Tíminn - 29.04.1981, Qupperneq 7

Miðvikudagur 29. aprll 1981
. 7
Ólafur Ragnarsson, framkvæmdastjóri Vöku með auglýsingaspjald
þar sem fyrsta bók útgáfunnar er auglýst. Tfmamynd Róbert.
Sheldon D. Engelmayer og Ro-
bert J. Wagman: Gislar f 444
daga.
Vaka 1981.
206 bis.
Gísladeilan, svonefnda, mál
Bandarikjamannanna 52, sem
haldið var föngnum i íran eftir
töku bandariska sendiráðsins i
Teheran 4. nóvember 1979, og
þar til nii i janúar siðastliðnum,
vakti heimsathygli. Bókin, sem
hér er til umfjöllunar og er
fyrsta verkið, sem nýtt útgáfu-
fyrirtæki gefur út, fjallar um
þolraun gislanna, rekur orsakir
þess að þeir voru teknir, segir
frá tilraunum til þess að fá þá
leysta úr haldi, samningavið-
ræðum Bandarikjamanna og
Irana, misheppnuðum
björgunarleiðangri Bandarikja-
manna og mörgu fleiru viðvikj-
andi þessu máli.
Höfundar bókarinnar eru
tveir bandariskir blaðamenn og
kom bókin fyrst út i Bandarikj-
unum I febrúarmánuði siðast-
liðnum. Það væri að bera I
bakkafullan lækinn að fara að
rifja hér upp gísladeiluna sem
slika, svomjög sem um það mál
var fjallað i f jölmiðlum á sinum
tima. Þess I stað ætla ég að snúa
mérbeint að einstökum atriðum
bókarinnar og treysta þvi að
lesendum, sem ekki hafa bókina
við hendina, séu þessir atburðir
enn i fersku minni.
Það verður að segjast eins og
er að þessi bók er mjög tvibent.
Hún hefur marga góða kosti, en
er að mörgu leyti meingölluð.
Vikjum fyrst að kostunum.
Þarerþá fyrstað telja, að hér
kemur fram fjöldamargt, sem
ekki kom fram i fjölmiðlum á
meðan á deilunni um gislana
stóð, a.m.k. ekki i islenskum
fjölmiðlum. 1 þessu viðfangi
voru einkum þrjú atriði, sem
komu undirrituðum á óvart. í
fyrsta lagi undarleg hegðun
öryggisráðgjafa Carters
Bandarikjaforseta, Zbigniew
Brezezinski, sem hvað eftir
annað gaf forsetanum visvit-
andi rangar upplýsingar um
stöðu mála i tran, og bókstaf-
lega leiddi Bandarikjamenn út i
kviksyndi. Abyrgð hans i þessu
máli er þung. I öðru lagi var
einkar athyglisvert að lesa um
tilraunir, sem fram fóru til
lausnar deilunni fyrir milli-
göngu franskra lögfræðinga.
Þar var á margan hátt vel að
verki staðið og ekki munaði
nema hársbreidd að deilan
leystist i þeirri atrennu. 1 þriðja
lagi var fróðlegt að lesa um upp
haf og ski pulagningu
björgunarleiðangursins mis-
heppnaða. Eftir á hefur sjálf-
sagt flestum Bandarikjamönn-
um þóttsem sú ferð hefði betur
aldrei verið farin, en kaflinn um
þetta mál sýnir, að vona „leið-
angrar” eiga aö geta heppnast.
Frásögnin af hugsunarhætti
þeirra manna, sem leiðangur-
inn skipulögðu er hins vegar allt
annað en aðlaðandi. Þar byggð-
ist flest á þvi að hagnýta hið
lægsta I mannskepnunni sér til
framdráttar. Enn má nefna að
lýsingar gislanna á dvölinni i
Iran voru fróðlegar og minnist
ég þess ekki að hafa séð jafn-
itarlega fjallað um meðferðina
á þeim fyrr.
Áðrir kostir bókarinnar eru
þeir að hún er lipurlega samin
og skipuleg og oft á tfðum bráð-
spennandi.
Gallarnir eru svo aftur á móti
helst þeir, að bókin er ósköp
snöggsoðin og frásögnin verður
af þeim sökum oft yfirborðs-
kennd og eins og endaslepp.
Sérstaklega á þetta við um kafl-
ann um veldi íranskeisara. Það
kemur að minni hyggju hvergi
nærri nógu vel fram, hve gjör-
samlega misheppnaður stjórn-
andi sá mikli valdsmaður var að
mörgu leyti og hve ósýnt honum
var um að halda sambandi við
þjóð sina. Þá er frásögnin af
byltingu Mossadeghs árið 1952
ósköp losaraleg og ber sannast
sagna ekki vitni mikilli þekk-
ingu höfunda á þvi máli. Kaflinn
um Bani-Sadr forseta Irans er
með svipuðu marki brenndur.
