Tíminn - 20.12.1981, Page 4

Sunnudagur 20. desember 1981
4_________________
leikhúsin um jólin
Hetjuljóð
skáldsins
sem var,
er og
verður
í tilefni áttræöisaf-
mælis Halldórs Laxness
verður mikið um dýrðir í
Þjóðleikhúsinu um þessi
jól: Hús skáldsins eftir
Halldór verður frumsýnt
í leikgerð Sveins Einars-
sonar þjóðleikhússtjóra
— og kvitturinn segir, að
hér muni vera á ferðinni
bæði spennandi og
skemmtileg leiksýning,
byggð á einni bókanna úr
sagnabálknum um ölaf
Kárason Ljósvíking.
Halldór hefur reyndar
mikið komið við sögu
Þjóðleikhússins allt frá
upphafi, sat í Þjóðleik-
húsráði 1950-68, íslands-
klukkan var eitt þeirra
þriggja verka, sem leikin
voru við opnun Þjóðleik-
hússins, mörg verka hans
hafa verið leikin þar og
hann hefur auk þess þýtt
leikrit Henriks Ibsens:
Villiöndina, fyrir leikhús-
ið.
Leikstjóri sýningarinn-
ar er Eyvindur Erlends-
son, leikmynd og búninga
gerir Sigurjón Jóhanns-
son, Jón Ásgeirsson sem-
ur tónlistina og lýsingu
annast Ingvar Björnsson.
Halldór Laxness hefur
skrifað um tilorðningu
sögunnar um Ólaf Kára-
son í Skáldatíma, og segir
þar meðal annars: „Mér
fannst að úr því ég hefði
skrifað hetjuljóð bæði
soðníngarinnar og sauð-
skepnunnar þá yrði ég
líka að skrifa hetjuljóð
skáldsins, ekki einhvers
sérstaks stórskálds með
heimilisfáng og síma í
bókmenntasögunni, né
skálds sem betur hefði
ort en önnur skáld, heldur
þess skálds sem var og er
og verður á Islandi og í
öllum heiminum."
Sá hluti þess verks,
Heimsljóss, sem ber heit-
ið Hús skáldsins og jóla-
leiksýning Þjóðleikhúss-
ins er mótuð úr, fjallar
um það þegar skáldið Öl-
afur Kárason kemst í
snertingu við brauðstrit
og kjarabaráttu. Og það
má þá ef til vill segja sem
svo, að verkið fjalli um
gagnkvæma ábyrgð lista-
mannsins og samfélags-
ins, eins og segir í frétta-
tilkynningu frá Þjóðleik-
húsinu f tilefni sýningar-
innar.
Tíminn leit inn í Þjóð-
leikhúsið fyrir
skemmstu ög spjallaði
við nokkra af þeim, sem
eiga þátt í því að koma
sýningunni á fjalirnar.
leikhusin um jólin
leikhúsin um jólin
■ Undir trönum. Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir og Hjalti Eögnvaldsson.
„Höfuðboðorðið að sýna hug-
myndum skáldsins trúnað”
segir Sveinn Einarsson þjóðleikhús*
stjóri og höfundur
leikgerðarinnar að Húsi skáldsins
■ „Fyrir okkur, sem fáum að
lifa Halldór Laxness er það
mikið ævintýri, svo það er auð-
skiljanlegt, hvers vegna ég hef
mikið dálæti á honum”, sagði
Sveinn Einarsson þjóðleikhús-
stjóri, þegar hann var spurður
að þvíhverjusætti dálæti hans á
verkum Halldórs. En Hús
skáldsins er hið þriðja í röðinni
af skáldverkum hans, sem
Sveinn sem ur leikgerð úr: hin
fyrri eru Kristnihald undir jökli
og Atómstöðin, en hana vann
Sveinn ásamt Þorsteini Gunn-
arsyni. „Ekki siðurer það ævin-
týri að hafa fengið tækifæri til
að vinna með honum”, bætti
Sveinn við, ,og það vill ennfrem-
ur svo til, að faðir minn og Hall-
dór voru bernskuvinir, og fyrsta
minning mín af Halldóri er
skýr.”
Þegar blm . forvitnaðist nánar
um þau kynni, sagði Sveinn:
„Það var einhvern timann, að
Halldór var á Laugarvatni að
skrifa íslandsklukkuna og hafði
bókasafnið þar til umráða.
Hann leyfði mérað sitja hjá sér
á meðan hann var ab.semja.
Ekki skil ég hvers vegna ég,
stráklingurinn, tafði hann ekki
og truflaði: en þarna fékk ég

p Z'
■ Halldór I.axness, Guðný Halldórsdóttir aðstoðarleikstjóri, Sveinn
Einarsson höfundur leikgerðarinnar, Sigurjón Jóhannsson leikmynda-
smiöur og Eyvindur Erlendsson leikstjóri.
mína fyrstu upplifun af Halldóri
Laxness.
Nú, siðareftiraðég varð leik-
„Allt nærist á eigninni”
Sigurjón Jóhannsson ræðir um leikmyndina
■ Sigurjón Jóhannsson leik-
myndateiknari gerir leikmyndina
fyrir Hús skáldsins, og reynir þar
aö byggja upp trúverðuga mynd
af Sviðinsvik á kreppuárunum.
Hann var spuröur hvað lægi til
grundvallar leikmyndinni.
