Tíminn - 30.12.1930, Blaðsíða 6

4
TlMINN
-iJtTT
-ritrr
3E
H.f. Eimskipaf élaá

Islands
Nú á þessu ári
hefir Eimskipafé-
lagið bætt við flota
sinn ennþá einu
nýju skipi, og hef-
ir það nú á að
skipa sex vönd-
uðum og vel út-
búnum skipum,
til þess að annast
sighnga r lands-
manna á sem
beztan og hag-
kvæmastan hátt.
Eins og áætlun
félagsins fyrir
næsta ár ber með
sér, fjölgar ferð-
um svo mikið og
verða um leið svo
hagstæðar, að ekki
fer hjá því, að
landsmenn geti
notað íslenzku
skipin til því nær
allra vöruflutninga
og ferðalaga, bæði
utan lands og innan.
Skipastóil félagsins
Gætid þess landsmenn,
að hver sá eyrir er þér borgið í fargjöld eða farmgjöld tii útlendra skipafélaga hverfur burtu úr landinu.
Munið það kaupfólög og kaupmenn,
sem borgið mörg þúsund krónur árlega i flutningsgjöld, að láta hið íslenzka Eimskipafélag njóta viðskifta
yðar og styðjið þannig sjálfsbjargarviðleitni íslenzku þjóðarinnar.
Beinið þvi ávalt vlðskif tum yðar tll
Eímskipafélags Islands
EJŒ

