Tíminn - 09.09.1980, Page 9

Þriöjudagur 9. september 1980
13
Hægláti Ameríku-
maðurinn ssuss
Birnir
á Kjarvalsstööum
Einhver hljóölátasti myndlist-
armaöur okkar er ef til viii Björn
Birnir, sem hélt sina fyrstu sýn-
ingu i Norræna húsinu, áriö 1977,
eftir aö hafa unniö aö myndiist f
tæpan áratug, eftir kennslu um
umfagnsmikið myndlistarnám,
heima og erlendis.
Sýning hans i Norræna húsinu
vakti talsveröa athygli, þvl þá
virtist enginn muna þaö lengur,
aö hann væri myndlistarmaöur.
Einhverra hluta vegna sá und-
irritaöur ekki þá sýningu, sem er
dálitið bagalegt nú, þegar lista-
maðurinn kemur með aðra sýn-
ingu, eftir að hafa nnnið að mynd-
list og stundað listnám við Indi-
ana State University, en þar
dvaldi hann um 2-3 ára skeið.
Hann kemur nú heim með föng
sin, eins og hljóðláti Ameriku-
maðurinnog stofnar til sýningar i
vestursal Kjarvalsstaða.
Það er fengur að því að fá nú,
eftir nokkurt hlé, að sjá banda-
riska vinnu i myndlist, fá svona
„hæglátan Amerikumann” I
heimsókn. Það er úrvinnslu úr
nýjum myndheimi.
ísland og amerísk
myndlist
Að visu sóttu margir af þekkt-
ari myndlistarmönnum okkar
nám í Bandarikjunum á striðsár-
unum og eftir strið, þegar Dan-
mörk var lokuð og Paris líka, en
skandinavisk, akademisk mynd-
hefð hefur löngum tröllriðið is-
lensku myndlistarlifi og viðfangs-
efnum, þannig að segja má frá
myndlistarlegu sjónarmiði að
flestir málarar á Norðurlöndum
séu að bauka við sömu myndina
ogmálieins ogdanskir prófessor-
ar. Þetta er að visu traustur skóli
og vandaður, en orðinn býsna
þreytandi upp á siðkastið. Þjóð-
areinkennieiga og hljóta að verða
uppistaöan i allri myndlist, sem
þróast á eðlilega.
Það er engum vafa bundið, að
Björn Birnir hefur orðið fyrir
verulegum áhrifum af banda-
riskri nútimalist, eða vissum
greinum hennar. Hefur sótt þang-
að drjúg föng, og listunnandi er
ég hitti á Kjarvalsstöðum sagði,
að Bjöm hefði greinilega gjört
góða ferð vestur um haf.
Það er ef til vill að finna nokkur
sannleikskorn i þvi, sem prófess-
or Charlegs Reddington segir um
myndir Björns, en hann kenndi
honum vestra. Hann segir:
„Fyrsta kennslumisserið i
Rikisháskólanum I Indíana, I
Terre Haute, var erfitt. Björn var
ekki viss um að hverju hann var
aðleita, en nógu skynsamur til að
skilja að vaxtarþörf hans sem
listamanns krafðist þjálfunar i
einbeitingu i einhvers konar
námsferli, svo sem listaskóla.
örðugleikarnir voru miklir:
Áföllin voru fá, og uppskeran
bætti þau fyllilega upp.
Til þess að skilja hin nýju áhrif
bandarisks landslags i málverk-
um Björns Birnir, er mikilvægt
aðskilja myndræn einkenni þessa
hluta Bandarikjanna, miðvestur-
rikjanna. Terre Haute er i suð-
vestur Indiana og liggur að Illi-
nois, meðfram Wabash ánni.
Borgin er milli Indianapolis og St.
Louis, við mestu austur-vestur
hraðbraut Bandarik janna.
