Tíminn - 28.06.1980, Qupperneq 6

6
Laugardagur 28. júnl 1980.
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Rltstjórar: Þórarlnn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón Sigurösson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddúr Ólafsson. Fréttastjóri: Eirfkur S. Eiriksson. Aug-
lýsingastjóri: Steingrlmur Glslason.
Ritstjórnarskrifstofur, f ramkvæmdastjórn og auglýsingar
Slóumúla 15. Slmi 86300. — Kvöldstmar biaóamanna: 86562,
86495. Eftir kl. 20.00: 86387. VerO I lausasölu kr. 240.
-Askriftargjald kr. 4.800 ó mánuöl. Blaöaprent.
Þórarinn Þórarinsson
Erlent yfirlit
Stjórnleysið færist
í aukana í íran
Beheshti vill gera Bani-Sadr valdalausan
Þjóðin stóð sameinuð
Dagana 26.-28. júni stóð yfir á Þingvöllum vegleg-
asta þjóðhátið, sem haldin hefur verið á Islandi.
Hátiðina sóttu milli 30-35 þúsund manns eða um
þriðjungur allra landsmanna.
Nú 50 árum siðar, likist það kraftaverki, að hægt
skyldi vera að halda á Þingvöllum svo fjölmenna
hátið, sem stæði yfir i fleiri sólarhringa, miðað við
þau skilyrði, sem þá voru i landinu.
Þegar tslendingar héldu landnámshátið 44 árum
siðar, treystu þeir sér ekki til að láta hátiðahöldin
standa lengur á Þingvöllum en einn dag. Allt önnur
og betri skilyrði voru þó fyrir hendi þá til að halda
Þingvallahátið.
Þetta sýnir vel þann stórhug og bjartsýni, sem
rikti hjá íslendingum fyrir 50 árum. Að vissu leyti
mætti lika kalla það ofdirfsku. Ekki mátti neitt út af
bera með veðráttu, ef hátiðahöldin áttu ekki að mis-
takast. En þetta heppnaðist. Veðurguðirnir voru
hliðhollir.
Alþingishátiðin 1930 var haldin til að minnast
þess, að 1000 ár voru liðin frá stofnun Alþingis og
alísherjarrikis á íslandi. Forseti sameinaðs Al-
þingis, Asgeir Ásgeirsson, rifjaði upp i snjallri ræðu
þá þakkarskuld, sem þjóðin hefði að gjalda Alþingi
fyrir 1000 ára starf.
Alþingi hið forna hefði haldið betur uppi merkjum
jafnréttis og félagshyggju en dæmi voru um sam-
timis. Alþingi hið nýja hafi undir forustu Jóns
Sigurðssonar og arftaka hans haft forustuna i
endurreisnarsókninni. Fyrir tilverknað þess hófst
mikil framfaraöld á Islandi.
A þeim fimmtiu árum, sem liðin eru frá Þing-
vallahátiðinni, hefur Alþingi ekki siður dugað þjóð-
inni vel en áður fyrr. óviða i heiminum hafa orðið
meiri framfari'r en á íslandi á þessum tima.
Lifskjör á Islandi eru nú ein hin beztu i heiminum.
Með útfærslu fiskveiðilögsögunnar i 200 milur, mik-
illi ræktun landsins, fullkomnum fiskveiðiflota,
byggingu orkuvera, fiskvinnslustöðva og margs
konar verksmiðja hefur verið búið svo i haginn, að
lifskjörin eiga enn að geta bat'nað, ef þjóðina skortir
ekki dug, djörfung og bjartsýni til að halda fram-
farasókninni áfram.
Framsóknarmenn hafa af eðlilegum ástæðum oft
miiinzt þess með nokkru stolti, að flokkur þeirra fór
með stjórn á þjóðhátiðarárinu 1930. Rikisstjórn
Framsóknarflokksins sat þá að völdum, studd af
Alþýðuflokknum. Allir þingforsetarnir voru lika
Framsóknarflokksmenn.
