Tíminn - 04.10.1981, Qupperneq 24

n *

24

Sunnudagur 4. október 1981
af erlendum bókamarkadi
liiTMMl
WJTHOR OF THí EIGÉR SAHCTIOII
Coward
PLAYS: ONE
HÁY FBVER. THÉ VORTÉX.
FALLEN ANGELS. LASY VIRTUE
■' Bækurnar hér aö ofan eru fengnar hjá Bókaverslun Sigfúsari
Eymundssonar.
Trevanian:
Shibumi. Granada
1980
■Trevanian, ekki vitum viö
hverra manna hann er eða
hvaö hann heitir i raun og
veru. Am.k. er hann höfundur
„The Eiger Sanction”, sem
var kvikmynduö meö hinum
tilfinningafirrta Clint East-
wood í aöalhlutverki, og siöan
islenskuö undir nafninu
„Mannaveiöar”. En Trevan-
ian er augljóslega einn þeirra
sem skrifar iangar spennu-
bækur mikilla atburöa og
örlaga. Shibumi er sérstæöur
og meö öllu óskiljanlegur
eiginleiki, „skilningur fremur
en þekking”, og sá sem yfir
honum ræöur „stjórnar án
þess aö drottna”. Söguhetjan,
Nicolai Hel (réttnefni), þýsk-
rússneskur dulspekingur, og
auk þess varasamur
moröingi, hefur tileinkaö sér
Shibumi. Hanner fslagtogi viö
Hönnu Stern, terrorista sem
leikur tveim skjöldum. Og á
hælunum á þeim er Demant-
ur, sem á aö hafa upp á þokka-
hjúunum á vegum dular-
fullrar njósnastofnunar —
Móöurskipsins
ENORMOUSIMAGlNATXÍNANOVrrAUTV AHOOEBOOK
IN EVERY WAY - BERNARD t.fc VIN W THE SUNOAYTlMC S
Noel Coward:
Plays—One.
Eyre Methuen 1979.
■ Þau eru ófá leikskáldin sem
komiö hafa út, nánast 1 heild
sinni, I Master Playwrights
seriu Eyre Methuen forlags-
ins. Þar má nefna þrifnaöar-
höfunda á borö viö Behan, Joe
Orton, Pinter, Ibsen og Strind-
berg. Og nú Noel Coward.
Máski er hann ekki sifellt
ofarlega á baugi eins og fyrr-
nefndir, verk hans þykja
eldast fremur illa, þaii eru
staöbundin í tima og rúmi —
oftast nær meöal fólks af betri
stétt enskra á þriöja og f jóröa
tug aldarinnar. En „Heigull”
er skemmtilegur meö ágætum
fyrir þvi. Coward var leikhús
maöur af lifi og sál, byrjaöi
bráöungur aö leika, leikstýra
og skrifa leikrit — hand-
bragöiö er eftir þvi. Leikritin
fjögur í þessu fyrsta bindi
safnsins eru frá árunum
1925—26, þegar Coward var
aöeins 25 ára, metnaöargjarnt
ungt ieikskáld. Um tima voru
þau öll sýnd samtimis I leik-
húsum i Vesturenda. Leikrit
Cowards einkennast helst af
hrööum og hnyttilegum oröa-
skiptum og oröaleikjum.
Anthony Burgess:
EarthlyPowers.
Penguin 1981
■ 1 sumar hlóöum viö
„Earthly Powers” lofi hér á
siöunni, nýjustu og viöamestu
skáldsögu hins óhemju af-
kastamikla Anthony Burgess.
Hér er hún loks i pappirsbroti
og styttist ekki aö marki viö
þaö, er heilar 700 siöur meö
lúsaletri. „Earthly Powers”
er sagan af Kenneth Marshal
Toomey, aflóga enskum rit-
höfundi, sem horfir yfir farinn
veg af ellisetri sinu á Möltu-
ey.Toomey ernánastsummar
summarum af kynslóö enskra
fyrra-strlös-höfunda — land-
flótta vegna kynvillu sinnar,
málkunnugur öllum sem eitt-
hvaö máttu sin I þröngum
evrópskum menningarheimi,
og ieillfum bamingi viö mága
sina — kirkjunnar menn.
Persónan hittir beint i mark.
