Tíminn - 08.05.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983.
9
menn og málefni
Forystuaf1 f élagshyggju-
fólks í landinu - eða hvað?
■ Skoðanakannanir höfðu búið
framsóknarmenn undir nokkurt fylg-
istap í alþingiskosningunum 23. apríl
síðastliðinn. Af þeim sökum urðu
kosningaúrslitin ekki svo sviplegt áfall
fyrir flokksmenn, sem þau hefðu að
öðrum kosti tvímælalaust orðið.
Hitt er svo annað mál, að kosninga-
úrslitin breytast ekki við það, þótt
flokksmenn hafi átt von á þeim. Því er
auðvitað nauðsynlegt að velta vel fyrir
sér orsökum fylgistapsins, bæði þeim
sem nærtækastar eru og blasa því við
augum, og eins hinum sem eiga sér
lengri aðdraganda. í þeim greinum,
sem þegar hafa verið skrifaðar hér í
blaðinu, hafa fyrrnefndu ástæðurnar
einkum verið til umræðu - svo sem
.árangursleysið í efnahagsmálunum, á-
róðursstaðan í álmálinu og fleira, en
minna verið horft á málin í víðara
samhengi.
Að mínu mati hljóta þessi kosninga-
úrslit hins vegar, ásamt og í framhaldi
af úrslitunum 1978, að vekja flokks-
menn til alvarlegrar umræðu um fram-
tíðarstöðu Framsóknarflokksins í ís-
lenskum stjórnmálum. Það er að segja
ef menn ætla ekki að sætta sig við, að
Framsóknarflokkurinn verði bara einn
af minni flokkunum - í stað þess að
vera afgerandi næst stærsti flokkur
landsins.
Spurningin, sem þessi kosningaúrslit
vekur fyrst og fremst, er því einfald-
lega þessi: ætlar Framsóknarflokkur-
inn í framtíðinni að vera áfram forystu-
flokkur félagshyggjufólksins í landinu,
flokkur sem af þeim sökum nýtur
víðtæks fylgis bæði á landsbyggðinni
og í þéttbýlinu? Og ef svarið er
játandi, þá: hvernig tekst flokknum að
ná því markmiði?
Tvö andstæð öfl
Það er endalaust hægt að deila um
merkingu eða merkingarleysi orða eins
og hægri, vinstifog miðja í íslenskum
stjórnmálum. Sumum finnst að merk-
ing þessara orða hafi að verulegu leyti
misst gildi sitt. Aðrir eru í engum vafa
um, hvað þeir eiga við með hægri eða
vinstri í pólitíkinni.
Kannski er því einfaldara að fjalla
um andstæðurnar í íslenskum stjórn-
málum með því að tala annars vegar
um' markaðshyggju og hins vegar fé-
lagshyggju. Þetfa eru í grundvallar-
atriðum ólík viðhorf til þjóðfélags-
mála, en innan hvors sviðsins um sig er
hins vegar oft umtalsverður stigsmunur
á afstöðu manna.
Undanfarna áratugi hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn verið forystuafl
markaðshyggjunnar í íslenskum
stjórnmálum og er svo enn. Þótt þar
kenni að vísu ólfkra viðhorfa til ein-
stakra þátta, þá eru meginatriði mark-
aðshyggjunnar ríkjandi innan Sjálf-
stæðisflokksins og meðal forystu-
manna hans.
Á liðnum áratugum hefur Fram-
sóknarflokkurinn hins vegar verið for-
ystuafl félagshyggjunnar hér á landi -
bæði í stjórnarandstöðu og í ríkis-
stjórnum. Og það fer reyndar ekki á
milli mála þegar litið er yfir farinn veg,
að þegar Framsóknarflokkurinn hefur
lagt mesta áherslu á þetta forystuhlut-
verk sitt þá hefur honum vegnað best
meðal kjósenda.
Þróun fylgis í 25 ár
Athyglisvert er í þessu sambandi að
líta á fylgisþróun Framsóknarflokksins
þann tíma, sem núverandi kjördæma-
skipun hefur staðið. Sérstök ástæða er
þar til þess að fylgjast vel með fylgi
flokksins í kaupstöðum landsins, þar
sem nú búa um þrír fjórðu hlutar
kjósenda.
