orðið“.
Samkvæmt þessu áliti laga-
deildar háskólans, sem bygt er á
gildandi ísl. lögum og dómvenju,.
er reglan viðvíkjandi skaðabót-
um fyrir ólögmætt, saknæmt at-
vinnutjón þessi:
I 1) Fjelög hafa sama rjett til
skaðabóta og einstaklingar, og
2) Ekki er heimtuð föll sönn-
un fyrir tjóninu, heldur látið
nægja ef líkur eru færðar fyrir
því, að tjón hafi orðið.
Samkv. 2. gr. frumvarps dóms-
málaráðherra, er hann kallar
„vernd atvinnufyrirtækja gegn
órjettmætum prentuðum ummæl-
um,“ er svo fyrir mælt, að
hlutafjelög, samlagsfjelög, sam-
vinnufjelög og ríkisstofnanir,
geti ekki fengið tildæmdar skaða-
bætur fyrir atvinnutjón, er beð-
ið er vegna órjettmætra ummæla,
nema færðar sjeu sönnur á, að
ummælin hafi bakað fyrirtækinu
tjón áður en málsókn er hafin..
heyrslu í þessu máli. Bn þeir svör-
uðu eigi öðru en þyí:
Ufcanstefnur viljum vjer engar
hafa.
Ef nefndarmenn vildu hafa tal af
þeim, þá gætu þeir komið til Fær-
eja. Málið fjell síðan niður.
Noregsmálið.
Næsti atburður í viðskiftnm:
Færeyinga við Dani, voru í sam-
bandi við hið svonefnda Noregs-
mál.
Snemma á árinu 1923 fer Paturs-
son til Noregs. Var hatm beðimx
að koma þangað t.il þess að halda
fyrirlestra um dansinn.
Fyrir 25 árum var Hulda Gar-
borg í Færeyjum, til þess að kynn-
ast færeyska dansinum. Vann hún.
síðan að því, að koma dansinuni
upp í Noregi. Hefir því verki ver-
ið haldið áfram síðan.
Um það leyti sem Patursson fer
til Noregs, skrifar Gelsvik prófess-
or um það í norsk blöð, að
Færeyingar vilji í raun og vepu
komast í samband við Norðmenn.
Oliver Effersöe var í Höfn, er
þetta gerðist. Hann svarar þessu
þannig, að staðhæfingar Norð-