Bókin er ógnar fyndin, eins og
viö var aö búast af höfundi
Enderbys, kröftug eins og von
var á frá höfundi Clokwork
Orange, finlega ofin, enda
skrifaöi höfundurinn
Malayiska þrileikinn,
synfónisk, maburinn enda tón-
skáld i hjáverkum, — löng —
enda ekki aörir höfundar af-
kastameiri. Satt aö segja —
einhver stórfenglegsta skáld-
saga Ur heldur ófrjóum
jarövegi enskra skáldsagna
um langt skeiö. Einfaldlega —
snilldarverk.
Daniel Grotta:
The Biography of
J.R.R.Tolkien.
RunningPress 1980
■Þaö voru mikil umbrot I
kollinum á Tolkien, þar varö
til undraheimurinn Miöjik'ö,
sjálfstæöurheimur meöskepn-
um, kynjaskepnum, menn-
ingu, tungumálum, friöi og
ófriöi, þar sem gott og illt
tókust á um yfirráö. Inn i
Miöjörö glöptust slban ung-
lingar um allan heim, sumir
snéru ekki aftur. Einkalif
Tolkiens gefur aftur á móti
lítiö tilefni til skrifta, þótt ævi-
sögur hans séu nokkrar
orínar, hann var friösemdar-
maöur, lengst af hlédrægur
prófessor I fornenskum
fræöum i Oxford og aukin-
heldur „tslandsvinur”. Þessi
ævisaga Tolkiens lætur ýmis-
legt uppi um lifshlaup
karisins, en er þó vart mikil
skemmtilesning nema fyrir
höröustu aödáendur hans.
Barnungur var Tolkien num-
inn brott af frumbyggja i
Suöur-Afriku, hann uppliföi af
eigin raun skotgrafir fyrra
striösins, gott ef fjálglegar
striöslýsingar „Lordsins” eru
ekki komnar þaöan. Siöbúin
frægö var Tolkien síöar heldur
til ama, hann var hlédrægur
maöur, sem sagöist hafa
samiö ævintýrin fyrst og
fremst fyrirkrakkana sina....
JAFNVÆGI
VALDSINS
A.J.P.Taylor:
The Struggle for Mastery inEu-
rope 1848—1918
Oxford University Press 1980
■ NU mun þaö ástand ríkja i
heimsmálum sem kallað hefur
veriö,,jafnvægi óttans”og byggir
á aö báöir hugsanlegir stri"ös-
aöilar séu svo kröftugir að
hvorugur aöili geti ráöist á hinn
án þess aö eiga vlsa tortimingu
sjálfur. Þetta jafnvægi byggir á
kjarnorkuvopnum ööru fremur og
svo ófriövænlegter iheiminum aö
væri þaö ekki til staðar er eflaust
aö striö væru bæöi tiöari, hömlu-
lausari og hryllilegri en viö
þekkjum nú dæmi um. Þetta
kemur I hugann viö lestur þeirrar
bókar sem hér skal sagt frá vegna
þess aö á því timabili sem bókin
fjallar um rikti einmitt I Evrópu
ekki óáþekkt „jafnvægi ótt-
ans” — þó það væri i þá daga
kallað „jafnvægi valdsins” eöa
„The Balance of Power”.
Þaö Evrópukort sem skólabörn
læröu á þessi sjötiu ár sem sagan
stendur var I grundvallaratriðum
dregiö upp af Metternich ogkump
ánum hans og geröi beinh'nis ráö
fyriraö stórveldin værusvo sterk
aö ekkert eitt þeirra gæti sigraö
öllhin. Þessi stórveldivoru fimm,
og stundum sex: Prússland/-
Þýskaland, RUssland, Austurriki,
Bretland, Frakkland og stundum
ítalia. Þaö var eitt sem þessi
stórveldi óttuöust meira en ósigur
á vigvellinum, sem sé uppreisn og
byltingu heima fyrir. Þvi má vel
leiða aöþvirök ogþaö gerir AJ.P.
Taylor viöa i þessari bók, að
„jafnvægi valdsins” hafi ekki
slöur veriö stefnt gegn hugsan-
legum byltingum heima fyrir en
skærum milli stórveldanna. Allt
frá frönsku byltingunni hafði
byltingareldur læst sig um alla
Evrópu, millistéttirnar, og siöar
alþýöan, voru að rumska eftir
þungan svefn og heimtuöu
sitt — um það bil sem þessi saga
hefst, 1848, var almennt álitiö aö
næstu árin og áratugina yröi
ókyrrt i Evrópu, byltingarmenn
myndu ná völdum hér og þar, eöa
aö minnsta kostigera sitt besta til
þess, en þegar á 'reyndi varö
raunin önnur. Þessi sjötiu ár voru
nefnilega tiltölulega frið-
sæl — ef miöaö er viö fyrri tima.
