Tíminn - 03.01.1925, Page 2

2
T 1 M I N N
Mtnll tilir
þessu eina
innlenda félagl
þegar þér sjóvátryggið.
Símí 542.
Pósthólf 417 og 574.
Símnefni: Insurance.
Kaflar
úr prédikun próf. Har. Níelssonar
í Fríkirkjunni vígsludaginn.
prjár voru guðsþjónsuturnar í
Fríkirkj unni vígsludaginn (hínn
21. des. Sjálf vígslu-guðsþjón-
ustan fór fram kl. 10 að morgni.
Við hana fluttu þeir ræður síra
Ólafur og síra Árni. Kl. 2 flutti
síra Ámi aðra messu og loks
prédikaði síra Har. Níelsson kl. 5.
Eðlilega mintust fríkirkjuprest-
arnir á ýmislegt úr sögu fríkirkju-
hreyfingarinnar hér á landi.
Próf. H. N. mintist og fríkirkj-
unnar og ýmislegs, er orðið 'hefir
til að auka frjálslyndi í trúarefn-
um hér síðari árin og breyta trú-
arhugmyndum manna til meiri
mannúðar.
Hann lagði út af Sálm. 33, 1—5,
sérstaklega orðunum: Syngið
drotni nýjan söng!
Kvað hann þá einkum hafa
ástæðu til að fagna þessum degi,
sem sjálfir voru með í því verki
að koma þessari kirkju upp í
fyrstu, því að þeir hafi lagt mest
á sig og mest í sölurnar. „En vér
elskum æfinlega það innilegast, er
vér leggjum mikið í sölumar fyrir,
þolum og líðum fyrir, berjumst
fyrir. Flest ný fyrirtæki eru smá
í upphafi; og langflestir mann-
anna líta með skilningsleysi eða
jafnvel fyrirlitningu á litla byrj-
un. Fyrir því eru dagar hinnar
„litlu byrjunar“ svo erfiðir. . . .
þeir, sem unnað hafa þessari
kirkju öll þau ár, sem hún hefir
staðið, finna vafalaust sterkustu
hvötina hjá sér til þess að taka sér
þessi orð í munn: „Syngið drotni
nýjan söng“. þeir hafa fagnað yfir
kirkjunni sinni áður; þeir gera það
enn meira nú, er hún hefir tekið
svo veglegum stakkaskiftum.
En vér, sem höfum um mörg
undanfarin ár fengið hér hæli, og
mátt í góðum friði tilbiðja Guð
hér og flytja þær kenningar, er
oss geðj aðist best að og vér vitum
sannastar, vér höfum og mikla
ástæðu til að fagna. Vér njótum
og góðs af þessari stækkun. Nú
geta enn fleiri fengið hér sæti;
söngurinn hljómar nú enn betur
og kirkjan er öll enn bjartari og
fegurri.. Og vér skulum láta það
vera eitt atriðið í fögnuði voram
í dag, og ekki gleyma að þakka
það, að þeir, sem reistu þetta hús
og borið hafa allan hag þess fyrir
brjósti síðan, voru svo víðsýnir,
umburðarlyndir og frjálslyndir, að
þeir fengust til að leyfa oss að
nota það, þótt sumar skoðanir vor-
ar séu í einhverjum atriðum frá-
brugðnar þeirra. Fríkirkjusöfnuð-
Níunda bréf til Kr, A.
Eins og þú sérð, hefi eg notað milli-
bilsaðstöðu þína i þjónustu Mbl.-
manna til að gera skýrari linur milli
aðalfiokka landsins. Eg er ánœgður
yfir niðurstöðunni.
í tæpa tvo mánuði heíir þessi leik-
ur staðið. Viðfangsefnið var að sýna
aðstöðu flokkanna til þjóðlífs og
þjóðmála. Dómsorðið er þar komið
undir að starfa nýtilega fyrir ai-
menningsheill. Tvent gat ltomið til
greina. í fyrsta lagi þjóðmálin sjálf,
og þau eru aðalatriðið. Eg hefi tekið
mörg mái tii skýringar, andleg og
efnaleg. þín vegna tók eg fyrst and-
legu málin, af því eg hélt, að þú hefð-
ir fremur vit á þeim, og ef til vill ein-
hvern áhuga. Svo mun og vera, en
þér hefir verið varnað má!s, af því
samherjar þínir og peningalegir hús-
bændur hafa í þeim málum svo illa
gert, að jafnvel hinn besti málfærslu-
maður hlýtur að standa þar þögull
eins og hundur með múl yfir trýnið.