Til þess að glöggva sig betur á
þessari þróun eru birtar með þessari
grein nokkrar töflur.
Það er í fyrsta lagi tafla yfir hlut
Framsóknarflokksins í greiddum at-
HLUTUR FRAMSÓKNAR-
FLOKKSINS í GREIDDUM
A TKVÆÐUM1919-1983
Kosningaár % gr. atkv.
1919 13.3
1923 26.5
1927 29.8
1931 35.9
1933 23.9
1934 21.9
1937 24.9
1942 27.6
1942 26.6
1946 23.1
1949 24.5
1953 21.9
1956 15.6
1959 27.2
1959 25.7
1963 28.2
1967 28.1
1971 25.3
1974 24.9
1978 16.9
1979 24.9
1983 19.5
Fylgi Framsóknarflokksins
1983 var það þriðja lægsta frá
upphafi (1956 þá undanskilið,
en þá bauð Framsóknarflokk-
urinn ekki fram í öllum kjör-
dæmum vegna bandalagsins við
Alþýðuflokkinn).
kvæðum í þingkosningum frá árinu
1919 og fram til kosninganna nú í
apríl. Sú tafla sýnir, að Framsóknar-
flokkurinn hefur yfirleitt verið með
23-28% af fylginu í landinu. Segja má
að um fjórðungur kjósenda hafi nokk-
uð reglubundið fylgt flokknum að
málum allt fram til ársins 1978, en þá
hrapaði fylgið niður í 16.9%. Það jókst
upp í það sama og 1974 í kosningunum
árið eftir, 1979, en hrapaði svo núna
niður í 19.5%.
Hinar tvær töflurnar sýna saman-
burð á þróun fyigis Framsóknarflokks-
ins og Alþýðubandalagsins síðustu 25
árin. Það er lærdómsríkt þar sem ljóst
er að ef einhver flokkur getur ógnað
hlutverki Framsóknarflokksins sem
forystuflokks félagshyggjuaflanna og
næst stærsta stjórnmálaflokks landsins,
þá er það Alþýðubandalagið.
í annarri töflunni er hlutur þessara
tveggja flokka í heildarfylginu í alþing-
iskosningum sýnt allt frá haustkosning-
unum 1959 fram til kosninganna í apríl
1983. Þar sést að fylgi Alþýðubanda-
lagsins en nokkuð stöðugt, ef frá er
talið stökkið mikla 1978, og.er nú
komið niður í það sama og það var
1967 og 1971.
Fylgi Framsóknarflokksins óx veru-
lega á sjöunda áratugnum; fór úr
25.7% árið 1959 í 28.2% árið 1963 og
svipað, 28.1% árið 1967. Fylgið var
svipað og 1959 í kosningunum 1971 og
1974, en 1978 varð mikið hrun - sem
eftir uppstyttuna 1979, er að verulegu
leyti endurtekið nú. Slíkt hrun sem
varð 1978 og 1983 er nýtt í sögu
Framsóknarflokksins og gefur því til
kynna, að í kosningunum 1978 hafi
orðið breyting sem flokkurinn býr enn
við og verði því að átta sig á.‘
Hin taflan ber saman fylgi þessara
tveggja flokka, Framsóknarflokksins
og Alþýðubandalagsins, í kaupstöðum
landsins. Hún er byggð á úrslitum
bæjar- og sveitarstjórnakosninga frá
1958 til 1982 og gefur mjög greinilega
til kynna þróun fylgis þessara tveggja
flokka í þéttbýlinu. Þar er hið sama og
áður uppi á teningnum, að fylgi Al-
þýðubandalagsins er nokkuð reglu-
bundið, ef stökkið 1978 er undanskilið,
en sú verulega sókn, sem einkenndi
fylgi Framsóknarflokksins í kaup-
stöðunum á sjöunda áratugnum (sér-
staklega þó 1966, þegar flokkurinn tók
afgerandi forystu af. Alþýðubandalag-
inu í kaupstöðunum, og 1970), hefur
snúist illilega við. Og þótt hlutfall
Framsóknarflokksins hafi aðeins batn-
að 1982 frá hruninu 1978, þá er þar um
tiltölulega lítinn bata að ræða eins og
sjá má á töflunni.
