Tíminn - 08.05.1983, Page 8

8
Útgefandi: Framsóknartlokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjórí: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur i
V. Ólafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrimsson og Atli Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristín Leif sdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útiitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardóttir,
Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasimi 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð í lausasölu 15.00, en 18.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 180.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Þríðji kosturinn
■ f ræðu, sem Jón Sigurðsson, forstjóri Þjóöhagsstofnunar,
flutti á aðalfundi VSÍ fyrir nokkrum dögum og vakið hefur mikla
athygli, benti hann á, að nú væri um að velja þrjá kosti í stjórn
efnahagsmála.
í fyrsta lagi að láta skeika að sköpuðu um víxlhækkun
kaupgjalds og verðlags og láta hækkunarhrinuna dynja yfir um
næstu mánaðamót, en freista þess að halda atvinnuvegunum
gangandi með sílækkandi gengi og undanlátssamri lána- og
fjármálastefnu, sem leiða myndi til enn vaxandi verðbólgu.
í öðru lagi að andæfa gegn verðbólgu eingöngu með samdrætti
í ríkisútgjöldum og fjárfestingu og lánveitingum og með mikilli
hækkun vaxta, jafnframt því sem reynt væri að halda verðlagsþró-
un í skefjum með gengisaðhaldi, en þetta myndi leiða til stórfellds
hallarekstrar, gjaldeyrisútstreymis og á endanum atvinnubrests.
„Priðji kosturinn“, sagði Jón Sigurðsson, „er að freista þess að
stilla verðbólgurótið með því að beita beinum aðgerðum á sviði
launa- og tekjumála auk aðhalds á sviði fjármála, peningamála og
gengismála, sem hefði það markmið að tryggja atvinnu og draga
úr viðskiptahalla. Ef vinnufriður næst um lausnir af þessu tagi, má
með þeim nálgast efnahagsjafnvægi án þess að til atvinnubrests
þurfi að koma. í þessu hlyti að felast breyting að minnsta kosti um
sinn - og ef til vill til frambúðaí - á því kerfi tekjuákvarðana, sem
nú er bundið í samninga og lög. Ég á hér fyrst og fremst við
verðbótakerfi launa - vísitölubindinguna - en einnig gildandi
ákvæði um ákvörðun búvöruverðs og fiskverðs og verðákvarðanir
yfirleitt.“
Sé þessi þriðji kostur valinn, sem ábyrgir stórnmálamenn hljóta
að vera í meginatriðum sammála um, þá er spurt um leiðirnar.
Um það sagði Jón m.a.:
„Spurning um val leiða í þessu efni snýst nú sem fyrr ekki síst
um það, hvaða hlutverk eigi að ætla frjálsum samningum annars
vegar og löggjöf hins vegar. t»eirri skoðun heyrist fleygt, að næstu
mánaðamót marki ekki nein sérstök tímamót. Samningar um
kaup og kjör renni hvort eð er út í haust, og menn eigi einfaldlega
að taka því, sem að höndum ber hinn 1. júní, og þola þá fimmtungs
hækkun innlends kostnaðar og flestra þátta verðlags. Þetta er
viðsjárverð skoðun að mínum dómi. Slík stökkbreyting kostnaðar
í júní hlyti að knýja á með aðra verðhækkunarhrinu í september,
og þar með væru íslendingar komnir í hóp þeirra þjóða, sem þurfa
að þola á annað hundrað prósent verðbólgu. Það er ekki aðeins
áraun fyrir hagkerfið heldur einnig vafasamur vegsauki út á við.
Fjármögnunar- og aðlögunarvandamálin, sem þessu fylgja, eru
svo margvísleg og mikil að vöxtum að vekur mönnum hroll.
