Tíminn - 04.10.1981, Qupperneq 2

■ — Ég er biiin aö tala viB þrjá
blaöamenn slöan ég kom hingaö,
segir Marta. En ég skal reyna aö
hugsa upp eitthvaö nýtt til aö
segja þér.
Fyrst biö ég Mörtu aö lappa upp
á vanþekkingu mina meö þvi aö
segja mér hvaö hún hafi skrifaö
um dagana.
— Þaö hafa komiö út eftir mig
sex bækur. Fjórar fyrstu voru
skáldsögur, en fimmta og sjötta
bókin voru eins konar frásögn i
ljóöformi. Forlagiö mitt kallaöi
þaö ljóöaskáldsögu. Þær fjalla
um ákveöiö þema, en mynda
kannski ekki alltaf svo rigbundna
heild. „Astarsaga aldarinnar”
gengur út á eitt þema, ljóöin eru
þó margvisleg. Bókin skiptist I
þrjá skylda kafla sem fjalla um —
Alkóhól, Ast og Mæöur og systur.
Geturöu skýrt i stuttu máli um
hvaö bækur þinar fjalla I heildina
séö?
— Fyrst og fremst eru þær allar
skrifaöar frá sjónarhóli konu,
eiga upptök sin I kvenlegri upplif-
un á heiminum. Mér er eölilegt aö
gera þetta svona, kann ekki aö
skrifa ööruvisi. Þaö viröist kom-
ast einhvers staöar til skila, mér
skilst aö margar konur þekki sig
aftur i bókum minum, en ég vona
svo sannarlega aö einhverjir
karlmenn lesi þær lika.
Ertu þá „feminiskur” rithöf-
undur?
— Oröiö feminismi er vand-
ræöagripur, þaö er lagöur svo
margvislegur skilningur I oröiö. I
Finnlandi er þaö t.d. hálfgert
skammaryröi. Ég veit ekki hvaö
þaö stendur fyrir hérna. Fyrir
mér er feminismi einna helst
hugsjónin um aö konur skuli hafa
sama rétt og tækifæri og karl-
menn, I þeim skilningi geng ég á
vissan hátt út frá femlnisma.
Annars eru kynhlutverk ekki sá
rauöi þráöur I nýjustu bók minni
sem veriö hefur, hún fjallar um
samskipti móöur og sonar.
'Æ
íhmmp
:
Marta Tikkanen milli stríða
■ Það ber heldur brátt að viðtalið við Mörtu Tikkanen.
Klukkan fimm á miðvikudag hringi ég í Norræna húsið
hafandi sett stefnuna á viðtal daginn eftir. Þar er mér
tjáð að Marta hafi ekki mikinn tíma aflögu, en ég geti
komið strax, núna, á stundinni. Þannig að tími til að út-
búa hvassar og spakvitrar spurningar er ekki fyrir
hendi. Ég er kominn út í Norræna hálftíma síðar, satt að
segja allsendis ólesinn f verkum finnsku skáldkonunnar,
veit það eitt að hún er kunnust af bókum sínum „Það er
ekki hægt að nauðqa karlmönnum" og „Ástarsögu aldar-
innar", sem nú er á fjölum Þjóðleikhússins í íslenskri
leikgerð. Marta tekur á móti mér í gestaíbúð Norræna
hússins, fyrir utan gefur að líta Grímsstaðaholtið í
ótímabærum vetrarbúningi. Hún er þýð og örugg í fasi,
meðan við tölum situr dóttir hennar Ffa, 13 ára á að
giska, og leggur kapal.
Mál einstaklinga
og mál almennings
Nú skrifar þú mikiö um eigin
reynslu, finnst þér ekki erfitt aö
segja frá þinum hjartans málum
á prenti?
—■ Ég geri mér alltaf mat úr
minni persónulegu upplifun. En
þetta ræöst allt af þvi hvernig
maöur höndlar þaö efni sem
stendur manni næst, þaö veröur
aö hafa almenna tilhöföun, eins
og ég vil meina aö sé I nýjustu
bókinni. Samband móöur og
barns er jú efni sem öllum er
skylt. Bókin, sem ég skrifa um
son minn, fjallar einkum um
mörkin milli þess sem er sjúkt og
heilbrigt, um annars konar veru-
leika, um andlegar þrengingar.
Þessa bók varö ég aö skrifa,
þaö getur ekkert oröiö verra af
þvi aö tala um þaö, kannski ekki
betra, en aldrei verra. Og listin
veröur aö gefa fólki rétt og mögu-
leika til aö fjalla um nærtæk efni.
Þaö veröur bara aö gera vel, ef
svo er ekki, þá fyrst er hætta á aö
hlutirnir veröi pinlegir.
Vandamálin sem eru tekin fyrir
i „Astarsögu aldarinnar” eru t.d.
næsta algeng. Annars heföi fólk
viöa um lönd varla tekiö henni
svo vel, þaö þekkir aftur vanda-
mál sem þaö á sjálft viö aö striöa.
