Tíminn - 20.12.1981, Síða 12

12
Sunnudagur 20. desember 1981
®Astralísku hermennirnir á Gallipoli-ströndinni, þar sem þeir veröa aö
sækja upp bratta fjallshliöina gegn vélbyssum Tyrkjanna. Myndin er
úr kvikmyndinni „Gailipoli".
»-* * ■ "

’.Y—
■ Peter Weir (t.h.) spjallar viö leikara I „Gallipoli”, sem hann leikstýrir.
Ný kvikmynd eftir Peter Weir um „Alamo” Ástralíumanna
„Staður sem þú hefur aldrei heyrt um.Kvikmynd,
sem þú munt aldrei gleyma”
Þannig hljóðar slagorð, sem notað er til þess að
auglýsa nýja ástralska kvikmynd á Vesturlöndum
um þessar mundir. IMy;ndin ber nafn staðarins, sem
framleiðendurnir gera ráð fyrir að almenningur
„hafi aldrei heyrt um”: Gallipoli. Vafalaust er það
rétt, að margir hafa ekki hugmynd um, hvað eða
hvar Gallipoli er, og i hugum enn annarra er það
vafalaust aðeins nafn i sagnfræðibókum. En i
Ástraliu er þessu öðru visi varið. Þar er þetta eina
orð, Gallipoli brennt inn i þjóðarsálina, með svipuð-
um hætti og orðið „Alamo” i Texas og viðar i
Bandarikjunum. Bæði þessi nöfn minna á hernaðar-
legan ósigur, sem varð ýmsum siðferðilegur og til-
finningalegur sigur.
■ Kvikmyndin sem Pétur Weir
geröi, var sýnd viö opnun kvik-
myndahátiöarinnar i London á
dögunum en almennar sýningar
hóTust siöan á henni i London 10.
desember siöastliöinn. Viðtökur
hafa veriö afbragösgóðar meöal
alhennings eins og reyndin varð i
Bandarikjunum lika og reyndar
talið að þetta verði fyrsta
ástralska kvikmyndin sem nái
verulegum fjárhagslegum ár-
angriá Vesturlöndum. Jafnframt
olli myndin nokkrum deilum, þar
sem breskir herstjórar eru sýndir
þar i fremur slæmu ljósi. Ýmsir
Bretar telja sig ekki eiga slikt
skiliö, þótt þaö sé auövitað mis-
skilningur þeirra vegna þess að
Gallipoli er tákn um hernaðaraö-
gerö sem mistókst vegna lélegrar
skipulagningar, stjórnleysis og
almenns aumingjaskapar
breskra ráðamanna.
Aöur en frekar verður vikið aö
kvikmyndinni skulum við lita að-
eins nánar á Gallipoli-innrásina
sjálfa.
Sögusviðið 1915
Innrásin hófst i aprilárið 1915. 1
október sama ár voru siðustu her-
mennirnir fluttir á brott aftur.
Heimsstyrjöldin haföi á þessum
timaaömiklu leytistaönaöiskot-
gröfunum á meginlandi Evrópu,
og i Rússlandi, sem var i banda-
lagi með Bretum og Frökkum og
fleiri þjóðum á þessum tima gegn
Þjóðverjum og bandamönnum
þeirra.var farið að gæta vaxandi
erfiðleika við striðsreksturinn.
Það var fyrst og fremst af
stjórnmálaástæöum, að vegna
þrýstings frá rússnesku keisara-
stjórninni að breskir ráðamenn
ákváðu að gripa til hernaðarað-
gerða á austanverðu Miðjarðar-
hafi. Tyrkir höfðu gerst banda-
menn Þjóðverja.og Rússar lögðu
mikla áherslu á nauðsyn þess, að
vopnaflutningaleið yrði opnuð
gegn Dardanellasund upp til Ist-
anbul og þaðan áfram til rúss-
neskra hafna við Svartahatiö.
Meöal þeirra bresl.u ráða-
manna sem voru ákafir stuönings
aögeröa gegn Tyrkjum, var Win-
ston Churcill, sem þá var flota-
málaráöherra. Segja md aö
Gallipoli-mistökin hafi ráöið
miklu um að Churchill missti
siöar ráðherraembætti sitt og var
i pólitiskri útlegö um langan
tima. Nærhefði þó veriö aö senda
ýmsa þá herforingja, sem
klúðruðu málinu frá upphafi, út i
kuldann.
Fyrst var ákveðið að flotinn
skyldi sjá um að „opna” Dardan-
ella-sundið og hófust þær að-
geröir um miðjan febrúar 1915.
Flotaaögeröin mistókstherfilega,
þar sem fallbyssur skipanna réöu
engan veginn við virki Tyrkja á
landi — hvorki á Gallipoliskagan-
um öðrum megin viö Dardan-
ella|-sundiðnéá meginlandinu aö
sun: an.
önnur flotaárás var gerð i
mars, en hún mistókst einnig og
Bretar misstu þar aö auki her-
skip sem þeir höföu þó litt efni á
um þær mundir. Kröfunni um
landgöngu i Gallipoli óx fylgi við
þessar ófarir og loks var ákveðið
að gera slika innrás.
