Tíminn - 16.07.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 16. júlí 1986
HEILBRIGÐISMAL
Heilbrigðisþjónustan þarf að
vera persónuleg og ábyrgð
starfsfólks vel skilgreind
- rætt viö Stefán Þórarinsson, r=
héraðslækni um heilbrigðisþjón-
ustu í dreifbýli og þéttbýli
Á fundi sem samtökin um jafn-
rétti milli landshluta héldu á Egils-
stöðum í vor, flutti Stefán Þórar-
insson héraðslæknir á Egilsstöðum
erindi um skipulag heilbrigðisþjón-
ustunnar. Erindið vakti mikla at-
hygli og umræður, vegna þess að
hann dcildi hart á skipulag lieil-
brigðisþjónustunnar og uppbygg-
ingu hennar
Stefán varð fúslega við því að
svara nokkrum spurningum Tím-
ans um þessi mál.
Við byrjum á því að biðja Stvfán
að lýsa í fáum dráttuni skipulagi og
uppbyggingu heilbrigðisþjónust-
unnar.
Heilbrigðisþjónustunni má
skipta í fjóra þætti, eða fjögur stig.
í fyrsta lagi er almenn heilbrigðis-
þjónusta þar sem tengjast heimil-
islækningar og heilsuverndarstarf.
í öðru lagi sérfræðiþjónusta á
stofu, í þriðja lagi göngudeildar-
þjónusta sérfræðinga og í fjórða
lagi sjúkrahúsaþjónusta.
Á fundi þeini seni ég vitnaði til í
upphafí deildir þú liart á fram-
kvæmd heilbrigðisþjónustu. Hvað
liefur farið úrskciðis?
Sé horft á hvern þessara þátta
fyrir sig, þá tcl ég að veikasti
hlekkurinn hér sé fyrsta stigið, og
á það sérstaklcga við á höfuðborg-
arsvæðinu. Af þessu leiðir að verið
er að leysa á sérhæfðari og dýrari
stigum vandamál sem hægt er að
lcysa betur og etv. á ódýrari hátt í
frumþjónustunni. Stór hluti af
vandamálum sem koma upp á borð
heilbrigðisþjónustunnar eru þess
eölis að þekking og kraftar sér-
hæfðu þjónustunnar henta illa við
lausn þeirra.
Hvað áttu við með þessu?
Þjálfun heilbrigðisstétta fer að
mestu leyti fram á sjúkrahúsum og
miðast við þau vandamál sem þar
er við að glíma. Hitt er vanrækt að
kcnna það sem mætir heilbrigðis-
stéttunum utan veggja muster-
anna. í og með vegna þess að þeir
sem kenna hafa litla hugmynd um
hvað það er, þýðingu þess fyrir
fólk, eða hvernig eigi að nálgast
lausn vandamálanna þar. Því er til
dæmis gripið of oft til lyfjagjafar
við vandamálum sem ekki eru
töflutæk. Það sem er góður siður í
musterinu getur verið kórvilla utan
þess. Þá er heilsuverndarstarf og
forvarnastarf vanrækt í námi heil-
brigðisstétta.
Hverjar eru ástæðurnar fyrir
þessu ástandi?
Ef horft er á landið í heild þá er
það Ijóst að það átak sem gert var
í framhaldi af nýjum lögum um
heilbrigðisþjónustu 1974 um bætta
frumheilbrigðisþjónustu hefur að
verulegu leyti farið fram hjá höf-
uðborgarsvæðinu og það skipulag
sem þeir búa við í dag þar er í
megindráttum það sama og var
dæmt ófullnægjandi fyrir 15-20
árum og leiddi til hinna nýju laga.
Hverja telur þú höfuökosti þessa
nýja skipulags?
Með því að fjárfest var í hcilsu-
gæslustöðvum og starfsliði fjölgað
skapaðist aðstaða á þeim vettvangi
til þess að sinna betur einföldustu
og algengustu læknisverkum og
Tryggingarstofnunarmnar og
sveitarstjórnarmanna á höfuðborg-
arsvæðinu á þýðingu og þörfum
heilsugæslunnar.