Stóran umbótaflokk
Framsóknartlokkurinn hefur haft
langstærstan hluta fylgisins í landinu á
tveimur tímabilum: annars vegar í
kosningunum 1927 og 1931, en það
voru miklir breytinga- og umrótatímar
í pólitíkinni, og svo á viðreisnarára-
tugnum, sérstaklega þó í þingkosning-
unum 1963 og 1967, en þá hafði
flokkurinn yfir 28% fylgisins.
Á þessum árum fór það ekkert á
milli mála að Framsóknarflokkurinn
var forystuflokkur félagshyggjufólks-
ins í landinu. Á sjöunda áratugnum
var þess vegna lögð sérstök áhersla á
að efla flokkinn í þéttbýlinu, kaup-
stöðunum, og náðist þá fyrst sá áfangi
1962, að Framsóknarflokkurinn hlaut
jafn mikið fylgi í kaupstöðunum og
Alþýðubandalagið, og svo vannst sá
sigur 1966, að Framsóknarflokkurinn
varð mun stærri en Alþýðubandalagið
í bæjunum.
Eysteinn Jónsson, þáverandi for-
maður Framsóknarflokksins, lagði
mikla áherslu á mikilvægi þess að
flokkurinn haslaði sérvöll íþéttbýlinu,
þar á meðal innan samtaka launafólks.
Hann leit því á bæjar- og sveitastjórn-
arkosningarnar 1966 sem „tímamót í
æfi Framsóknarflokksins, því ég hlýt
að telja það tímamótaatburð að flokk-
urinn varð stærsti flokkurinn í fjórum
kaupstöðum landsinsogvann stórkost-
lega á þegar á heildina er litið. Leynir
sér ekki, að það á mjög mikinn
hljómgrunn að efla sterkan, þjóðlegan
umbótaflokk í landinu og verður þá
Framsóknarflokkurinn fyrir valinu
hjá mörgum sem eðlilegt má teljast."
Það var stefna Eysteins Jónssonar á
þessum tíma að hér þyrfti að „efla
voldugan umbótaflokk, sem verði
sterkari en íhaldið." Þetta var það
markmið, sem Framsóknarflokkurinn
setti sér sem forystuafl félagshyggju-
fólksins í landinu, og það fékk veruleg-
an hljómgrunn meðal þjóðarinnar.
Að mínu mati er þetta einnig eðlilegt
markmið Framsóknarflokksins nú.
Það er enn frekari þörf á því en áður
að forystan fyrir félagshyggjufólkinu
verði í framtíðinni í traustum höndum
framsóknarmanna.
En það mun ekki gerast af sjálfu sér.
Vegna umskiptanna 1978, sem að
nokkru eru staðfest í kosningaúrslitun-
um nú, er alveg Ijóst að taka verður
upp að ýmsu leyti ný og breytt vinnu-
brögð og áherslur, ef byggja á upp
framtíðarstöðu Framsóknarflokksins
sem afgerandi næst stærsta flokk lands-
ins og forystuafl félagshyggjumanna.
Það þarf ekki aðeins skýran og ákveð-
inn vilja af hálfu flokksins til að gegna
þessu hlutverki, sem þó er auðvitað
forsenda, heldur þarf einnig með
markvissu starfi að endurheimta þá
stöðu, sem flokkurinn var búinn að
ávinna sér í þéttbýlinu, og styrkja hana
svo enn frekar. Svokallað „öruggt“
flokksfylgi dugir einfaldlega ekki
lengur til þess að ná þessum markmið-
um, og til þess að ná viðbótarfylgi þarf
að vinna til þess.
Nýja sókn
Framsóknarflokkurinn hlýtur að
stefna að því að auka aftur fylgi sitt svo
að flokkurinn verði ótvírætt næst
stærsti flokkur þjóðarinnar með svip-
uðum hætti og áður var. Til þess að svo
megi verða þarf Framsóknarflokkur-
inn að ná í stórvaxandi mæli til íbúanna
í þéttbýlinu. Það verður aðeins að
veruleika fyrir markvisst átak jafnt í
stefnumótun sem vinnubrögðum.