pú hefir staðið orðlaus. þinir sam-
herjar hafa aukið mentaskólann að
kostnaði, en gert sitt ítrasta til að
útiloka sveitapiltana. þeir hafa gert
alt til að hindra, að slikir menn geti
haft heppilega námsaðstöðu á Akur-
«yri. J. M. hsfir í ykkar nafni gort sitt
urinn hefir með þessum hætti
greitt frelsi í trúarefnum og um-
burðarlyndi veg meðal Islendinga,
og vel má svo fara, að það verði
honum til vegsemdar, er fram líða
stundir, og að með því hafi hann
unnið þjóð vorri meira gagn en
almenningi var ljóst í upphafi.
Hann hefir, að minsta kosti óbein-
línis, veitt nýjum skoðunum hæli,
meðan þær voru á stigi hinnar
„litlu byrjunar". Vér óskum og
biðjum þess í dag, að Guð sann-
ieikans, hann, sem einn gefur
ávöxtinn, þar sem mennirnir
plægja, sá og vökva, láti blessun
lioma yfir þetta hús fyrir þá and-
iegu gestrisni, sem fríkirkjusöfn-
uður þessa bæjar hefir sýnt.
Sönn gestrisni ber æfinlega vott
um göfugmensku og hlýtur því að
lokum sín laun: mátt til að sýna
enn meiri góðvild og hjálp, þar
sem þess er þörf. Og gestrisnin á
líka sín fyrirheit. Fyrir því áminti
einn af rithöfundum N. tm.
samtíðarmenn- sína svo forð-
um: „Bróðurkærleikurinn haldist.
Gleymið ekki gestrisninni, því að
vegna hennar hafa sumir sér óaf-
vitandi hýst engla“ (Hebr. 13,
1—2).
Allir þeir, sem unna frelsi í trú-
málum og hafa þá sannfæring, að
í frelsinu sé öllum andlegum mál-
um þjóðarinnar best borgið, þeir
hafa ástæðu til að fagna þessum
degi. Alla má þá ávarpa með þess-
um orðum hins gamla sáttmála:
„Syngið nýjan söng“, í tilefni af
þeirri framför, sem þetta guðshús
hefir tekið. Sjálf stækkun hússins
er jafnframt vottur annars: áhugi
manna á kirkjumálum og öllu því,
sem eilífðinni kemur við, er að
vaxa meðal vor. par liggur dýpsta
hvötin til þess, að menn leggja
mikið á sig til að koma upp æ veg-
legri kirkjum“..........
„Allar kynslóðir fá sína reynslu
af gæsku, miskunn og trúfesti
Guðs; en engin kynslóð er ná-
kvæmlega eins og fyrirrennari
hennar. Alt af er einhver öldu-
gangur í hafi tímans, sem veldur
breytingum. Fyrir því verður
skilningur hverrar kynslóðar nokk
uð frábrugðinn skilningi fyrri
kynslóða. Tilfinningarnar haldast,
en þó er sem litblærinn á þeim sé
töluvert mismunandi hjá kynslóð-
unum. Vegna þessa getur ný kyn-
slóð sjaldnast að öllu leyti búið
hugsanir sínar búningi fyrri tíðar
manna. Og eftir því sem trúarhug-
myndimar háfa víkkað og göfg-
ast, eftir því hefir þessi þrá brot-
ist skýrara fram: Syngið drotni
nýjan söng! Og kynslóðirnar
leggja engan veginn allar aðal-
áhersluna á sömu hlið trúmálanna.
til, að eklci yrði framkvæmd þings-
ályktun Nd. í fyrra um áframhalds-
r.ám þar landssjóði að kostnaðar-
lausu. þínir húsbændur og samherj-
ar hafa reynt að tefja, hindra og
spilla , mentastofnun þingeyinga. þú
og þínir menn hafa beitt sviksemi
þagnar og hugleysis gagnvart ófremd-
arástandi Landsbókasafnsins. þínir
menn voru sumpart atliafnalausir og
sumpart fjandsamlegir þjóðleikhúss-
málinu, og nú hermir ný frétt, að úr
þeim herbúðum standi til árás á
byggingarsjóðinn i vetur. Foringi
flokks þíns og núverandi húsbóndi
þinn vildi eyðileggja kensluna i þjóð-
legum fræðum við háskólann, í móð-
urmálinu og sögu landsins. En flokk-
ur ykkar feldi á síðasta degi þings í
fyrra tillögu um að leggja áfengis-
verslunina undir landsverslun og
spara 18 þús. króna ársiaun til Mog-
ensens lyfsaia hins danska. þínir yfir-
menn sáu ekkert athugavert við að
borga Mogensen 18 þús. fyrir að vera
yfirmaður við stofnun, þar sem landið
tapaði í fyrra nær 30 þús. við óreiðu
einhverra undirmanna hans. En þeim
fanst alveg óhugsandi að borga yfir-
burða andans manni við háskólann
meir en liðugan þriðjung af þeirri
upphæð fyrir ómetaplegt menningar-
starf.