Hann er alltof yfirborðskenndur
og endar eiginlega i miðjum
kliðum.
Enn mætti nefna kaflann um
Khomeini klerk. Þar virðist
manni skina I gegn andúð
höfunda á klerknum og öllu
hans hyski og I frásögninni ber
of mikið á dómgimi, eins og t.d.
þegar Khomeini er I miður vin-
samlegum tón kallaður „mið-
Af bókum
aldaklerkur”. Lesandinn hlýtur
aö spyrja sjálfan sig, hvort
höfundarnir hafi minnsta skiln-
ing á innri málefnum Irans og
hugsunarhætti Múhameðs-
trúarmanna yfirleitt. Ekki ætl-
ar undirritaður sér að fara aö
halda uppi vörnum fyrir
stjörnarfar Khomeinis og hans
manna, en er dcki búiö að gera
of mikið af þvi að dæma annað
fólk útfrá evrópskum og ame-
riskum viðhorfum? Væri okkur
dcki öllum — og Bandaríkja-
mönnum sérstaklega, — hollast
að reyna að skilja aörar þjóðir
en láta þær i friði ella?
Bækur sem þessi, þ.e. bækur
sem fjalla um nýliðna atburði
og kalla mætti fréttabækur, eru
allvinsælar erlendis og eiga
vissulega fullan réttá sér. Hér-
lendis hefur þessi útgáfa lítt
verið reynd fram til þessa og
má þvi segja aö bókaútgáfan
Vaka hafilagt upp á nýja braut.
Tilraunin er á margan hátt at-
hyglisverð og hefur að ýmsu
leyti tekist vel. Hinu ber þó ekki
að leyna, að útgefandinn hefði
likast til betur gefiö sér eilitið
betri tima og reynt að færa bók-
ina nær islenskum lesendum, ef
svo má að orði komast. Bókin sú
arna ber þess nefnilega full-
mikil merki að hún er samin
handa bandariskum lesendum
öðrum fremur og mörg atriði i
henni, sem islenskum lesendum
gæti fundist að ættu næsta litið
erindi tilsin. Um önnur atriði er
svo aftur fjallað á þann hátt að
gert er ráð fyrir mun meiri
þekkingu á bandariskum mál-
efnum en ætiast má til að is-
lenskir lesendur búi almennt yf-
ir.
Frágangur bókarinnar er all-
ur mjög smekklegur, prent- og
málvillur að visu f ullmargar, en
þýðingin vel gerð og ber þess
Litil merki að þar hafi margir
um velkt.
Jón Þ. Þór.
EIRÍKUR SMITH
Málverkasýning
Kjarvalsstöðum,
Austursal
23. april—10. mai
1981
Vélstjórinn
frá Aberdeen
A sumardaginn fyrsta, opnaði
Eirikur Smith stóra málverka-
sýningu i vestursal Kjarvals-
staða,en þar sýnir hann um það
bil 114 myndir, þar af eru 20
myndir úr þjóðsögum, sem
listamaðurinn hefur gert fyrir
Oliver Stein forleggjara. Er þar
að finna Vélstjórinn frá
Aberdeen, Miklabæjar-
Sólveigu, Djáknann frá Myrká
og ýmsa aðra fræga drauga, en
að þessu er vikið, þar sem
Eirikur Smith hefur nýverið
greint frá þvi i Lesbók
Morgunblaðsins, að hann telji
að lif séu fleiri en eitt, að huldu-
fólk sé til og einhver fyrri tilvist.
Hann segir i áðurnefndri grein,
aðspurður um það, hvort huldu-
fólk sé til:
„Já, ég trúi þvi alveg. Samt
veit ég ekki til þess að ég hafi
séð þvi bregða fyrir. Ég hef ekki
þann hæfileika: er ekki skyggn i
venjulegum skilningi heldur. En
ég hefi sérstaka tilfinningu og
stundum er hún á þá leið, að á
þessum og þessum stað er
eitthvað, sem ég ekki sé, en veit
af. Og bæði verð ég var við
þægileg og óþægileg öfl i til-
verunni, sem á ákveðnum
stöðum verka ákaflega sterkt á
mig — jafnvel svo að dregur úr
mérallan mátt. En þessi tilfinn-
ing getur lika verið á hinn bóg-
inn: Verkað uppörvandi”
(leturbr. Timans)
Og á öðrum stað segir Eirik-
ur. „Ég get Imyndað mér, að ég
hafi verið einhvers konar mynd-
listarmaður i öðru lifi, og þegar
viðförum að lita i kringum okk-
ur, þá er það ekki einleikið,
hvað krókurinn beygist
snemma hjá sumum og hvað
þeir virðast fæddir með
ákveðinn farangur. Min lifsaf-
staða er sú, að ekkert sé til sem
heitir dauði — aðeins lif á mis-
Eirfkur Smith á máiverkasýningu sinni að Kjarvalsstöðum.