Rikisstjórnin hafði hafið mikla umbótasókn og
naut þess, að góðæri var i landinu. Það rikti vaxandi
trú á land og þjóð á þessum árum.
Það leiddi af róttækri stjórnarstefnu Fram-
sóknarflokksins, að miklar stjórnmáladeilur voru i
landinu, ef til vill þær mestu á þessari öld. Þó tókst
að halda Alþingishátiðinni utan og ofan þeirra.
Römmustu andstæðingar áttu sæti i undirbúnings-
nefndinni, en einn af þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins, Jóhannes Jóhannesson bæjarfógeti, var
formaður hennar. Nefndin starfaði i fjögur ár kaup-
laust og hélt 80 fundi. Þar rikti full eining um að
gera hátiðina sem veglegasta.
Meðan Alþingishátiðin stóð yfir hurfu flokka-
drættir úr landinu. Þjóðin stóð sameinuð. Alþingis-
hátiðin er sönnun þess, að þrátt fyrir allar deilur,
geta íslendingar staðið saman, þegar mest á riður.
Þ.Þ.
HINN kunni bandaríski
blaðamaöur Joseph C. Harsch
lýsti nýlega i einni greina sinna
þeirri skoðun, aö allar refsiað-
gerðir gegn Iran vegna glsla-
tökunnar I Teheran, væru meira
og minna út I bláinn, sökum
þess, að raunverulega væri þar
ekki nein rlkisstjórn, sem hægt
væri að semja við. íran væri að
miklu leyti stjórnlaust land.
Meðan þannig væri ástatt I
lran, væru refsiaðgerðir aðeins
llklegar til að gera illt verra.
Rlkisstjórn sú, sem Khomeini
biskup setti á laggirnar eftir að
keisaranum var steypt af stóli,
var að mestu leyti valdalaus .
Khomeini ómerkti hvað eftir
annað gerðir hennar og rak
hana að lokum frá völdum.
Sjálfur gerði Khomeini hins
vegar ekki tilraun til að taka
stjórn landsins I slnar hendur.
Hann greip aðeins I taumana,
þegar honum þótti sérstök
ástæða til, en lét stjórnina af-
skiptalausa aö öðru leyti. Hún
hvorki gat stjórnaö undir þess-
um kringumstæðum né þoröi
það, þar sem hún átti ógildingu
Khomeinis stöðugt yfir höfði
sér.
Ýmsir gerðu sér vonir um, að
þetta myndi batna eftir aö for-
setakosningar höfðu farið fram
og Bani-Sadr hafði verið kjörinn
forseti með yfirgnæfandi meiri-
hluta atkvæða. Bani-Sadr
reyndi llka I fyrstu að sýna
nokkurn myndugleika. Það
hélst hins vegar ekki lengi.
Hvað eftir annað hefur Khom-
eini gripið I taumana og ógilt
verk hans.
Um skeið horfði t.d. svo, að
Bani-Sadr væri á góðri leið meö
að leysa gIsladeiluna.Aður en af
þvl yrði, greip Khomeini inn I og
lýsti yfir þvl, að það skyldi
verða verkefni vætanlegs þings
að ráða glslamálinu til lykta.
EFTIR að stjórn Bani-Sadr
hafði þannig reynzt getulitil,
bundu menn nokkrar vonir við
þingið, en endanlegri kosningu
til þess lauk um miðjan mal.
Það kom saman nokkrum dög-
um siöar og hefur slðan setið að
störfum. Eitt fyrsta verk þess
átti aö vera aö velja forsætis-
ráðherra. Þvl starfi hefur þaö
ekki lokið enn og er með öllu
ósýnt nú hvenær það verður.