Ekki batrpaði þegar kom að land-
— pví að trúmálin hafa margar
hliðai'. — Síður en svo. þar skift-
ast á margs konar aðfall og út-
fall. Stundum er sem hugmynd-
irnar berist með straumum í hafi
tímans — eins og trjábolimir úr
frumskógunum berast langar leið-
ir með hafstraumunum, uns þá
rekur upp á einhverja bygða skóg-
leysis-strönd og þeir verða þar
efniviður í híbýli manna. Enginn
jarðeigandi ræður því, hver tré
rekur á fjöru hans. Nokkuð líkt
er oft um andlega efniviðinn, sem
berst með straumum tímans og að
lt-ndi voru. Aðfall eins tímabilsins
ber vissar kenningar upp í fjöru-
borðið. En svo kemur útfallið eft-
ir ákveðinn tíma. þá skolar þeim
ósjaldan út aftur. En næsta aðfall
ber með sér nýtt efni, nýjan reka-
við, sem menn reisa af andleg
stórhýsi og hafast lengi við í. All-
ar þessar breytingar verða smátt
og smátt til þess að göfga og
hækka guðshugmyndina sjálfa og
ýta skilningi manna fram á leið í
hinum æðstu efnum“.
því næst sýndi ræðumaður fram
á nokkrar breytingar, sem orðið
hefðu með þessari kynslóð hér á
landi, og nefndi sem dæmi útskúf-
unarkenninguna, samlyndið milli
trúar og vísinda, hugmyndirnar
um framhaldslífið, og talaði um,
að mikil dulspeki-alda gengi nú
yfir heiminn, sem vafalaust yrði
kirkjunni enn til blessunar, eins og
allar slíkar öldur hefðu áður
orðið.
„Dulspeki-aldan er hugum
margra hið sama sem áveita vatns
er þurri gróðurmold; hún gerir
hjörtun gljúp og færir þeim ýms
dýrmæt frjóefni.
Út af öllu þessu er ástæða til að
fagna og syngja nýjan söng. því
að, eins og áður hefir verið tekið
hér fram í dag (þ. e. í prédikun
síra Árna Sigurðssonar), þá er
helgismálinu. þar urðu Framsóknar-
menn að hjálpa með samúð og skiln-
ingi við hið fyrsta eftirlitsskip. Frá
þeim kom Vestfirðingum hjálpin fyrir
hin lcngj rændu fiskimið þeirra.
Eg hefi glaðst af þögn þinni um
málin. Ekki af því að eg óski þér
óvirðingar, heldur af því, að hús-
bændur þínir og samherjar eru sekir
og dæmdir i þögn þinni, bæði fyrir að
hafa verið ónýtir til að starfa að al-
þjóðarheill, og þó öllu oftar fyrir að
hafa beinlínis reynt að spilla fyrir
framgangi góðra mála.
þú hefir reynt að breiða yfir sekt
þeirra, er hafa þig i þjónustu sinni,
með því að segja, að þú hirðir ekki
að tala um sjálf þjóðmálin. þú viljir
tala um vopnaburð flokkanna. En
ekki er aðstaða þín betri þar. Litum
á nokkra liði. 1. þú byrjar á að gefa
hinu ósvífnasta fúkyrðablaði meðmæli
fyrir heiðarlegan rithátt. En um sama
leyti játaði fyrirrennari þinn, að aðr-
ir hefðu skriíað hinar pólitisku ill-
yrðagreinar á hans ábyrgð. Húsbænd-
ur þínir höfðu notað sér fátækt þessa
rnanns til að skrifa rógmælgi, árásir
og illindi um mig og marga aðra, sem
voru að hrinda áfram þjóðnytjamál-
unum, á ábyrgð hans. Getur þú hugs-
að þér lúalegra athæfi? Manntetrið,
sem til þessa var haft, fékk vist svo
sem 25% af fjölskylduþurftarlaunum
ekki nóg að kirkja og söfnuður
stækki hið ytra. Miklu meira
stendur á hinu, að hið innra lífið
eflist og kirkjunni takist með boð-
skap sínum að fullnægja trúar-
þörf manna og veita þeim andlega
hjálp og styrk í baráttu og erfið-
leikum, ekki síst er þeir vakna til
veralegrar meðvitundar um eilífð-
areðli sitt og mikilvægi þessa járð-
neska lífs.