Flokkurinn verður að ná til þess
sívaxandi fjölda, sem tekur afstöðu til
stjórnmálaflokka frá einum kosning-
um til annarra, og eins til þeirra
þúsunda ungra karla og kvenna, sem
bætast munu í raðir kjósenda á næstu
árum. Þetta krefst endurnýjunar jafnt
í stefnumótun sern flokksstarfi.
Framsóknarflokkurinn verður auð-
vitað að sinna brýnum stundarvanda-
málum þjóðarbúsins af ábyrgð og
fcstu, ef hann á kost á stjórnarþátttöku
á sínum eigin stefnugrundvelli í megin-
atriðum, en samhliða verður að sinna
flokkslegri uppbyggingu af dugnaði og
krafti. Það er ekki síst mikilvægt að
flokkurinn takist á við vandamál nýrra
tíma og sinni áhugamálum nýrra kyn-
slóða á tungutaki, sem nær eyrum
fólks í þéttbýlinu. Samhliða lifandi
málefnabaráttu þarf reglulega að eiga
sér stað viss endurnýjun á framboðs-
listum, hvort sem það er til alþingis
eða svcitarstjórna, svo að þeir endur-
spegli betur en þeir hafa oft gert
þjóðina sjálfa, þar á meðal aldurs- og
kynskiptingu kjósenda.
Einungis með því að fylgjast stöðugt
með kröfum nýrra tíma í vinnubrögð-
um og málefnabaráttu, með því að
virkja yngri sem eldri stuðningsmenn
úr hinum ólíku starfsgreinum og þjóð-
félagshópum til málefnalegrar umræðu
og stefnumótunar, með þyí að fá fólk
í vaxandi mæli til þess að taka virkan
þátt í að móta stefnuna og berjast fyrir
henni, er hægt að byggja upp þann
stóra öfluga forystuflokk félagshyggju-
fólksins í landinu, sem Framsóknar-
flokkurinn hefur svo lengi verið og
sem hann verður að vera á komandi
árum.
Það er sannarlega verk að vinna
bæði fyrir forystumenn flokksins og
flokksmenn almennt.
Elías Snæland Jónsson,
ritstjóri, skrifar
NÆST STÆRSTIFLOKKURINN
- LANDSFYLGI1959-1983
1959 1963 1967 1971 1974 1978 1979 1983
Framsóknarflokkurinn 25.7 28.2 28.1 25.3 24.9 16.9 24.9 19.5
Alþýðubandalagið 16.0 16.0 17.6' 17.2 18.3 22.9 19.7 17.3
Mismunur +9.7 + 12.2 + 10.5 +8.1 +6.6 -6.0 +5.2 +2.2
1) Fylgi 1-listans talið með Alþýðubandalaginu. Taflan sýnir að fylgi Alþýðubandalagsins er næsta
stöðugt (fyrir utan stökkið 1978), en að útkoma Framsóknarflokksins 1978 og 1983 er gjörólík því
sem áður hefur verið. Bilið milli flokkanna var mest á miðjum viðreisnaráratugnum.
STAÐAN í KA UPSTÖÐUM
LANDSINS1958-1982
1958 1962 1966 1970 1974 1978' 1982
Framsóknarflokkurinn 12.7 16.8 19.5 19.4 17.7 13.9 14.7
Alþýðubándalagið 18.1 16.7 16.8 15.2 16.7 24.9 17.7
Mismunur -5.4 +0.1 +2.7 +4.2 + 1.0 -11.0 -3.0
1) 1978 voru jafnvel kratar stærri en Framsóknarflokkurinn eða með 16.4%
Byggt er á úrslitum bæjarstjórnarkosninga. Framsóknarflokkurinn varð jafn stór og Alþýðubanda-
lagið í bæjunum 1962, fór verulega uppfyrir bæði 1966 og 1970, en hefur í tvennum síðustu
bæjarstjórnarkosningum verið undir Alþýðubandalaginu.