Ef stjórnvöld vilja breyta þessum horfum fyrir 1. júní eiga þau
aðeins tveggja kosta völ; annars vegar að fella verðbótaákvæði
laga úr gildi og losa jafnframt um samninga þannig að samningsað-
ilar yrðu að takast á við vandann, hins vegar að ákveða
hámarksbreytingar fyrir laun og aðrar tekjur með lögum í stað
verðbótahækkunarinnar og þá miklu lægri hundraðstölur en
gildandi verðbótareglur segja fyrir um. í þessu efni er mikilvægt
að setja ekki löng flókin fyrirmæli, heldur sem einföldust.
Til þess að gagn væri að slíkum ráðstöfunum til að skapa festu
þyrftu þær að standa samfellt nokkur misseri og boða feril ört
lækkandi peningalaunahækkunar. Ástæða væri til þess að setja
jafnframt leiðbeinandi ákvæði um verðlagseftirlit á þessu sama
tímabili þannig að tryggt væri sanngjarnt aðhald í verðlagsþróun."
Jón undirstrikaði nauðsyn þess að hlífa kjörum þeirra, sem
lakast eru settir, með einhverjum hætti, t.d. með hækkun
persónuafsláttar og barnabóta við álagningu tekjuskatts. Einnig
væri nauðsynlegt að létta greiðslubyrði húsbyggjenda af verð-
tryggðum lánum.
Forstjóri Þjóðhagsstofnunar tekur hér á nokkrum þeim at-
riðum, sem fulltrúar stjórnmálaflokkanna eru að ræða þessa
dagana og sem ný ríkisstjórn, hver sem hún verður, hlýtur aðþurfa
að takast á við. Framsóknarmenn hafa lagt fram sínar tillögur fyrir
löngu síðan. Það hefur minna farið fyrir tillögum annarra flokka.
Þjóðin hlýtur þó að krefjast þess að þeir geri grein fyrir lausnum
sínum næstu daga.
-ESJ
SUNNUDAGUR 8. MAI 1983.
norman
MAILEd.
■ Norinan Mailer með núverandi konu sinni,
Norris og börnum sínum af ýmsum hjónaböndum.
■ Egypska
skáldsaga
Mailers.
Norman Mailer með
egypska skáldsögu
✓
■ JL RÚMAN ÁRATUG HEFUR BANDA-
RÍSKI RITHÖFUNDURINN NORMAN MAILER UNNIÐ
AÐ „EGYPSKU SKÁLDSÖGUNNI“ SINNI. Fréttir hafa
borist í bandarískum fjölmiðlum annað slagið um þetta
væntanlega stórvirki Mailers. Hann hefur að vísu þurft að taka
sér frí frá þessari skáldsögu nokkrum sinnum til að skrifa aðrar
bækur, einkum í því skyni að koma fjárhagnum í lag. Ein
þeirra, The Excutioner’s Song, sem segir frá lífi og dauða
glæpamannsins Gary Gilmore, var ekki aðeins gróðavænleg
heldur hlaut líka hin þekktu Pulitzer-verðlaun árið 1980. En
meginviðfangsefni Mailers í rúman áratug hefur sem sagt
verið „egypska skáldsagan", og nú er hún komin á markað í
Bandaríkjunum.
Þessi skáldsaga, sem ber heitið „Ancient Evenings“ eða
„Fornar kvöldstundir“, hefur í það minnsta komið fjármálum
höfundarins í lag, því hann hefur fengið 1.4 milljónir dala frá
útgefanda sínum fyrir bókina og um 700 þúsund dali frá
erlendum útgefendum. Þar að auki hefur hann samið við
útgefanda sinn um tvær aðrar skáldsögur, sem eru í beinu
framhaldi af þessari, og svo styttri skáldsögu, sem gerist í
Bandaríkjum nútímans, og er hann reyndar þegar byrjaður á
henni.
I Bandaríkjunum hafa rithöfundar oft verið mjög heillaðir
af hugmyndinnu um „The Great American Novel“; að skrifa
þá skáldsögu, sem mest yrði talin þeirra allra þar vestra.
