Tíminn - 18.01.1981, Qupperneq 7

Sunnudagur 18. janúar 1981

7
Þórarinn Þórarinsson:
Ályktanir flokksþinga
Vetrarsól viö Skerjafjörð. Tlmamynd Róbert.
um
Ályktunin 1944
Stjórnarskrárnefnd vinnur nú
að því að gangafrá tillögum um
önnur atriði stjórnarskrárinnar
en kjördæmaskipun og kosning-
ar. Beðið er eftir tillögum um
það efni frá þingflokkunum.
1 tilefni af þvi, að stjórnar-
skrármálið mun vafalitið verða
til umræðu i náinni framtið,
þykir rétt að rifja hér upp álykt-
anir, sem flokksþing Fram-
sóknarmanna hafa gert um
stjórnarskrármálið siðan 1944.
A 7. flokksþinginu, sem haldið
var 12.-18. marz 1944 var gerð
svohljóðandi ályktun:
„1. Flokksþingið lýsir ánægju
sinni yfir ákvörðun Alþingis um
stofnun lýðveldis á komandi
sumri, enda er sú ákvörðun i
fullu samræmi við ályktanir 6.
flokksþings Framsóknarflokks-
ins árið 1941.
Jafnframt skorar flokksþing-
ið á Framsóknarmenn um land
allt að vinna að þvi, að þátttak-
an i þjóðaratkvæðagreiðslunni
um skilnaðinn við Dani og lýð-
veldisstjómarskrána verði al-
menn og einhuga.
2. Flokksþingið telur það
brýna nauðsyn, að stjórnar-
skráin verði tekin til endurskoð-
unar svo fljótt sem þvi verður
við komið eftir stofnun lýðveld
isins.
Við þá endurskoðun vill
flokksþingið leggja áherzlu á
það, að eftirtalin atriði komi til
sérstakrar athugunar:
a. Að forseti veröi þjóðkjör-
inn.
b. Að gefa forseta vald til þess
að skipa rikisstjórn með sér-
stöku valdi, ef ókleift hefir
reynzt að mynda þingræðislega
stjórn, enda viki hún fyrir
stjórn, er styðst við meirihluta
Alþingis.
c. Að forseti hafi frestandi
synjunarvald. Lagafmmvarp,
er forseti synjar staðfestingar,
skal borið undir þjóðaratkvæði,
og gengur fyrst i gildi, er það
hefir náð samþykki meira hluta
alþingiskjósenda, er mætt hafa
við atkvæðagreiðsluna.
d. Að takmarkaður verði rétt-
ur einstakra þingmanna til þess
að bera fram hækkunartillögur
við fjárlög.
3. Flokksþingið leggur sér-
staka áherzlu á:
a. Að öllu landinu verði skipt i
einmenningskj örd æmi.
b. Að allir þingmenn verði
kjördæmakjörnir.
c. Aö þingmönnum veröi
fækkað.
d. Að sett verði itarleg ákvæði
um ýms þegnréttindi, t.d. um
eignarrétt, tryggingar og fé-
lagslegt öryggi”.
Ályktunin 1946
A 8. flokksþinginu, sem haldið
var28.nóvember —3. desember
1946, var gerö svohljóðandi á-
lyktun:
„Flokksþingið átelur þann
drátt, sem orðinn er á endur-
skoðum stjórnarskrárinnar, og
vill að nú þegar sé nefnd, er
skipuð sé fulltrúum allra þing-
flokka, faliö að gera tillögur i
málinu.er siðanséu lagðar fyrir
sérstakt stjórnlagaþing, sem
samkyæmt breytingum á nú-
verandi stjórnarskrá, væri falin
afgreiösla þess. Frumvarp það
er stjórnlagaþingið samþykkir,
yrði siðan lagt undir þjóðarat-
kvæði til staðfestingar eða synj-
unar.
Flokksþingið telur, að i hina
nýju stjórnarskrá ætti að setja
ákvæði, sem miða að þvi:
1. Að auka vald héraðanna til
eflingar sjálfsforræði þeirra og
fjárhagsafkomu.
2. Að þjóðkjörinn forseti hafi
vald til að skipa rikisstjóm, ef
Alþingi reymist ókleift að
mynda þingræðislega stjórn,
enda vi"ki hún fyrir stjtírn, er
styðst við meirihluta Alþingis.
3. Að forseti hafi frestandi
synjunarvald.