Nú hefur vcrið fullyrt að mestir
kraftar og fjármunirhafí farið í að
byggja upp heilsugæsluna í drcif-
býli og að höfuðborgin liafí setið á
hakanum á meðan. Hvað vilt þú
segja uin þetta?
Þessi fullyrðing sem kalla mætti
þjóðsöguna um dýru heilsugæslu-
stöðvarnar úti á landi er alröng. Ef
menn hugsa aftur til áranna um
1970 var skortur á heilbrigðisþjón-
ustu stórfellt vandamál í dreifbýli
og olli byggðaröskun. Sú uppbygg-
ing sem átt hefur sér stað hefur
komið að góðum notum til þess að
afstýra þcim vanda. Fé sem varið
er til byggingar heilbrigðisstofnana
er smámunir hjá því sem rekstur-
inn kostar á hverju ári. Reksturs-
kostnaður sjúkrahúsa er 60-70%
launakostnaður og talið er að 3ja
til 5 ára rekstur kosti álíka mikið
og stofnkostnaðurinn nam.
Á 10 ára tímabili 1974-1984 urðu
til um 1400 ný störf hjá ríkinu við
heilbrigðisþjónustu á landsbyggð-
inni. Á sama tíma jókst fjöldi
starfsmanna á höfuðborgarsvæð-
inu um liðlega 2500 störf, eða
næstum tvær stöður fyrir hverja
eina á landsbyggðinni. Á sama
tíma var mikil fjölgun manna sem
störfuðu sjálfstætt fyrst og fremst á
höfuðborgarsvæðin u.
Mergurinn málsins er sá að þess-
ir starfskraftar hafa ekki nýst til að
bæta frumþjónustuna. Afleiðingin
af þessu ranga skipulagi er m.a.
aukinn kostnaður. Það sést t.d í
lyfjakostnaði, en útgjöld Trygging-
arstofnunar ríkisins 1984 voru í
Reykjavík 2770 kr. á íbúa vegna
lyfja meðan kostnaður vegna ann-
arra landsmanna var að meðaltali
1970 kr. á íbúa eða um 800 kr.
mismunur á hvern íbúa á ári.
Sömu sögu er að segja hvað
varðar útgjöld Tryggingarstofnun-
arinnar vegna læknisþjónustu.
Árið 1984 voru þau um 1100 kr. á
íbúa í Reykjavík meðan þau voru
í kaupstöðum um 680 kr. og í
dreifbýli um 520 kr. á íbúa á ári, til
viðbótar kemur hluti sjúklings sem
er meiri í Reykjavík vegna algeng-
ari samskipta við sérfræðinga.
Af hverju telur þú aö þessi
misniunur stafí?
Það kemur fram í könnun land-
læknis veturinn 1984-85 að íbúar á
höfuðborgarsvæðinu þ.e. í Reykja-
vík og á Reykjanesi lcita oftar til
læknis en íbúar á Norðurlandi
vestra, Vesturlandi, Vestfjörðum
og Austurlandi gera að meðaltali.
Þarna er um 40% munur á.
Þessi aukna ásókn í heilbrigðis-
þjónustu getur stafað af þrennu.
Lakara heilsufari, vanræktri heil-
brigðisþjónustu í dreiflrýli, eða því
að heilbrigðisþjónustan á höfuð-
borgarsvæðinu leysir ekki verkefni
sín á nógu virkan hátt.
Þessar staðreyndir eru ekki ein-
göngu mál höfuðborgarbúanna.
Utanspítalaþjónustan í Reykjavík
er að stórum hluta greidd af Trygg-
ingarstofnuninni. Á sama tíma
borga sveitarfélög út á landi hlut-
fallslega meira til sinna heilsu-
gæslustöðva heldur en Reykjavík-
urborg sem í staðinn lætur Trygg-
ingarstofnunina þ.e. alla lands-
menn borga brúsann.