Mailer er einn þeirra sem hefur á stundum dreymt um þetta,
og hann og aðrir hafa árum saman talað um þessa egypsku
skáldsögu sem „miklu“ skáldsöguna. En nú, þegar hún er
komin út, virðast gagnrýnendur ekki á því máli. Þeir telja
þessa afarlöngu sögu frábæra til að byrja með, en síðan detti
hún gjörsamlega niður.
Svo vitnað sé til ummæla Benjamin DeMott, prófessors við
Amherst, í The New York Times Book Review: „Ancient
Evenings reynist hvorki vera stórfengleg né meistaraverk. Og
það sem meira er, að lýsa bókinni einfaldlega sem misheppnuð
verki, sem næstum því tókst og sem ætti því skilið virðingu
fyrir háleit markmið og hlutasigra, dugar engan veginn.
Staðreyndin er sú, að þrátt fyrir snilld fyrstu 90 blaðsíðnanna,
er þetta 700 blaðsíðna verk allt annað og minna en hetjuleg
tilraun, sem misheppnast hefur í framkvæmd. Verkið er hreint
út sagt, hörmung."
Fleiri gagnrýnendur eru á sama máli. í Time segir til dæmis
í tilefni af útkomu bókarinnar, að Mailer hafi tekist það á
lífsleiðinni að verða meiriháttar rithöfundur án þess að verða
meiriháttar skáldsagnasögundur, og vill gagnrýnandi blaðsins
með því vísa til þeirra verka Mailers, sem ekki eru beinlínis
skáldsögur og telja það til helstu verka hans. Þetta eru bækur
eins og The Executioner’s Song um Gary Gilmore, sem áður
var nefnd, The Armies of the Night um gönguna miklu í
Washington gegn Víetnamstríðinu, Miami and the Siege of
Chicago um róstursöm flokksþing stóru bandarísku stjómmála-
flokkanna 1968, og Of A Fire to the Moon um bandarísku
Apolloáætlunina, sem kom mönnum til tunglsins.
En lítum á egypsku skáldsöguna hans
MAILERS.Um hvað fjallar hún, og hvers vegna telja menn
hana misheppnaða - algjöra hörmung?
Jú, skáldsagan hefst á lýsingum á ógnum dauðans. Það sem
liftr þennan dauða af er sál egypsks manns sem nefndur er
Menenhetet II. Þegar andi þessi hefur m.a. orðið vitni að því
hvernig líkamanum er breytt í smyrling, hittir hann fyrir anda
eða sál langafa síns, Menenhetet I. Þessi gamalreyndi andi
tekur að sér að leiðbeina afkomanda sínum út úr dauðaborg-
inni við Memphi, en það verk hefst með útlistun á því hvernig
egypsku guðirnir urðu til. í enda þeirrar frásagnar rifjast upp
hjá Menenhetet II endurminning frá því hann var á sjötta
árinu, þegar hann, foreldra hans og langafi dvöldu nætur-
stund í nærveru faraóans Ramses IX.
Það er þetta upphaf skáldsögunnar, lýsingin á dauðanum og
hreinsunareldinum og sköpunarsögu egypsku guðanna, sem
vakið hefur mikla hrifningu gagnrýnenda og þykir snilldar-
verk. En það sem á eftir kemur. upprifjunin á samkvæminu •
hjá Ramses IX og því sem þar er sagt þykir hins vegar
misheppnuð.
Samkvæmi þetta er haldið á „Nóttu svínsins", þegar allir,
án tillits til stöðu sinnar og án þess að eiga á hættu óheppilegar
afleiðingar af hreinskilni sinni, eiga að tala hreint út um
hlutina. Tíminn er einhvern tíma í kringum 1130 fyrir Krist.