4. Að allir alþingismenn verði
kjördæmakosnir og þeim fækk-
að. Telur flokksþingið núver-
andi kjördæmaskipun og kosn-
ingatilhögun fráleita, og að
skipting landsins i einmenn-
ingskjördæmi muni reynast
þjöðinni bezt.
5. Að bæta vinnubrögð alþing-
is og stytta þinghaldið, t.d. meö
þvi að þingmennska verði aðal-
starf alþingismanna um þing-
timann.
Flokksþingið telur ennfrem-
ur, að nauðsyn beri til, að sett
verði i stjórnarskránni ákvæði
um ýms þegnréttindi, t.d. um
eignarrétt, veiting rikis-
borgararéttar o.fl.”
Ályktunin 1950
A 9. flokksþinginu, sem haldiö
var 17.-22. nóvember 1950, var
gerð eftirfarandi ályktun:
„I. Niunda flokksþing Fram-
sóknarmanna leggur á það
áherzlu, að hraðað sé setningu
nýrrar stjórnarskrár. Telur
flokksþingið, að hina nýju
stjórnarskrá eigi að byggja á
eftirtöldum grundvallaratrið-
um:
1. Framkvæmdarvald og lög-
gjafarvald verði aöskilið meira
en nú er, og skipi þjóðkjörinn
forseti stjórn rikisins, hafi Al-
þingi eigi myndað nýja rikis-
stjórn einum mánuði eftir að
rikisstjórn hefir verið veitt
lausn.
2. Allir þingmenn veröi kjör-
dæmakosnir. Kjördæmaskipun-
in taki eðlilegt tillit til sérstöðu
dreifbýlisins.
3. Skipun æðsta dómsttíls
þjóðarinnar verði ákveöin i
stjórnarskránni.
4. Héruð landsins njóti meiri
sjálfstjórar en nú er. Sérstaða
þeirra verði ákveðin i stjórnar-
skránni.
II. Niunda flokksþing Fram-
sóknarmanna skorar á Alþingi
að gera þá breytingu á gildandi
stjórnarskrá, að ný stjómar-
skrá skuli samþykkt á sérstöku
stjórnlagaþingi og jSiöan borin
undir þjóðaratkvæði.
Flokksþingiðtelur eðlilegt, að
kosið verði i einmenningskjör-
dæmum til stjórnlagaþingsins”,
Ályktunin 1953
A 10. flokksþinginu, sem hald-
ið var 20.-25.marz 1953 var gerð
svofelld ályktun:
„Tiunda flokksþing Fram-
sóknarmanna endurtekur þá á-
skorun siðasta flokksþings til
Alþingis að gera þá breytingu á
gildandi stjórnarskrá landsins,
að sérstakt stjórnlagaþing skuli
kosið til þess að setja nýja
stjómarskrá.
Flokksþingið telur ráðlegt, að
þingmenn stjórnlagaþingsins
verði allt að 52, og að kosning
þeirra farifram eftir riúgildandi
reglum um kosningar til Alþing-
is.
Þá telur flokksþingið einnig
við eiga, að stjómmálaflokkar,
sem fulltrúa eiga á Alþingi, eða
hafa haft fulltrúa i kjöri til Al-
þingis, megi ekki bjóða menn
fram til stjórnlagaþingsins.
Aftur á móti geti samtök fram-
bjóðenda til stjórnlagaþings
borið fram landslista og fengið
jöfnunarsæti eftir sömu reglum
og nú gilda um stjórnmála-
flokka, sem bjóða fram til Al-
þingis”.
Ályktunin 1959
A 11. flokksþinginu, sem hald-
ið var 1956, var engin ályktun
gerð, enda var þá nær eingöngu
fjallaðum fyrirhugað kosninga-
bandalag við Alþýðuflokkinn.
A 12. flokksþinginu, sem hald-
ið var dagana 11.-19. marz 1959,
var gerð eftirfarandi ályktun
með hliðsjón af þeirri breytingu
á kjördæmaskipan, sem þá var
á döfinni og Sjálfstæðisflokkur,
Alþýðuflokkur og Sósialista-
flokkur höfðu orðið sammála
um:
„12. flokksþing Framstíknar-
manna leggur á það megin á-
herzlu að vernda beri rétt
hinna sjálfstæðu; sögulega
þróuðu kjördæma til þess að
hafa sérstaka fulltrúa á Alþingi.