3JŒ

Landsmólabókmenntir.
Inge Krokann
Nýtt norskt stórskéld á Lands-
móli.
I.
Á síðastliðinni öld er talið að
Norðmenn hafi lagt avo mikinu
skeif til heimsbókmenntanna, að
slíks eru vart dæmi um smáþjóð.
Þá voru hinir miklu norsku
meistarar uppi, og fremstur
þeirra Henrik Ibsen, en einnig
ber að nefna Bjömstjeme Bjöm-
son, sem á mörgum sviðum hafði
fult svo mikil eða jafnvel meiri
áhrif en skáldbróðir hans Ibsen,
sökum persónu sinnar og hinnar
framúrskarandi fjölhæfni. Mátti
um hann segja, að haxm léti sér
ekki á sama standa um neitt, og
áhrif mælsku hans voru um
íangt skeið engu minni en skáld-
skaparáhrif hans. — Samtíða
þessum tveimur stórskáldum var
þriðja skáldið, sem einnig bar
hróður Norðmanna víða — en
það var Jónas Lie.
Nú er því oft svo farið, þegar
bókmenntir snögglega komast á
hátt stig meðal einhverrar þjóð-
ar og halda sér þar um hríð, að
það er því iíkast sem sú and-
lega áreynsla hafi orðið ofraun
og að hvíldartíma þurfi við á
eftir — kemur þá oft, að manni
finnst djúp lægð — og eðlilega
virðist þessi lægð verða meiri
eftir því sem aldan, er é undan
hefir gengið, varð hærri. — I
norskum bókmenntum er líka
hægt að benda é þessa öldu-
hreyfingu: Hækkunin byrjar meö
upphafi 19. aldar, með sjálfstæði
landsins og skáldum eins og Hen-
rik Wergeland og fleirum, er til-
heyra því itínaabili, og á sjálfum
öldutoppnum stendur Ibsen; eítir
það kemur lækkun um skeið, en
þó enganveginn eins mikil og bú-
ast hefði mátt við. — Margir
mexm víðsvegar um heim munu
meira að segja telja, að það sé
núhfanda skáld, sem náð hafi
hæsta tindinum, því að þeir eru
til, sem telja Knut Hamsun eiirn
liinna sérstæðustu og mikilfeng-
legustu anda heimsbókmeimt-
anna.
H.
Þaxmig lítur línan í þessum
hluta norskrar bókmermtasögu
út, séð með augum útlendings-
ins; en mig grunar, að ef maður
væri nógu gagnkunnugur og sér-
staklega, ef maðui' væri fær um
— að líta á það innan að — frá
sjónaimiði þess, sem er eiginlega
norskt — (hér á ég ekki við
neitt, sem skylt á við þjóðemis-
hxx>ka, heldur við það innra sam-
eiginlega verðmæti, sem verður
að kalla þjóðai-sál), að þá mundi
línan verða dregin nokkuð á ann-
an veg: Með fullri vakningu
norskrar sjálfsvitundar vöknuðu
líka hin innri öfl, sem leynzt '
höfðu og geymst í hugskoti hinn-
ar blundandi þjóðar um aldir.
Þessi nývaknaða innri, þjóðlega,
andlega orka, hefir verið að
verki síðan — og er enn að verki
— það er hún, sem starfar í „det
skjulte Norge“, eins og danski
íagui’fræðingurixm Buckdal kall-
ar bók sína um hinar alþýðlegu
bókmenntir og þjóðlegu list
Norðmanna — og Buckdal veit
hvað hann fer, því hann hefir
ekki einungis þekkinguna, heldur
líka „intuitionen“ — gáfuna að
geta lifað sig inn í, skilið og séð
hlutina innan að.
Bókmenntir 19. aldarinnar eru
fyrstu afleiðingar þessarar orku,
fyrstu gosin, sem stafa af um-
brotunum niðri í þjóðarsálinni.
Eðlilega koma þau fyrst frá hin-
um efstu lögum þjóðfélagsins,
frá menntamönnunum, þeim sem
enn stóðu föstum fótum á jarð-
vegi danskrar menningar og
máls, eins og hún hafði mynd-
ast og mótast í Noregi af þeim
sérstöku ástæðum, sem þar voru
fyrir hendi. En dýpri lögin koma
á eftir, þau eru lengur að
komast upp á yfirborðið, en í
skauti þeirra felast hin fyllstu
verðmæti alls þess er gróið hefir
niðri í djúpunum frá upphafi
vega. Og ósjálfrátt og eðlíiega
kemur þörfin fyrir að nota tungu
þjóðarinnar — alþýðunnar —
eins og hún hefir lifað, myndast
og ummyndast í byggðum lands-
ins í þúsund og aftur þúsund ár.
Danskan er ekki lengur nóg,
þrátt fyrir að hún er orðin móð-
urmál kaupstaðabúanna, sem á
þessum tímum ennþá voru til-
tölulega fáir, og menntamanna,
sem vitanlega voru enn fæcri.
Þjóðarorkan krefst réttar síns i
þessu sem öðru. Danskan er,
þrátt fyrir allt, innflutt, og eiijs
og allt innflutt góz situr hún
utan á — sannast hér áþreifan-
lega orð Grundtvigs gamla (eins
cg reyndar oftar) að „kun lös er
al fremmed Tale“. — Það er frá
þessu sjónarmiði að líta verður
á landsmálshreyfinguna í norsk-
um bókmenntum. Sú hreyfing
er ekki eins og margir mótstöðu- |
menn hennar halda fram, hafin
af sérvitringum og haidið til
streitu af einhliða og þröngsýn-
um þjóðemissinnum og þrætu-
gjömum rithöfundum, heldur er
hún eðlileg afleiðing af vöknun
sjálfsvitundarinnar, orkunnar
inni í þjóðinni — og því er það,
að hún sigrar að lokum; það
breytir þar engu, hvað venju-
bundnir Norðmenn segja, og
ennþá minna, þó útlendingar,
sem ekki hafa 1 ært að stauta
bamalærdóm sinnar eigin tungu,
telji ný-norskuna „ambögumál"
— þrátt fyrir að hún sögulega
séð, ekki sé frábmgðin tungum
annara Norðurálfuþjóða, sem
eins og hún hafa verið lítilsvirt
alþýðumál, áður en þau urðu bók-
mennta- og menningarmál þjóð-
anna. — Þar með skal ekki sagt,
hvort landsmálshreyfingin hefir
að öllu leyti verið gagnleg. Hún
hefir vitanlega þrengt bók-
menntasviðið, því að hún hefir
dregið upp ákveðin takmörk milli
þess danska og þess norska, áð-
ur voru bókmenntir beggja þjóð-
anna sameign beggja — og báð-
um auðvitað til gagns. — En það
| er eftirtektarvert, að einmitt
danskir fræðimenn og rithöfund-
ar skuli hafa orðið til þess sér-
staklega að viðurkenna tilverurétt
hins norska máls, frekar en t. d.
Svíar og íslendingar.Enum gagn-
semi slikra hreyfinga verður ekki
deilt. -— Eitt, einungis eitt, er
víst, og það er að hreyfingin er
lífræn og sprottin af innri orku
og vaxandi ósjálfráðri sjálfsvit-
und. Af því leiðir aftur að búast
má við, að hið verðmætasta í
norskum anda birtist einmitt í
landsmálsbókmenntunum. Það er
því hreint og beint skaðlegt fyrir
okkur Islendinga að hafa ýmigust
á þeim eða gefa þeim ekki gaum.
III.
Við nánari athugun þarf mað-
ur heldur ekki að leita lengi til
þess að finna þessi verðmæti.
Þau finnast undireins hjá frum-
herjum málsins eins og Ivar
Aasen, Aasmund Vinje og Arne
Garborg — og hvaða þjóð mundi
það vera, sem þættist ekki full
sæmd af slíkum skáldum ? En
áframhald Landsmáls-bókmennt-
anna sýnir líka áþreifanlega, hvað
hér er að gerast. 1 tiltölulega
stuttri ritgjörð eins og þessari,
er það þýðingarlítið að reyna að
fara of langt í þessu efni, það
yrði lítið annað en að telja upp
nöfn. En samt sem áður finnst
mér viðeiganda að dvelja ofur-
lítið við þetta atriði:
— í fyrra dó á tiltölulega ung-
um aldri einhver mesti ljóðsnill-
ingur, sem Norðmenn hafa átt,
Olav Aukrust. Orti hann öll sín
kvæði á landsmiáli, og eðlilega
vakti hann eftirtekt langt út
fyrir Noreg — eða á meðal allra
þeirra er kost áttu á að kynnast
kvæðum hans — og enn eiga þau
eftir að hafa mikil áhrif, á því er
enginn vafi; er ekki ólíklegt, að
nafn þessa norska skálds ein-
hvemtíma verði nefnt jafnhliða
nöfnum þeirra landa hans, er
þegar hafa fengið sæti meðal
heimsbókmenntanna. Annar höf-
undur, sem nefna verður í þessu
sambandi er Olav Duun, skáld-
sagnahöfundurinn víðfrægi. Hefir
hann ritað fjölda mjög merkra
bóka, og verður að teljast til
þeirra skálda, er lagt hafa skerf
til heimsbókmenntanna, engu síð-
ur en Sigrid Undset eða jafnvel
Hamsun sjálfur; en því er svo
farið með landsmálshöfundana,