Faraóinn hefur mestan áhuga á að heyra æfisögur Menenhetet
I-já æfisögur, því hann hefur uppgötvað aðferð líkamlegrar
endurfæðingar og því lifað mörgum sinnum; verið hershöfð-
ingi, yfirmaður t' kvennabúri faraós, töframaður, prestur,
grafaræningi og margt fleira. „Saga mín verður löng eins og
snákurinn“ segir Menenhetet I, en faraóinn segir honum að
segja eins og hægt frá og honum sýnist. í ljós kemur að
Menenhetet hefur frá að segja atburðinum sem gerast á um
eitt þúsund árum. Og það eru þessar langdregnu endur-
minningar hans sem eyðileggja skáldsöguna að sögn gagnrýn-
enda.
Hvers vegna skrifaði norman mailer
ÞESSA BÓK? Þannig hafa ýmsir spurt, því þekktustu og
bestu verk Mailers hafa alltaf fjallað um Bandaríki samtíðar
hans allt frá því hann sló fyrst í gegn sem rithöfundur með
sögu sinni úr síðari heimsstyrjöldinni - The Naked and the
Dead. Mailer svarar þessari spurningu sjálfur í viðtali við
tímarit Harvard háskólans, en þar stundaði hann nám á sínum
tíma. Hann segist í fyrsta lagi hafa lengi haft áhuga á því að
skrifa langa skáldsögu. „Og ef þú skrifar langa bók, þá verður
þú að taka áhættu. Hvers vegna ekki? Hvernig er hægt að
réttlæta slíkt verk ef mikil áhætta er ekki tekin?“. Hann segir
ennfremur, að þegar hann hafi farið að kynna sér fortíðina
nánar, og þá einkum sögu Egypta og faraóa þeirra, hafi hann
„öðlast skilning á hinum auðugu, sem ég hef aldrei haft áður“.
Og hann vildi fá að miðla þessum skilningi til annarra. „Ég
við að fólk átti sig á því, að það eru svo sannarlega til
sjónarmið algjörlega andstæð okkar, sem geta verið alveg jafn
merkileg . Með öðrum orðum, að samkvæmi eina nótt í
Egyptalandi fyrir 3000 árum síðan hafi verið jafn forvitnilegt
og kvöldstund í New York nú á tímum“.
Þótt Mailer hafi ekki í verki sínu lagt mælistiku fræðimanns-
ins á lýsingar sínar á lífinu í Egyptalandi fyrir um þrjú þúsund
árum, þá hefur hann kynnt sér það tímabil vel, m.a. með því
að lesa hátt í eitt hundrað bækur um Egyptaland til forna.
Hann leyfir sér hins vegar frjálsræði skáldsins á ýmsum
sviðum, og gefur sér til dæmis að Egyptar þessa tíma hafi bæði
trúað á líkamlega endurfæðingu og hugsanalestur. Bæði þau
atriði hafa mikilvægu hlutverki að gegna í skáldsögunni
(sumar persónurnar geta alltaf lesið hugsanir annarra, og
Menehetet I hafði eins og áður segir fundið leið til líkamlegrar
endurholgunar), þótt þau hafi ekki verið meðal þess sem
Egyptar þessa tíma trúðu á.
Mailer er vanur því að ganga gegn
STRAUMNUM OG MUN VAFALAUST EKKI LÁTA
ANDSNÚNA GAGNRÝNI MIKIÐ Á SIG FÁ. Hann er
þegar farinn að skrifa næstu skáldsögu sína, sem hann á að
skila til útgefanda í október. Sú gerist í Bandaríkjunum á
vorum dögum. Síðan hyggst hann halda áfram með egypsku
skáldsöguna sína; þetta á að vera þrenna, og á önnur sagan í
röðinni að gerast í framtíðinni en sú þriðja í nútímanum.
Þótt viðtökur gagnrýnenda séu vafalítið verri en Mailer átti
von á, þá er ljóst að fjárhagslega verður egypska skáldsagan
hans velheppnuð og hún mún hljóta mikla útbreiðslu. Og hver
segir svo sem að gagnrýnendur þurfi að hafa rétt fyrir sér?
- ESJ
—
Elías Snæland
Jónsson,
ritstjóri, skrifar