Jafnframt telur það rétt að
fjölga kjördæmakosnum þing-
mönnum fjölmennra byggöar-
laga, þó þannig að tekið sé eðli-
legt tillit til aðstöðumunar kjós-
enda i einstökum byggðarlögum
til áhrifa á þing og stjórn.
Flokksþingið telur að stefna
beri að þvi að skipta landinu i
einmenningskjördæmi utan
Reykjavikur og þeirra kaup-
staða annarra, sem rétt þykir
og þykja kann, að kjósi fleiri en
einn þingmann. Með hæfilegri
fjölgun kjördæmakjörinna þing-
manna falli niður uppbótarland-
kjörið.
Telur flokksþingið að ein-
menningskjördæmi sem aðal-
regla sé öruggastur grundvöllur
að traustu stjórnarfari.
Flokksþingið telur að skylt sé
að ljúka sem allra fyrst endur-
skoðun stjórnarskrárinnar i
heild og aö þar þurfi fleiru að
breyta, en kjördæmaskipan.
Telur flokksþingið þjóðinni
hollast að sem viðtækast sam-
komulag geti orðið um öll
grundvallaratriði stjórnskipun-
arlaganna.
Flokksþingið skfrskotar til
ályktana fyrri flokksþinga
Framsóknarmanna um aðæski-
legast væri að sérstaklega
kjörnu stjórnlagaþingi, sem
ekki hefði öðrum málum aö
sinna, væri fengið ákvörðunar-
vald um gerð stjómarskrárinn-
ar og að hin nýja stjórnarskrá
tæki siðan gildi, er hún heföi
hlotið samþykki við þjóðarat-
kvæðagreiöslu”.
Ályktunin 1971
A 13. flokksþinginu, sem hald-
ið var 1963, og 14. flokksþinginu,
sem haldið var 1967, voru engar
ályktanir gerðar um stjórnar-
skrármálið. Hins vegar var
ályktaðum þaðá 15. flokksþing-
inu, sem haldið var dagana 16.-
21..apriU97l. 1 inngangi álykt-
unarinnar er lagt til, að sér-
stakri nefnd verði falinn undir-
búningur málsins og ljúki hún
störfum fyrir árslok 1972 með
það fyrir augum, að ný stjórn-
arskrá taki gildi á árinu 1974.
Siðan segir i ályktuninni á
þessa leiö:
„Flokkurinn er þeirrar skoð-
unar, að breyta beri núgildandi
stjórnarskrárákvæöum um
kosningar til Alþingis og kjör-
dæmaskipan. Telur hann, að
breytingamar eigi m.a. að miða
að þvi:
að kjósendur hafi við atkvæða-
greiðslu sem mesta mögu-
leika til að styöja þann eða þá
eina, sem þeir vilja helzt fela
umboð sitt,
aö tryggð verði sem bezt yfirsýn
þingmanna yfir kjördæmi si'n
og
að stuðlaöverði að þvi, að kjós-
endureigisem hægast með að
koma hugðarmálum sinum á
framfæri við þingmenn.
Með þetta fyrir augum telur
flokkurinn, að skipta beri nú-
verandi kjördæmum, án þess þó
að þingmannatala i heild hækki,
og að alla þingmenn eigi að
kjósa í kjördæmum.
Flokkurinn telur rétt að heim-
ildir stjórnarskrárum þjóðarat-
kvæöagreiðslur veröi rýmkaðar
frá þvi sem nú er, þar sem það
er til þess fallið að efla beina að-
ild kjósenda að stjdrn lýðveldis-
ins”.
Sérstakar ályktanir um‘
stjtírnarskrármálið voru ekki
gerðar á flokksþingunum 1974
og 1978.
Bezta reynslan
A þeiín tima, sem framan-
greindar ályktanir flokksþing-
anna ná til, hafa i mörgum rikj-
um veriö settar nýjar stjómar-
skrár og breytingar gerðar á
kosningafyrirkomulagi og kjör-
dæmaskipan.
Einna bezt hefur reynslan
orðið i Vestur-Þýzkalandi og
Frakklandi.
I Vestur-Þýzkalandi er helm-
ingur þingmanna kosinn i ein-
menningskjördæmum, en helm-
ingurer landkjörinn. Allir þing-
menn eru þvi kjördæmakosnir.
1 Frakklandi eru eingöngu
einmenningskjördæmi, en kosiö
er tvisvar, ef enginn fær meiri-
hluta atkvæöa i fyrstu kosningu.
Það auðveldar samvinnu flokka
i siðari kosningunni.
menn og málefni