(Tfmamynd Róbert)
E3itthvað sem
ég ekki sé,
en veit af...
Sýning Eiríks Smith
munandi sviðum, og að öll sú
leið liggi til aukins þroska”.
Svo mörg voru þau orð.
Það er nú ekki venja i skrifum
um listir, að leysa lifsgátuna,
svona i leiðinni, heldur hitt, að
viðlestur á grein, eða viðtali við
Eirik Smith, þar sem hann lýsir
þessum viðhorfum sinum, þá
verður ekki hjá þvi komist, að
hafa af þeim nokkra hliðsjón,
þvi myndir hans eru bæði dular-
fullar og raunsæjar I senn.
Minna stundum á vinnu gömlu
surrealistanna, I vissri grein að
minnsta kosti.
Þorpið i nýju ljósi
Myndir Eiriks eru raunsæjar,
og þær eru frá sjávarsiðunni,
margar. Þorpið við sjóinn er
viðfangsefni, bærinn á strönd-
inni, en það hefur verið á
dagskrá bæði i rituðu máli og
myndlist hér á landi. Saltur
stormur hefur nætt um þessi
kvæði og um léreftin. Lifið i
þeim skáldskap hefur þá verið
atvinnulif, hin hörðu kjör,
baráttan við hafið, lifsbaráttan,
sem var háð af stigvélafullum
mönnum, með sand milli
tannanna og salt i augunum.
Myndir Eiriks Smith eru um
annað, lýsa ekki sjósókn, eða at-
vinnu, heldur þvi dularfulla. Við
getum þó staðfært þessa stefnu
nokkuð, til dæmis i bandariskri
raunsæisstefnu þessarar áldar
og I hugann koma nöfn eins og
Andrew Wyeth, eða nöfn
feðganna N.C. Wyeth
(1882-1945) og Andrew Wyeth f.
1917, en þeir eru frægir mjög.
Og nefna má læriföður hina
sfyrrnefnda Howard Pyle, sem
frægur var fyrir bóklýsingar,
„fréttamyndir”,oliumálverk og
Jónas Guðmundsson
MYNDLIST
vatnsliti, en þessir þrir eru tald-
ir höfundar að vissri ameriskri
myndlist, sem ber fólk með sér,
hrifur það og setur niður á dul-
arfulla staði.
Myndlist i 40 ár
Leið Eiriks Smith að þessu
marki hefur verið löng. Hann
hefur nú i a.m.k. 40 ár stundað
myndlist og um 35 ár eru siðan
hann byrjaði að sýna. Má með
sanni segja, að hann hafi fljótt
komist i fremstu röð islenskra
málara. Þær myndir sem þá
voru málaðar voru þó öðruvisi.
Þær elstu er ég hefi séð, voru
stilfærðar myndir af húsum og
öðru umhverfi okkar. Veröld
okkar var hengd upp á ýmsa
þekkta snaga evrópskrar nýlist-
ar, eins og gerist og gengur. Þá
tók við timabil abstraktmál-
verksins, þar sem Eirikur skil-
aði miklum afla, þvi verkin
leika i höndum hans. Svo fyrir
fáeinum árum, er kaldir
klausturmúrar abstraktsjónar-
innar hrundu á Islandi, byrjaði
hann, eins og fleiri, með tvær
hendurtómar, að finna list sinni
nýjanfarveg.aðþroska með sér
list handa fólki, sem hafði feng-
ið ný augu.
Otkoman er svo á Kjarvals-
stööum. Dularfullar myndir,
unnar af næstum yfirskilvitlegri
nákvæmni, en samt dularfullar
og magnaðar þeim óhugnaði,
sem ekki sést, heldur er.
Sú var tiðin að menn héldu, að
fréttamyndir, myndir hinna
nákvæmu lýsinga á stöðum og
stund, væru alfarið myndefni
ljósmyndaranna. Langt er þó
siöan þær leiðir greindust i
tvær, eða jafnvel fleiri. 1 mynd-
um sinum, lýsir Eirikur Smith
vissum atriðum i umhverfi okk-
ar, er við komum sjaldan auga
á, og myndir hans eru persónu-
legar, þótt eigi hafi haiin mótað
stefnuna einn.
Best tekst honum að koma
farangri sinum til skila i vatns-
litamyndunum, þar er tæknin
komin lengst, en efnið fær þó að
njóta sin, þ.e. vatnsliturinn og
eiginleikar hans.
Af oliumálverkunum þóttu
mér stærstu verkin áhrifamest.