Eitt Krimstriö, eitt striö milli
Frakka og Þjóöverja 1870, þrot-
lausir bardagar á Balkanskaga,
og ýmsar skærur aörar: þetta
telst ekki vera mikið. Og hvergi
hófst byltingarkyndillinn á loft
nema í Parisar-kommUnunni og
slokknaði snimmendis. Þetta er
segirTaylor bein afleiöing „jafn-
vægi valdsins”.
Bandalag á bandalag
ofan
En misskilji menn nú ekki, þaö
var margt að gerast og ennþá
fleira kraumaöi undir niðri.
Hvert stórveldi reyndi aö ota
sir,um tota og hagnast á kostnað
hinna, þaö voru stofnuö bandalög
á bandalög ofan, og úti I hinum
stóra heimi — I nýlend-
unum — var allt á suöupunkti og
kapphlaup stórveldanna harla
miskunnarlaust. Taylor — vel
metinn sagnfræðingur i heima-
landi sinu, Bretland — rekur
þessa flóknu sögu mjög nákvæm-
lega og þó þannig aö úr veröur
sérlega læsileg og skýr heild,
raunar erstundum næsta ótnllegt
hversu vel Taylor tekst aö ein-
falda þaö sem gerðist án þess þó
aö sleppa neinu úr, að maöur taki
eftir. Sagan er aö mestu bundin
viö samskipti stórveldanna á
diplómatiskum grundvelli — ein-
hvers staöar verður aö setja
mörk — en Taylor gleymir samt
ekki öörum þáttum alveg og leiöir
til dæmis prýöilega I ljós að ein
mestu mistök sem hinn mflrii Bis-
marck gerði sig sekan um var aö
átta sig ekki á sivaxandi áhrifum
almenningsálitsins, en halda
áfram aö plotta i skúmaskotum
þegar ögn meiri hreinskilni heföi
veriö nauðsynleg. Bismarck er
annars auövitað ein meginper-
sóna i þessari bók.
Evrópa ekki lengur nafli
alheimsins
A fyrri hluta þessa ti'mabils
sem Taylor segir hér frá voru það
helst Frakkar sem komu róti á
,jafnvægi valdsins”, Napóleon
þriöjivildi jú feta I fótspor frænda
sins og leggja undir sig Evrópu
eöa eitthvaö i þá veru. Smátt og
smátthelltust Frakkar úr lestinni
og Þjóöverjar tóku sæti þeirra
sem árásaraöili, þaö kemur skýrt
fram í bókinni aö frá sjónarhóli
„bandamanna” — Breta, Frakka
ogRússa — var meginmarkmiöiö
I fyrri heimsstyrjöldinni aö
endurreisa „jafnvægi valdsins”
svo Evrópuþjóöirnar gætu haldiö
sinn veg eins og ekkert heföi I
skorist. En þá reyndust banda-
menn ekki nógu sterkir, Þjóö-
verjar sigruöu Rússa og tókst að
halda sinu gegn Frökkum og
Bretum á vesturvigstöövunum og
pattstaöa var yfirvofandi. Banda-
rikjamenn komu til sögunnar og
Evrópa varö ekki söm. Taylor
sýnir fram á aö þaö voru fyrst og
fremst tveir menn sem gengu af
„jafnvægi valdsins” (og þar með
hinni gömlu Evrópu)
dauðu — þaö er að segja
Woodrow Wilson, Bandarikjafor-
seti, og Nikolæ Lenln, byltingar-
leiðtogi i' RUsslandi. Wilson kom
fram viö Evrópuþjóðirnar eins og
stóri bróöir, setti þeim skilyrði,
en Lenín kippti Rússlandi allt I
einu út Ur Evrópu meðan unniö
var aö framgangi kommúismans
(eöa altént Stalinismans) i þvi
landi. Eftir þettá hefur Evrópa
ekki veriösá naflialheimsins sem
áöur var, valdiö liggur nú annars
staöar, handan Atlantshafsins og
á rUsslensku sléttunum. Evrópu-
þjóðimar eru ekki lengur stór-
veldi — nema þá aö nafninu til,
eöa einungis á efnahagssviöinu.
Og það er önnur saga.