Chicago er um 320 km beint I
norður. Slétturnar I kring, sem
mynduðust á siðustu isöld i Norð-
ur-Ameriku urðu að eins konar
affallskerfi fyrir Vötnin Miklu. Á
þessari viðáttu er engin hæö eða
fell, sem risi undir nafni, svo
hundruðum kilómetra skiptir, og
salt vatn hvergi nær en 1300 kiló-
metra. Umhverfi af þessu tagi er
sannarlega til þess fallið aö vekja
heimþrá hjá þeim, sem áður
hefurbúið við sjó. Björn var eng-
in undantekning. Hann notaði
þessar andstæður til þess að um-
mynda sléttuna i viðfema Is-
lenska Paradis.
Þrátt fyrir mikla beitingu si-
endurtekinna flata, hafa litirnir
alltaf haldist islenskir. Þessir
mildu.hægu tónar, sem ég skynja
sem Island, skiptast skarpt á við
láréttar linur og lóðréttar, og
endrum og eins ákveðnar skálin-
ur — einmitt stefið úr málverkum
frá Indiana. Rúmið er afmarkað
til þess að komast hjá þreytandi
tilraunum til að breyta endalaus-
um flötum I dýpt, en umbreytt
með hönd skáldsins I samlyndi
hafs og lands”.
Myndirnar á
Kjarvalsstöðum
Égheld aðunntsé að taka undir
flest sem þarna er sagt, nema ef
vera kynni þetta með „islenska
liti”. Leita verður nokkra áratugi
aftur I timann til svo mildra lita,
og þeirra loðhrimstóna er þarna
eru notaðir. Við sáum þessa liti i
eldri verkum Sverris Haraldsson-
ar á sinum tima, hjá Valtý Pét-
urssyni og Sigurði Sigurðssyni.
Islensk litastefna á,vorum dögum
er miklu afdráttarlausari en
þarna er notuð.
Á sýningu Björns Birnir eru um
55 verk, málverk, teikningar,
blönduð tækni, og vinnubrögðin
eru ávallt yfirveguð og þótt sum-
ar myndirnar virðast ekki full-
kláraðar, þ.e. hjálparlinur standa
áfram og ekki er búið að fylla út I
riki. Hún er smávaxin og dökk-
hærð og geislar af fjöri og áhuga á
mönnum og málefnum. Þessi
hæfileiki, ásamt reynslu hennar
af ferðum um fjölda landa, kemur
henni að notum i bók hennar þar
sem hún á gamansaman hátt
fjallar um ýmsar sálarkreppur
miðaldrafólks og staðlaðar hug-
myndir, hrukkur, slakandi vöðva
og þverrandi kynorku. Kaflar
eins og „Keppinauturinn ungi”,
„Eldri konur og yngri menn”, eru
byggðir á eigin reynslu Kubelku
og þar lýsir hún hlutunum af
furðulegri hreinskilni.
Frá þvi er hún var barn i Linz I
Austurriki, þráði hún alltaf að
búa erlendis. Faðir hennar
stjórnaði kammerhljómsveit og
ferðaðist mikiö. Eftir að hafa lok-
ið kennarskólanámi i Vin flutti
hún til Parisar, 19 ára gömul.
„Ég elskaði Paris frá byrjun,”
segir hún. „Vin var svo grá á
þessum tima, — eins og fanga-
búðir.”
I Paris hitti hún Englending,
„Þetta er byggt á minni eigin
reynslu. Þarna segir frá yngri
konu, sem nær manninum að visu
frá mér, en hann kemur sifellt
aftur. Auðvitað skildi maðurinn
ekki, þvi hann vill hafa konurnar
báðar. Fjöldi karla gefur sig að
yngri konunum, vegna þess að
þær eldri er ekki svo létt aö leika
á.”
Þótt hún væri bara „vinkonan”
I augum kunningja elskhugans,
var hún sifellt að skrifa greinar
fyrir „Die Presse.” Þegar hún
sré.ri á ný til Vinar 1977, til þess að
taka háskólapróf, réði blaðið
hana til sin. Hún talar reiprenn-
andi frönsku og ensku og höfuðat-
vinna hennar varð þvi að eiga
viðtöl við frægt fólk, sem talaði
þessi mál, fremur en þýsku. Hún
vakti mikla athygli fyrir tveimur
árum, þegar hún fékk viðtal við
drottningu Spánar, en viðtalið olli
úlfaþyt, vegna ummæla drottn-
ingar um kommúnisma.