Þessi dráttur stafar af þvl að
risin er mikil valdabarátta milli
leiðtoga Islamska lýðveldis-
flokksins, Beheshti biskups
annars vegar og Bani-Sadr
hins vegar. Islamski lýðveldis-
flokkurinn, sem er undir leiö-
sögu Beheshtis, fékk meirihluta
á þingi, og gerir þvl kröfu til
Bani-Sadr forseti.
þess aö ráða þvi, hver forsætis-
ráðherrann verður. Bani-Sadr
telur hins vegar, að forsetinn
eigi að velja forsætisráðherr-
ann. Khomeini hefur dregið aö
skerast I leikinn. Meðan situr
þingið aðgerðalaust.
Svo langt hefur þessi deila
gengið, að 18. þ.m. birti mál-
gagn Bani-Sadr frásögn af þvl,
að einn helzti leiötogi Islamska
lýðveldisflokksins, Hassan Ayat
að nafni, væri að undirbúa sam-
særi gegn Bani-Sadr, sem stefnt
sé að þvl að hrekja hann frá
völdum eða að gera hann valda-
lausan. Slðar voru birt þessu til
sönnunar samtöl, sem Ayat
hafðiátt viðtilgreinda menn um
þetta efni, en þau höfðu verið
hljóðrituö.
Bani-Sadr lýsti yfir þvl I
framhaldi af þessu, að hann
myndi aldrei fallast á að afsala
sér völdum né samþykkja að
forsetaembættiö yröi valda-
laust.
Khomeini hefur enn ekki
viljað fella úrskurð I þessari
deilu, en á meöan eykst stjórn-
leysi I landinu.
Hins vegar hefur Khomeini
endurtekið, að það verði að vera
verk þingsins aö leysa glsladeil-
una, en engar llkur viröast til
þess, að þingiö taki hana til
meðferðar I náinni framtlö.
MEÐAN þeir, sem nú fara að
nafni til meö völd I Iran, halda
áfram aö deila meö framan-
greindum hætti, eykst óánægjan
hjá almenningi. Hún er vatn á
myllu róttækra vinstri hreyf-
inga, sem viröast llka óðum
færast I aukana. Þau, sem eru
hliðholl Rússum, láta þó ekki
bera mikið á sér að sinni.
Hinn 12. þ.m. söfnuöust fylgis-
menn þessara róttæku vinstri
samtaka saman I nánd við
bandarlska sendiráöið. Frétta-
skýrendur telja, að þar hafi
komiö saman um 100 þús.
manns, en aörir nefna 150 þús-
und manns. Þetta þoldu hægri
menn ekki og létu þeir þjálfaðar
varðsveitir sínar ráðast á
mannfjöldann. Átök urðu mikil
og stóðu I fleiri klukkustundir.
Þetta og fleira bendir til, að
róttæk vinstri öfl hugsi sér orðið
til hreyfings. Þau eiga vafalaust
eftir að koma meira við sögu
áður en lýkur.
1 næstu framtlð veröa það þó
að llkindum átökin milli Bani-
Sadr og Beheshti, sem munu
setja mestan svip á Irönsk
stjórnmál. Meöan þau verða
ekki leyst með einhverjum
hætti, heldur íran áfram að
verða stjórnlltið eða stjórnlaust.
Endalokin geta orðið þau, aö
þriöji aöili vlki þeim Bani-Sadr
og Beheshti báðum til hliðar,
ásamt stuðningsmönnum
þeirra. Sennilega er það rétt-
mæli hjá Joseph C. Harsch, að
byltingin I Iran hafi hafizt 16.
janúar 1979, þegar keisarinn
flúöi úr landi, en henni sé hvergi
nærri lokiö enn, eða úrslitin séð
fyrir.
Byltingin hafi verið gerö af
öflum, sem voru ósammála um
flest annað en það, að vera á
móti keisaranum. Þau eigi eftir
að berjast um völdin og ómögu-
legt er að segja um hvenær
þeirri gllmu lýkur.