Fyrir utan kostnaðarmuninn hef
ég áhyggjur af því að heilsu-
verndarstarfi hefur verið lítill
gaumur gefinn þó e.t.v. séu augu
manna að opnast nú. Skipulag
heilbrigðisþjónustu á höfuðborgar-
svæðinu hentar illa þegar beita á
einstaklingsbundnum hcilsuvern-
daraðgerðum, og nær ekki til
þeirra hópa sem að jafnaði verða
útundan.
Nú kostar heilbrigðisþjónustan
mikið fé.Hvað er til ráða til þess að
bæta kerfíð án þess að kostnaður
aukist úr hófi, eða greiðslur þess
sem nota það verði teknar upp í
auknum mæli?
Það liggja fyrir rannsóknir og
reynsla bæði hérlendis og erlendis
austan hafs og vestan þar sem sýnt
hefur verið fram á að fjárfesting í
frumheilbrigðisþjónustu og upp-
bygging heilsugæslustöðva er hag-
kvæm og hefur leitt til minni eftir-
spurnar eftir dýrari sjúkrahúsþjón-
ustu. Ráðin við þeim heilbrigð-
isvandamálum sem í dag taka
stærstan toll meðal vestrænna
þjóða eru fólgin í forvarnarstarfi
og heilsuvernd, en ekki í viðgerð-
um á því sem þegar hefur bilað.
Árangur næst ekki nema kröftum
og fjármagni verði beint til þessara
verkefna. Það gerist ekki með því
að fjársvelta sérhæfðu þjónustuna
því hennar þurfum við með nú og
framvegis.
Þá er mikil þörf á því að skil-
greina betur ábyrgð og starfssvið
stofnana og starfsstétta í þjónust-
unni við fólkið og á fjármunum
sem til hennar er veitt.
JK
heilsuverndin batnaði með þessu
kerfi. Lögin tóku hins vegar á
ófullnægjandi hátt á skipulagi þess-
ara mála á höfuðborgarsvæðinu.
Það er og höfuðeinkenni þessa
kerfis og einn af mestu kostum
þess að starfsmenn heilbrigðis-
þjónustunnar í dreifbýli bera pers-
ónulega ábyrgð á heilsuverndinni
og öllum heilbrigðismálum stórum
sem smáum hjá fólki á landfræði-
lega afmörkuðu svæði. Fólkið veit
hvert það á að leita og þjónustan
er löguð eftir þörfum þess. Heil-
Stefán Þórarinsson, yfirlæknir
brigðisstarfsmenn verða að lcysa
vandamálin sem upp koma sjálfir
eða með hjálp hinnar sérhæfðu
þjónustu. Þetta er lykilatriði og
leiðir til þess að vissir hópar verða
síður útundan s.s. aldraðir og þeir
sem haldnir eru langvinnum geð-
sjúkdómum.
Hvaða ástæður eru fyrir því að
seinna hcfur gengið að koma þessu
kerfí á í höfuðborginni?
Þær eru mjög margar. Menn
hafa ekki skilið í hverju styrkur
heilsugæslunnar og heilbrigðis-
þjónustunnar á landsbyggðinni er
fólginn. Fullyrt er að þetta kerfi
henti ekki í höfuðborginni eða í
Heilsugæsiustöðin á Egilsstöðum
þéttbýli. Það er í og með vegna
þess að lögin taka ekki á fullnægj-
andi hátt á skipulagsvanda þessara
mála á höfuðborgarsvæðinu. Al-
menningur hefur ekki krafist þeirr-
ar lágmarksþjónustu sem er talin
sjálfsögð annars staðar á landinu,
og þar að auki er það hagsmunamál
margra að viðhalda núverandi
kerfi. Einnig má geta þess að
menntun heilbrigðisstétta miðast
við það kerfi sem ríkir á höf-
uðborgarsvæðinu og það þykir fag-
lega eftirsóknarverðara að vcra
framarlega í sérgrein heldur en
starfa í frumþjónustunni. Síðast en
ekki síst hefur vegið þungt skiln-
ingsleysi fjárveitingavaldsins,