Einn liðurinn í því er að leggja
kirkjufólkinu til sálma til að
syngja við guðsþj ónusturna.’ —
sálma, er séu í fyllra samræmi við
hugsanir nútímans en ýmsir sálm-
ar eldri kynslóða era. Einnig þar
er þörf á endurnýjun. — Lítil til-
raun hefir verið gerð til að bæta
úr þeirri þörf.*) Og það er mér
eitt fagnaðarefnið í dag, að vér
getum ávarpað hvert annað á
þessum merkisdegi með þessum
orðum textans: Syngjum drotni
nýjan söng! — 1 þessari kirkju
hefir verið minst í dag brautryðj-
enda fríkirkjunnar. Eg leyfi mér
að minnast með þakklæti sérstak-
lega eins manns, sem hefir átt
mjög mikinn þátt í að auka frjáls-
an hugsunarhátt í íslenskri kirkju
og kveðið hefir inn í oss bjartari
cg hlýrri kristindómsskoðanir en
áður voru þar ríkjandi, þjóð-
skáldsins og sálmaskáldsins síra
Matthíasar Jochumssonar. Tunga
hans er þögnuð, en söngvar hans
og sálmar vona eg að eigi eftir að
verma, friða og gleðja margar sál-
ir og lyfta þeim til æðra trúar-
flugs, og lengi að óma undir ís-
lenskum kirkj uhvelfingum. Fyrir
hans hjálp og nokkurra annara
getum vér sungið nýjan söng. pað
veri bæn vor í dag: Guð! sendu
*) Við þessa guðsþjónustu var not-
að fyrsta sinn sálmakverið nýja „þitt
ríki komi!“ jafnframt sálmabókinni,
og sungnir úr því 2 sálmar (10 og 1).
i Reykjavík fyrir að feðra þessa
þokkalegu króa fyrir Ólaf frænda
þinn, Pál á þverá og fleiri þeirra nóta.
2. þú fórst í leit í Tímanum að finna
ókurteisan rithátt. En leit þín varð
árangurslaus. þú varst hissa. þú
hafðir svo oft heyrt þina heimsku og
ómentuðu samherja tala um harðyrði
í Tímanum. Nú rakstu þig á, að þar
voru þung rök en ekki fúkyrði. Ef til
vill hefir þú þá í fyrsta skifti áttað
þig á, að menn, sem berjast fyrir mikl-
um hugsjónum og stórum málum,
verða að beita þungum rökum, ef við
heimska og eigingjarna andstæðinga
er að eiga. Jafnvel höfundur hinnar
lögboðnu trúar hér á landi varð að
lýsa íhaldsdóti sinnar samtíðar með
orðunum „nöðrukyn", „kalkaðar graf-
ir framliðinna" o. m. fl. af sama tægi.
Loks fór svo, að þú mistir stillinguna
og steyptir úr þér reiðifossi staðlausra
fúkyrða eins og títt er um miður vel
uppalda götudrengi. Eg hefi tínt sam-
an fáein þessi málblóm, „Thors-súr-
urnar", sem farið er að kenna við
manninn, sem hefir lagt til peningana
í jiésagerð þ!na og espað þig til að
sökkva dýpra og dýpra með hverri
viku. Blindni þín sést á því, að þú
státar af þvi að hafa fengið þakklæti
fyrir fúkyrði þín frá mönnum hér í
bænum og í öðrum kauptúnum, mönn-
um, sem vigta á sér fingurna um leið
kirkju þinni nýja reynslu, er
auðgi hana og leggi mönnum
hennar lofgerð á varir, svo að vér
öðlumst nýja söngva um ti'úfesti
þína, miskunn og gæsku!“
----o----
IfitrauslJkðHiii.