- hlustaðu bá
;a
sem hún giftist og þau ferðuðust
saman til Astraliu, Indlands og
Suð-Austur Asiu, en fóru loks til
London 1967. ,,Ég vann ekkert,
þar sem honum þótti ófint að ég
ynni,” segir hún. „Svo byrjaöi ég
að læra að nýju.” Eftir þvi sem
hún kynntist Englandi betur, tók
hún að þreytast á hjónabandinu.
„Við áttum ekkert sameigin-
legt,” sagði hún.
Þau skildu og hún fór til Vinar.
Brátt komst hún i tygi við kvænt-
an bandariskan blaðamann.
Hann bjó I Paris og hún tók sig
senn upp og flutti til Parisar 1974.
„Ég var sifellt að viða að mér
efni I bók, án þess að gera mér
það ljóst,” segir hún. „Þegar ég
fór til Montmartre sá ég að elsta
vændiskonan var sú vinsælasta.
Ég tók eftir þvi að hinar eldri
konur voru aðnjótandi meiri at-
hygli og aðdáunar.”
Lif hennar með kvæntum
manni varð uppistaðan I kaflan-
um „Keppinauturinn ungi”.
Viðbrögð við greina-
skrifum
Hún ritaði grein sem hét, „Það
er gaman að eldast,” og var hún
byggð á viðtölum við fólk sem hún
vann með og einnig fólk eins og
tiskufrömuði og kvikmynda-
stjörnur. „Ég fékk tugi upphring-
inga. Konur skrifuðu mér i tvo
eða þrjá mánuöi. Ég fann að ég
varð að skrifa bók.”
Astarsambandið við ameriska
blaðamanninn dó náttúrulegum
dauða og siðustu 2-3 ár hefur Ku-
belka búið i ástriku sambandi
með 23 ára gömlum tónlistar-
stúdent. Þar kom efnið I kaflann
„Eldri konur og yngri menn.”
„1 fyrsta sinn bý ég nú meö
manni, sem ekki reynir aö ráða
yfir mér,” segir hún. „Menn á
þritugsaldri hafa aðra afstöðu til
hlutanna, en menn, sem komnir
eru yfir fertugt. Þeir eru ekki
hræddir við að vera bliðir. Þeir
hafa ekki áhyggjur af hrukkum
né gráu hári, þvi engu sliku er
fyrir að fara. Vinir kunningja
hennar, sem eru jafn gamlir
systurdóttur hennar, sýna henni
athygli. „Konur um 25 ára aldur
eru eindæma leiðinlegar og
heimskar,” segir hún, svo ég nýt
allrar áthyglinnar.”
1 bók sinni ber hún saman af-
stöðu til eldri kvenna i Frakk-
landi, þar sem þær hafa verið
virtar frá öndverðu og afstööuna I
Englandiog Ameriku. „óttinn við
að eldast er ameriskur ótti, sem
hófst eftir aðra heimsstyrjöld,”
segir hún. „Þegar svo margir
höfðu veriö drepnir vantaði nú
konur til að ala börn og unga kon-
an var auglýst upp I kvikmynd-
um.”
Hrukkur og gildi
Frá þessum tima hefur æsku-
dýrkunin verið við lýði. „HarperS
Bazaar helgaði heilt tölublað
eldri konum, en þar var aðeins
komiðaðytra borðinu,” segir hún
full fyrirlitningar. „Þar var rætt
um hvemig leyna skyldi hrukk-
um, frekar en að segja hvernig
auka ætti sjálft gildi manneskj-
unnar. „Kvenréttindakonur hafa
bent á að i' bókinni ræði hún um
einstaklinga, en gleymi að taka
þjóðfélagið fyrir. „Fólk verður að
bjarga sér hver fyrir sig, en ekki
biða eftir að þjóðfélagið breyt-
ist,” svarar hún þessu.