„Hugmyndin á bak við leik-
myndinaer eignin margumtöluð,
eignin á Sviöinsvík, sem allt snýst
um og allt kannski stendur og
fellur með. Eignin er einhvers
konar atvinnutæki og þar sem
eignin ekki hrekkur til, kemur til
annaö atvinnutæki i stað hins,
sem er atvinnubótavinnan 1
stjórnargrjótinu. Þessu tvennu er
ég að reyna að ná meö leikmynd-
inni. Umhverfiö er niöurnitt,
drabbað: atvinnutækin bera sig
ekki, atvinnullfið er i kaldakoli —
þeim áhrifum reynum viö að ná
með I leikmyndinni, og á mjög
einfaldan hátt.”
— Geturöu lýst leikmyndinni I
fáum oröum?
„Ég byggi eins konar bryggju
frá sviðsbotninum, fjærst áhorf-
endum og fram á sviðsbrún. Eftir
þessari bryggju ganga tveir
vagnar á sporum. A þessum
bryggjukanti birtist leikhópurinn
I upphafi. Þetta er vinnustaöur,
kannski stjórnargrjótiö, og
karlarnir nota þá vagnana til að
flytja steinana. Leikurinn fylgir
siöan þessari braut, ef svo má
segja, og gerist á og kringum
hana, og hún er þá þessi eign eöa
þetta atvinnutæki.
Þetta er hugmyndin á bak viö
leikmyndina i stórum dráttum:
eins konar hluti fyrir heild,
vagnarnir fyrir éignina og svo allt
annaö lika.”
— Þetta bendir þá til þess aö
mikil áhersla sé lögö á þennan
þa'tt sögunnar: baráttuna um
eignina?
„Hús skáldsins, þriöja bókin i
sagnabálknum um Ljósvikinginn,
segir frá árunum þegar hann bjó
ásamt heitkonu sinni á Sviöins-
vlk, og lýsir þeim kjörum sem
þau bjuggu viö þar ásamt ööru
fólki. Þetta hangir allt saman.
Stjórnvöld og máttarstólpar
þessa samfélags eru einmitt aö-
ilar eignarinnar. Eignin er þaö
sem allt nærist á. Og sem
sýningin fer fram á — hún gerist á
eigninni. Viö getum kannski sagt
aö frásögnin sé tvöföld, aö
sýningin hvili i tvöföldum far-
vegi”.
— Þú leggur áhersiu á grátt i
leikmyndinni, og striginn, sem
hangir til hliöar sýnir okkur
niöurniösluna. Viltu segja nánar
frá þessu? Hvers vegna þú notar
þessi efni og á þennan hátt?
„Já, svona leikur timinn og
veörátta hlutina, ef þeim er ekki
haldiö viö. Þarna stendur allt i
staö. Gráir tónar allt upp I hvitt
eru aöallitir leikmyndarinnar og
svo ryörautt. Járn ryögar. Þessir
tveir eru uppistööulitir I leik-
myndinni.
Nú, striginn, efniö i leikmynd-
inni er nú einu sinni þaö, sem ein-
kennir oft verstöövar, sjávar-
pláss og sfldveiöistöðvar. Ég er
sjálfur frá Siglufirði. Bernsku-
minningar minar eru endalaus
hessianstrigatjöld, sem voru
hengd upp yfir sildartunnur til aö
sólin skini ekki á tunnurnar svo
ekki soönaöi i þeim. Þetta er til-
finning, sem ég minnist vel frá
bernskustöðvum minum og mér
finnst falla fullkomlega aö
lýsingu Sviöinsvikur”. —jsj.
hússljóri i' Iðnó, var Halldór i
leikhúsráði Þjóðleikhússins. Ég
kom að máli við hann og færði i
tal við hann, hvort ekki mætti
snúa Atómstööinni i leikrits-
form, ogdatt þánú reyndar ekki
i hug að ég kæmi neitt nálægt
þvi, heldur hann sjálfur. En
hann varaðskrifa aðra hluti, og
fannst þeir standa nær sér þá.
Seinna gerðist þaö að Ragnar i
Smára hringdi i mig og sagði
mér að skáldsaga eftir Halldór
væri að koma út og að i henni
væri mikið um samtöl. Hann
taldi að ef til vill mætti leika
hana. Ég las próförk, hafði
samband við Halldór sem tók
þessu vel. Cr þessu varð leik-
gerð Kristnihalds undir jokli:
Úa”.
Sem kunnugt er, var Úa sett
upp hjá Leikfélagi Reykjavikur
i leikstjóm Sveins sjálfs, sem
skrifaði einnig leikgerðina i
nánu samstarfi við Halldór.
„Eftir þetta sagði Halldór viö
mig, að mætti reyna viö Atóm-
stööina”, segir Sveinn, „og þaö
varö. Og skömmu siöar nefndi
Halldórþaö við mig,að sér hefði
dottið i hug að ein sagan i
sagnabálknum um Ólaf Kára-
son, Hús skáldsins, myndi
kannski henta fyrir leiksvið.”
Ýmislegt varð þó til að tefja
það verk, að sögn Sveins: meðal
annars var mikið leikið eftir
sögum Laxness um þær mundir,
en hugmyndin lét þó ávallt á sér
kræla ööru hvoru: „ég hef lik-
lega verið að leita að formi eða
aöferö við aö koma sögunni i