Út af leiðarþinginu i Vík síðastl.
sumar skulu tekin fram eftirfarandi
atriði:
Tr. þ. sagði satt frá leiðarþinginu
í Tímanum, enda þorði hann að
standa við umsögn sína með undir-
skrift sinni. Jón Kjartansson, hinn
, afsagði" þingmaður okkar, óg rit-
stjóra-undirtylla við blað, sem útlend-
ir kaupmenn eiga mikið í, þorði ekki
að staðfesta sina frásögn um fundinn
í Mbl. með nafni. Hann kallaði sig
„Fundarmann", enda sást „marðar"-
bragur á frásögninni. þar stóðu þessi
orð: „þá fór sýslumaður hörðum orð-
um um atferli þeirra Tímaleiðtoganna
og afslcifti þeirra af málum sýslunnar
hér. Vitti hann Lárus i Klaustri fyrir
að láta flækja sér út í þessar aðíarir
— aðfarir sem enginn, og ekki hann
sjálfur, vildi nú kannast við. Sýslu-
maður kvaðst hafa verið á öllum
fundunum og ekki einn e.inasti
„smalinn" hefði lengur haldið fram
þessu danska valdi eða þjóðernishætt
unni, sem Tíminn hefði gasprað með.
þeir hefðu alveg horfið frá því, sem
vonlegt var. Nú iðraði alla eftir frurn-
hlaupið, og menn, sem bæði með leyfi-
legum og óleyfilegum meðulum hefðu
verið narraðir til að skrifa undir
skjalið (sem enginn vildi nú kannast
við), þá iðraði það stórum nú og væru
fú@ir að taka nöfn sín aftur, enda sum-
ir þegar gert það ótilkvaddir".
Nú er annaðhvort, að sýslumaður
okkar, G. Sv., hefir sagt þetta, eða
„fundarmaður11 skrökvað upp á hann.
En þar sem G. Sv. annaðhvcrrt hefir
sagt ósatt sjálfur í þessu efni á fund-
inum, eða samþykt ósannindi hins
„afsagða" með þögninni, þá hvílir nú
ábyrgðin á honum. Munum vér undir-
ritaðir nú sanna ósannindi á þá báða,
G. Sv. og liinn „afsagða" viðvíkjandi
undirskriftunum hér. Skulu þeir nú
mintir á, hvað gerðist á fundinum hér
í Kirkjubæjarhreppi. Gísli og sá sem
Lögrétta kallar „moðhaus", segja að
engir hafi staðið við undirskriftir sin-
ar og að þeir hafi iðrast eftir o. s. frv.
En á þessum fundu lýstum við, sem
stóðum að undirskriftunum, afar-
greinilega vantrausti á Jóni. Sú
ástæða ein, fyrir utan aðrar, þótti okk-
ur nægileg, að hann er „ritstjóri" að
pólitisku blaði, þar sem a. m. k. þriðj-
ungur hlutanna er eign útlendra
kaupmanna, og formaður útgáfufélags
ins útlendingur, sem eftir áreiðanleg-
og þeir afgreiða, og lesa „Kapitólu" og
„Höfuðglæpinn" sér til andlegrar við-
reisnar. Maðurinn sem þóttist ætla að
koma á prúðum skrifum um mál,
byrjaði á að gefa Magnúsi Magnús-
syni Storms-ritstjóra alment heilbrigð-
isvottorð, og sökk siðan á tæpum
tveim mánuðum niður fyrir alla blað-
skrifandi íslendinga, aðra en Pál á
þverá, að því er snerti fúkyrðanotk-
un. Samt hefir þú ekki lireyft við einu
einasta þjóðmáli. þú ert jafnsekur um
hræsni í þessu efni eins og portkona,
sem hvetur aðra til hreinlífis, eða
dauðadruklcin fyllibytta, sem drafar
fram loðmæli um bindindi.
3. Bardagaaðferð þína má marka af
litlu dæmi. Fyrirrennari þinn M. M.
(eða máske núverandi húsbændur
þinir, flokksstjórn kaupmannaflokks-
ins) höfðu vísvitandi logið upp frá
rótum sögu um, að ritstjóri Tímans
hefði verið troðinn undir hestafótum
niður á hafnarbakka. þetta stóð eins
og venjuleg bæjarfregn í fylgiblaði
Mbl. Tilgangurinn auðsær, að svívirða
Tímann og Framsóknarflokkinn. Eg
minti þig á þetta framferði yklcar í
samtali, sem fór fram í afgreiðsluher-
bergi Landsbókasafnsins. þú afsakað-
ir þetta, sagðir að þetta hefði aðeins
verið marklaust spaug. þér fanst á
engan hátt til um, þótt logið væri
staðlausum mannskemmandi sögum