Slæmt skipulag
Þaö féllihlut Ian Hamiltons að
stjóma innrásinni. Liö það, sem
hann fékk til ráðstöfunar, var viö
æfingar i'Egyptalandi, en þangaö
kom Hamilton aðeins þremur
vikum áður en landgangan átti
sér stað. Það voru þvi aðeins
þrjár vikur til stefnu til að undir-
búa þessa viðamestu innrás, sem
gerð haföi veriö fram til þess
tima. Niöurstaöan varö eftir þvi.
Hamilton haföi um 75 þtisund
mönnum á að skipa. Þar af voru
rúmlega 30þtisund Astrali'umenn
og Nýsjálendingar, um 27 þúsund
Bretarogum 16 þúsund Frakkar.
Þetta liö þurfti að flytja ásamt
vistum og útbúnaði, þar á meöal
1600 hestum og ösnum og um 330
farartækjum, frá Egyptalandi til
GallipoB og setja þar á land beint
fyrir framan vélbyssur og fall-
byssur Tyrkja. Alan Moorehead
segir i ágætri bók sinni um Galli-
poli-striðið, að þaö hafi verið
furöulegt aö nokkuð hafi yfirleitt
oröiö af innrásinni. Aðstoðar-
menn Hamiltons komu t.d. ekki
til Alexandriu i Egyptalandi fyrr
en 11. april (fáeinum dögum áður
en landgangan var gerö), og svo
vitnað sé til Mooreheads:
„Engin nákvæm kort voru til,
þaö voru engar áreiöanlegar upp-
iýsingar um andstæöinginn fyr-
liggjandi, engar áætlanir höföu
verið gerðar, og enginn haföi tek-
ið ákvöröun um, hvar ætti aö
setja hermennina á land. Einföld-
ustu spurningum var ósvarað.
Var vatn á ströndinni eöa ekki?
Voru einhverjir vegir á svæöinu?
Hvað mátti búast við mörgum
særðum hermönnum og hvernig
átti að koma þeim um borð i
sjúkraskipin? Attu hermennirnir
að berjast i skotgröfum, eða á
opnu svæöi og hvaöa vopn
þurftu þeir nauösynlega aö hafa?
Hversu djúpur var sjórinn viö
ströndina og hvers konar báta
þurfti til aö koma mönnunum,
vopnum þeirra og vistum á land?
Myndu Tyrkjir verjast eöa
flýja?”
Mjög ófullkomin svör höföu
fengist við mörgum þessara
spurninga þegar herliðið var sett
i bátana og á land á Gallipoli 25.
april 1915.
Þrátefli
Ekki er ástæða til að rekja náiö
gang mála viö landgönguna hér
en skipulagsleysið sagöi að sjálf-
sögöu mjög til sin. Sumar her-
sveitimar lentu á kolvitlausum
stööum, aðrir landtökustaðir
reyndust nánast vonlausir til
sóknar inn i' landið (þröngar og
litlar strandir fyrir neöan háa
kletta), gullin tækifæri fóru for-
görbum fyrir dugleysi stjórn-
enda: listinn um mistökin er
nánast endalaus.
Tyrkir brugðust hart við inn-
rásinni, og átti ungur herforingi,
Mustafa Kemal, mestan heiður-
inn af vörn þeirra, enda geröi
framganga hans i Gallipoli-stríð-
inu hann að þjóðhetju i Tyrklandi
ogforystumanni. Bráttfðrsvo, að
hvorki gekk né rak, þóttmannfall
væri mikið, og svipaði bardögum
oft til skotgrafahemaöarins á
meginlandi Evrópu.
í ágúst var gerð tilraun til þess
af hálfu bandamanna aö enda
þetta þrátefli. Þann 6. ágtist var
skipulögö landganga breskra
hermanna i svonefndum Sulva
flóa.Súherför var framkvæmd af
sömu snilld og annaö. Þótt her-
mennirnir kæmust á land mis-
tókst aögeröin gjörsamlega —
fyrst og fremst vegna mistaka
stjórnenda hennar. Innrásin á
þessum staðkom Tyrkjum fopna
skjöldu og landsvæðið upp af
Sulva flóa var vamarlaust i
nokkra daga, en Bretar sóttu
ekki inn i landiö. Þegar breska
herstjórnin rankaði loks við sér
og ákvað að hefjasókn, var það of
seint: Tyrkir voru komnir með
liðsauka á vettvang, og þráteflið
á Gaflipoli hélt áfram.
Svo fór að tokum aö bandamenn
ákváðu að draga alltherlið sitt til
baka og var þaö gert i skjóli
nætur i októbermánuöi 1915.
Brottflutningurinn var reyndar
það eina sem tókst samkvæmt á-
ætlun hjá Bretum i þessari her-
fór.
I kvikmyndinni Gallipoli er
Sulva-flóa innrásin gerð að um-
fjöllunarefni, og þá einkum
hliðaraðgerð, sem Bretar höfðu
fyrirskipað áströlsku hersveitun-
um að gera til þess að draga
athygli Tyrkja frá Sulva flóa.
Bjartsýni og hetjulund
Vikjum þá aftur að kvikmynd-
inni. Htin fjallar um Gallipoli-
striðið á þann hátt að lylgst er
með nokkrum ungum Astraliu-
mönnum sem gerast sjálfboðalið-