Þannig aö hún fjallar ekki bara
um min einkamál, hún er bæöi
einstök og almenn.
Hvenær „slæröu i gegn”?
— Ætli megi ekki hikstalaust
segja aö þaö hafi veriö meö „Man
kan inte voldtas” 1975, hún hefur
veriö þýdd á 13 mál núna, m.a. á
japönsku og komiö út i pappirs-
kilju á Englandi. En þaö getur
veriö aö „Astarsagan” veröi ofan
á á endanum, hún hefur þegar
veriö þýdd á mörg tungumál og
selst I um 100.000 eintökum, vita-
skuld mest á Noröurlöndum.
Kvikmynd
og leikgerðir
Þaö var gerö kvikmynd eftir
„Þaö er ekki hægt aö nauöga
karlmönnum”?
— Já, Jörn Donner kvikmynd-
aöi hana. Hann fór aö visu ekki
meö efniö eins og ég heföi gert,
leit þaö greinilega öörum augum.
En mér fqnnst mjög gott aö hann
skyldi leggja þetta á sig, þetta
var ágætis kvikmynd, vel gerö og
leikin og tók afstööu meö konunni
sem skipti miklu máli fyrir mig.
En kvikmynd er auövitaö eitt og
bók annaö, þaö sem ég skrifaöi
snýst einkum um innra vitundar-
lif konunnar, þann þroska sem
hún tekur út. Þessu var tæpast
hægt aö koma til skila I kvik-
myndinni, þar situr ytri veruleik-
inn I fyrirrúmi, tilraunir kon-
unnar til aö ná sér niöri á söku-
dólgnum. En mynd Donners
hefur náö langt og skapaö um-
ræöu sem er fyrir mestu. Kvik-
myndir eru jú óneitanlega sá
miöill sem hefur mestan kraft til
aö ýta viö fólki.
Verk þin hafa einnig veriö sett á
sviö viöa?
— Já, „Astarsagan” hefur
veriö leikin I ýmsum geröum.
Ekki sjaldnar en 9 sinnum i Svi-
þjóö aö ég held, I Finnlandi, Nor-
egi og svo hér. Ég er sjaldnast
beint viöriöin, en mér finnst ákaf-
lega gaman aö sjá hvernig fólk
leggur nýjan skilning i verkiö,
leggur i þaö eitthvaö af sjálfu sér.
Þannig sé ég alltaf nýjar hliöar á
„Astarsögunni”, ég tala nú ekki
um ef þaö er tónlist meö.
Marta er aö fara á frumsýningu
á „Astarsögu aldarinnar” um
kvöldiö. Ég spyr hvort hún hafi
fengiönasasjón af leikgerö þeirra
Kristinar Bjarnadóttur og Krist-
bjargar Kjeld?
— Ég fylgdist meö æfingum á
mánudag og biö spennt eftir
frumsýningunni I kvöld. Ég sá
ekki betur en aö Kristin geröi
þetta mjög vel. Viö hittumst
annars á ráöstefnu fyrir nokkrum
árum og þá gaf ég henni leyfi til
aö þýöa „Ástarsöguna”.
Svo heppin að vera
þýdd jafnóðum
— Ég held nú aö þaö séu hvergi
fleiri rithöfundar en einmitt meö-
ai sænskumælandi Finna, nema
ef vera skyldi á Islandi. En ég hef
talsvert velt fyrir mér aöstööu
rithöfunda sem skrifa á minni-
hlutamáli, I Finnlandi er hún á
köflum nokkuö erfiö. Sjálf hef ég
veriö svo heppin aö vera þýdd
næstum jafnóöum, þannig aö ég
hef bæöi komist yfir hin eiginlegu
landamæri til Sviþjóöar og tungu-
málalandamærin til finnskunnar.
En þaö eru margir sænsk-finnskir
höfundar sem hvorki komast á
markaö I Finnlandi I þýöingum né
i Sviþjóö, þar sem samkeppnin er
afar hörö. Þvi eru ekki margir
sænsk-finnskir rithöfundar sem
geta lifaö af list sinni. Þetta er og
veröur vandamál þeirra sem til-
heyra fámennum þjóöum eöa
þjóöabrotum.
Gamalkunn spurning — þjáist
skáldsagan af uppdráttarsýki um
þessar mundir?
— Þaö er sifellt veriö aö klifa á
þessu, aö skáldsagan, forlögin og
bókabúöirnar séu i kreppu. En i
Finnlandier t.d. geysimikiö lesiö,
selt og lánaö út af bókasöfnum,
bækur eru þar ódýrari en viöast
hvar. Fólk hefur alltaf þörf fyrir
aö lesa um þaö sem stendur þvi
næst á sinu eigin tungumáli. Þaö
er svo aftur spurning um tiöar-
anda hvaö er skrifaö og hvernig.
En þaö er kannski rétt aö óþekkt-
ir höfundar og bókaútgáfa i smá-
um stil séu heldur á undanhaldi.