Þótt hún telji sig senn verða að
fara frá Austurrfki, sækir hún
flest rök bókarinnar til hinnar
austurrisku fjölskyldu sinnar.
Móöir hennar var 42ja ára, þegar
Kubelka fæddist og einn fyrsti
kaflinn heitir: „Eldri konur eru
betri mæður.”
„Hin ungverska amma min
giftist tvitugum manni, þegar hún
var76 ára,” segir Kubelka. „Þeg-
ar hún dó, 86 ára, voru þau enn
saman.”
„Þetta er meginefni bókarinn-
ar,” segir hún. „Það er ekki æsk-
an, heldur straumarnir og per-
sónuleikinn, sem máli skiptir.Það
er meira atriöienhúöhreinsun og
faröi. Þú ferö að eldast tvitugur.
Þá er þegar kominn timi til aö
læra að gefa, svo fólk verði ástar
aðnjótandi þegar fram I sækir.”
Málverk eftir Björn Birnir.
hvern myndflöt, þá veldur það
ekki neinni truflun.
Það þekkja margir myndlistar-
menn að það er vont að mála i út-
löndum, finna mótiv úti, hvort
sem þaðer ibæjum eða úti i sveit-
um. Menn verða helst að lifa með
myndheimi sinum lengi, til að
skilja og skilgreina.
Að visu er þetta misjafnt, eins
ogeinstaklingarnir eru misjafnir,
enþað verðurfróðlegt að fylgjast
með, þegar Bjöm Birnir sýnir
næst, verk unnin i islensku um-
hverfi.
Mér skilst að sýningu Björns
ljúki i byrjun þessarar viku og
ættu sem flestir að sjá hana.
Jónas Guömundsson.

CHEVROLET
TRUCKS
Ch. Malibu Classic station
Pontiac Grand Prix
Opel Record 4d L
Vauxhall Viva de lux
Oldsm. Cutlass Brough. D
Mazda 929, 4ra d.
Ch. Malibu Classic
Ch. Blazer Cheyenne
Ford Cortina
Ch. Blazer Cheyenne
Ch. Nova Custom 2d.
Galant
Ford Maveric 2ja d.
Lada 1600
Scout II VI, sjálfsk.,
Range Rover
F. Cortina 2000 E
Mazda 323 - d.
Ford BroncoRanger
Ch. Malibu Classic station
Ch. Caprice Classic
M. Bens 230, sjálfsk.
Ch. Nova Conc. 2ja d.
VW Passat
Lada Sport
Ford Fairmont Dekor
Peugeot 304 station
Lada Topaz 1500
Ch. Suburban m/framdrifi
Pontiac Grand Le Mans
Oldsm. Delta diesel
Toyota Cressida 5 gira
Mazda 929station
Austin Mini
Austin Allegro
Datsun 220 Cdiesel
Ch. Nova Concours 2d
Range Rover
Mazda 626 2,0
Datsun 220 Cdiesel
Ch. Maiibu Sedan sjálfsk.
Ford Bronco V8, sjálfsk.
Man vörubifreið
•78 8.500
'78 9.950
’77 5.500
’77 3.300
'79 12.000
'74 3.200
'78 7.700
'76 7.800
'71 1.000
'77 9.000
'78 7.300
'79 6.500
'70 2.000
'78 3.500
'74 3.800
'75 8.500
'76 4.000
'80 5.800
'76 6.500
'79 10.300
'78 9.500
'72 5.200
>77 6.500
'74 2.700
'79 4.900
'78 6.300
'77 4.900
'78 3.200
'69 2.500
'78 10.300
'79 10.000
'78 6.000
'76 4.300
'75 1.600
'79 4.000
'72 2.200
'78 7.500
'76 9.500
'80 7.100
'77 6.000
'79 8.500
'74 4.800
'70 9.500
Samband
Véladeild
ÁftMÚL* 3 SÍMM 3M00I
l.l
Göngum
ávallt vinstra
megin
á móti akandi
umferð..
yx
IFERÐAR