Þessi bók Taylors er eins og
áður kom fram hin fróölegasta,
yfirfull af fróðleik, reyndar en það
er galdur Taylors hversu vel
honum tekst að matreiöa þessa
fróöleikssúpu. Fyrir ósagnfræöi-
lærða veröur ekki betur séð en
bókin sé öldungis nákvæm og
„rétt”, eftir þvi sem þvl verður
við komiö, en hana má lika lesa
sér til skemmtunar. Eöa jafnvel
til að velta fyrir sér hvernig
„jafnvægi” verkar milli stór-
velda. — ij
A.J.RTAYLOR
THE STRUGGLE FOR
MASTERYIN EUROPE
1848-1918
Þar sem allt er öfugsnúið
Alexander Zinoviev:
The Ya wning Heights.
Penguin 1981.
■ Strax I æsku komst Zinoviev
þessi (f.1922) undir smásjá leyni-
lögreglu Jóseps Stalin fyrir þaö
hliöarspor aö efast um guölegt
eöli leiötogans mikla.fyrst var
hann settur á vitlausraspítala og
siöar I fangelsi. En i striöinu
þurfti aö endurhæfa flesta sem
gátu haldiö á byssu. Zinoviev
flaug m.a. sprengjuflugvélum.
Eftir strlöiö lagöi hann stund á
heimspeki, kenndi siöan löngum
rökfræöi viö háskólann í Moskvu.
En honum var ekki lengur stætt á
aö starfa i þágu hins alltum-
faömandi opinbera, þegar
„Geispandi hæöir” (á frum-
málinu rUssnesku, kvaö titillinn
vera tviræörar merkingar,
hæöirnar eru lika „glæsilegar”)
komu fyrst út á Vesturlöndum
1976.
Bókin er sögö einhver
rammasta ádeila sem skrifuö
hefur veriö á Sovét-kerfiö. Hún
ber þess merki að vera verk
heimspekings.höfundurinn leikur
sér i sifellu að þversögnum og
röksemdarfærslum, sem leysast
upp I sosem ekki neitt. Er þaö
ekki sovéski stillinn? Bókin gerist
i hreppnum Ibansk, eins konar
Sovétrikjum I hnotskurn, I landi,
þar sem allt er leiöinlegt, glæsi-
lega skipulagt I smáatriöum og
fullkomlega öfugsnúiö. 1
formála þýöanda segir aö bókin
sé ákaflega vandþýdd, uppfull af
oröaleikjum og UtúrsnUningum.
T.d. heita persónurnar nöfnum
eins og Geöklofi, Framagosi,
Leiötogi, Félagsfræöingur, Kenn-
ari, Listamaöur — sumar hverjar
kváöu eiga sér raunverulegar
fyrirmyndiri' vinahópi Zinovievs.
Það spuröist Ut aö Zinoviev
heföi skrifaö bókina á einum sex
mánuöum I miklum berserks-
gangi. Allt um það heyrir hún til i
hinni ágætu rússnesku hefö
langra bóka litiilar sjálfs-
gagnrýni, losar rúmar 800 síður I
stóru broti.
„The Yawning Heigts” er
skrifuö af sannri vandlætingu,
fyrirlitningu jafnvel, höfundarins
á þjóöfélagskerfi, sem hann telur
gelt og spillt. HUn er klædd i háös-
legan bUning, sem á köfhim
minnir t.a.m. á Voltaire, Jona-
than Swift og George Orwell,
höfunda sem skrifuöu lykilsögur
um þjóðfélagskerfi sem þeim féll
miöur í geð. Frásagnarmátinn
sem hvort tveggja er gamallegur
i stil téöra höfunda og nýstár-
legur, er á köflum eilitið þreyt-
andiog ifyrstu letjandi, þaö tekur
tima aö lifa sig inn i bókina. En
þrjóskist í.guösbænum viö, þetta
er bók sem skiptir máli, menn-
ingarlegur leiöarsteinn.
Hér er „The Yawning Heights”
i ágætri seríu nútimabókmennta
frá Penguin, Kóngabókanna.
Nýlegri niöstöng Zinvievs um
Sovétrikin, „The Radiant
Future” mun vera nýkomin út á
Englandi.
— eh.
1 AUEXANDER ZIN0VIEV THE YAWNING HEIGKTS V i ’Í i : W 'tl/ . tóf ' ' ‘ 1 | I 1 '>■ -„.f 1 g 1
m