Á flestum Noröurlöndunum eru
starfræktir stórir bókaklúbbar
sem kippa grundvellinum undan
minni fyrirtækjunum, þar er
aldrei teflt i tvisýnu, og þvi erfiö-
ara fyrir minni nöfn aö koma sér
á framfæri.
Þú hefur veriö rithöfundur I
hjáverkum...?
— Nei, ég er hætt aö vinna. SIÖ-
ustu tvö árin hef ég veriö rithöf-
undur i fullu starfi og hef satt aö
segja aldrei haft það jafn gott og
nú, les eins og mig lystir og skrifa
þaö sem mig langar. Þeir sem
fást viö orö hafa ýmsa möguleika
til að vinna fyrir sér — uppá siö-
kastiö hef ég sifellt veriö aö lesa
upp, halda fyrirlestra, tala I út-
varp og feröast. Ég get t.d. ekki
hugsaö mér neitt betra en aö
koma hingaö til Islands, kynnast
nýju landi og hitta gott fólk ein-
faldlega vegna þess aö þaö á aö
fara aö leika upp úr bók eftir mig!
Runeberg eins
og helgimynd
Helduröu aö þú sért mest lesin
af finnskum rithöfundum um
þessar mundir?
— Ég veit þaö nú ekki, segir
Marta og fer nokkuö hjá sér, þeir
hafa veriö mikiö lesnir og viöa
þýddir Vaino Linna og Mika Wal-
tari. Og svo Tove Janson, ætli hún
sé ekki mest lesin eftir allt, hún er
lika svo frámunalega skemmti-
leg. Þegar við sænskumælandi
Finnar erum beönir um aö til-
nefna einhvern úr okkar hópi til
Nóbelsverðlauna stingum viö
alltaf upp á Tove Janson. En þaö
eru fleiri framúrskarandi góöir
kvenrithöfundar I Finnlandi, t.d.
Irmelin Lilius, sem nýveriö var
tilnefnd til verölauna Noröur-
landaráös og Eva Joenpeldu, sem
skrifar bækur sem liggja á mörk-
um þess aö vera barna- og full-
oröinsbækur. Þær eru báöar
mikiö lesnar.
Er eitthvert yfirvald i finnskum
bókmenntum sem ekki er hægt aö
sneiða hjá, likt og Halldór Lax-
ness hér? Marta Tikkanen skellir
upp úr.
— Runeberg stendur auövitaö
upp úr eins og helgimynd, hann er
kannski ekki svo mikið lesinn i
raun, en maöur er sifellt minntur
á tilveru hans. Fyrir mitt leyti þá
hefur kona hans, Frederikke,
alltaf staöið mér nær. Hún er lika
rithöfundur, kannski ekki svo
stórmerkileg bókmenntalega,
hún átti jú sex syni og haföi ýmis-
legt annaö aö sýsla, var m.a.
fyrsta blaöakona i Finnlandi. En
frá Runeberg liggur sterk episk
hefö um finnskar bókmenntir all-
ar götur til Vaino Linna. Já, hann
lifir ennþá, en hefur ekkert gefiö
út lengi.
Realismi eður ei
Vikjum aftur aö þinum eigin
verkum. Eru bækur þinar „real-
iskar”?
— Þaö er spurning hversu real-
iskt þaö er aö nauöga manni, seg-
ir Marta og glottir. Nei, mér hef-
ur ekki fundist bækur minar vera
beint realiskar ég lýsi að visu
hversdagslegum hlutum, en I
raun snúast þær aöallega um
innra lif, tilfinningar og imyndun-
arafl. Hvaö sem þaö kallast virö-
ist þaö finna hljómgrunn hjá
fólki. Annars held ég að höfundar
séu heldur aö snúa baki við real-
isma aftur, séu á leið til symból-
iskari skáldskapar. Þetta fer jú
alltaf þennan hring. Hvaö real-
ismi er og hvort ég er realisti, ætli
ég láti ekki bókmenntafræöinga
um að fást viö þaö!
Hvaö hefur þú verið aö fást viö
upp á siðkastiö?
— Ég skilaöi inn handriti rétt
áöur en ég kom hingaö sem ég
skrifaöi i samráöi viö dóttur
mina, Fiu. Hún er meö tauga-
sjúkdóm, MBP sem virkar á mið-
taugakerfið, og er fremur algeng-
ur en bitnar mishart á fólki. Eins
og þú sérð er ekki hægt aö sjá á
FIu aö hún sé fötluð, og þvi hættir
fólki til að gera of miklar kröfur
til hennar, en hún á erfitt með aö
einbeita sér, lesa og skrifa. En
hún bætir sér það upp á ýmsan
hátt, málar mikiö, fer á hestbak
o.s.frv.
Þarna höfum viö kannski hrein-
ræktaöan realisma, þetta er
heimildabók, ég skáldaöi ekkert i
eyðurnar, heldur reyndi aö skrifa
um hlutina nákvæmlega eins og
þeir eru. Td. skrifar barnaiæknir
einn kaflann i bókinni um sjúk-
dóminnn, einkenni hans og hugs-
anlega meöferö.