Tíminn - 30.01.1987, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. janúar 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR

■III:
illlllllNllJli

Arni Benediktsson:
Verkföll oa vinnudeilur
Nokkur umræða hefur orðið um
að ríkisvaldið hefur gripið inn í
vinnudeilur með lagasetningu.
Yfirleitt hafa þeir, sem tekið hafa
til máls, verið þeirrar skoðunar að
þetta hafi gerst of oft og ætti raunar
aldrei að gerast. Launþegum sé
verkfallsrétturinn mikilvæg mann-
réttindi, sem ekki megi undir nein-
um kringumstæðum skerða. Ekki
hafa allir tekið undir þetta sjón-
armið en talið þó að ríkisvaldið
ætti að hafa sem minnst afskipti af
verkföHum.
Það er varla nein spurning að
verkföll eru oftast nær til tjóns, þó
að þau geti verið óumflýjanleg í
einstöku tilfellum. Skilningur á
þessu hefur farið vaxandi. I'ess
vegna hefur verið leitast við að
reyna til þrautar að semja án þess
að komi til verkfalla. Þetta hefur
fyrst og fremst orðið í aðalkjara-
samningum, einstök félög eru oft
tilbúin til verkfalla, jafnvel án þess
að verulegar samningsumleitanir
hafi farið fram.
Til hvers eru verkföll?
Ef kjarasamningar leiða ekki til
niðurstöðu, sem viðkomandi
launþegar geta sætt sig við, má
grípa til verkfalla. Launþeginn tap-
ar tekjum á meðan á verkfalli
stendur, en hann er reiðubúinn til
þess vegna þess ávinnings, sem
hann hyggst ná. Fyrirtæki, sem
verkfall er gert hjá tapar einnig
tekjum. Fyrirtækið verður að
meta hvort það tekjutap er meira
en þær launahækkanir, sem það á
kost á að semja um. Á sama hátt
verður launþeginn að meta hvort
sá ávinningur, sem hann hyggst ná
gerir meira en að bæta það tekju-
tap, sem hann verður fyrir.
Á þennan hátt eru báðir aðilar
jafnt settir. Launþeginn setur þá
þumalskrúfu á fyrirtækið að það
hlýtur tiltölulega fljótt að gefa kost
á því að greiða það sem því er
framast unnt. Jafnframt á launþeg-
anum að vera ljóst að það eru ekki
hagsmunir hans að leika fyrirtækið
svo grátt að það geti ekki staðið í
Sl
En því miöur háttar því
þannig til hér á landi að
verkföll bitna ekki síður
á þriðja aðila, þeim
sem engin áhrif getur
haft við samningaborð-
ið, einfaldlega vegna
þess að hann á enga
hlutdeild að samning-
unum
skilum. Og launþeginn faírir lfka
fórnir í verkfalli, fórnir sem ættu
að verða til þess að hann leggi
áherslu á að ljúka verfkalli sem
fyrst. Því miður hefur oft verið
farið út fyrir þennan ramma raun-
verulegra hagsmuna hér á landi, en
Vinnulöggjöfin er kom-
in til ára sinna og margt
í henni, sem hefði þurft
að breyta við breyttar
aðstæður. Margt í
henni er orðið algjör-
lega úrelt, t.d. hvernig
hægt er að ganga á
hagsmuni annarra en
deiluaðila. Þó aðflestir
hafi gert sér þetta Ijóst
virðist þetta vera eins-
konarfeimnismál, sem
fæstir leggja í að tala
um á almannafæri
það er ekki til umræðu hér. En
þess verður þó að geta að smátt og
smátt hafa samningar verið að
færast í það horf að fjallað er um
raunverulega hagsmuni deiluaðila,
þó að enn skorti nokkuð á.
En að framansögðu mætti það
vera Ijóst að verkföll eru hluti af
kjaradeilu milli tveggja aðila. Á
meðan þeim er haldið innan þess
ramma er ekki ásættanlegt að ríkis-
valdið beiti valdboði til að leysa
kjaradeilu þar sem aðilar eiga í
verkfalli.
Þriðjl aðili
En því miður háttar þannig til
hér á landi að verkföll bitna ekki
síður á þriðja aðila, þeim sem
engin áhrif getur haft við samn-
ingaborðið, einfaldlega vegna þess
að hann á enga hlutdeild í samning-
unum. í verkfalli hjá mjólkurstöð
bíða ekki einungis mjólkustöðin
og það starfsfólk, sem er í verkfalli,
skaða. Skaðinn getur orðið miklu
meiri hjá bændum og neytendum,
sem ekki eru á neinn hátt þátttak-
endur í deilunni, né hafa mögu-
leika á að Ieysa hana.
í nýliðinni sjómannadeilu misstu
hvorki sjómenn né útvegsmenn
verulegar tekjur. Kvóti veiðiskipa
er óbreyttur og þau ná honum með
fáum undantekningum síðar á árinu.
Sóknarmarksdögum fækkar ekki,
og þeir sem vildu selja ferskan fisk
erlendis gerðu það óhindrað.
Sjómannadeilan bitnaði miklu
fremur á fiskvinnslufólki, sem ekki
var aðili að deilunni, og fisk-
vinnslustöðvum, sem ekki voru
heldur aðilar að deilunni. Síðast en
ekki síst bitnaði hún á markaðs-
stöðunni og þjóðarbúinu í heild.
Það liggur í eðli máls að það er
ekki ásættanlegt að verkföll bitni í
verulegum mæli á þeim, sem enga
aðild eiga að þeim og engin áhrif
hafa á lausn þeirra. Það er spurning
hvort það er ekki skylda ríkis-
stjórnar og Alþingis að leysa slíka
deilu. Það er spurning hvort ríkis-
valdið hefur ekki of oft gripið of
seint í taumana, þegargengið hefur
Það er ekki viðunandi í
réttarríki að hægt sé að
ganga miskunnarlaust
á rétt manna, sem
enga möguleika hafatil
að bera hönd fyrir höf-
uðsér. Þaðerekkiverj-
andi að hægt sé að
eyðileggja atvinnu-
möguleika manna og
gera framleiðsluvörur
verðlausar með því
einu að einhverjum
óviðkomandi þyki
óumflýjanlegt að fara í
verkfall
m
verið á hagsmuni þeirra, sem ekki
voru aðilar málsins.
Feimnismál
Vinnulöggjöfin er komin til ára
sinna og margt í henni, sem hefði
þurft að breyta við breyttar aðstæð-
ur. Margt í henni er orðið algjör-
lega úrelt, t.d. hvernig hægt er að
ganga á hagsmuni annarra en deilu-
aðila. Þó að flestir hafi gert sér
þetta ljóst virðist þetta vera eins-
konar feimnismál, sem fæstir
leggja í að tala um á almannafæri.
Hvað þá að gera nokkuð í málinu.
Það verður vart lengur hjá því
komist að taka nokkra þætti vinnu-
löggjafarinnar til endurskoðunar.
Þar skiptir mestu máli að fundnar
séu leiðir til þess að vinnudeilur
bitni ekki verulega á öðrum en
þeim sem í þeim standa. Það er
ekki óalgengt að launþegar halda
að hugmyndir um endurskoðun
verkfallsréttarins séu þeim til
höfuðs. Það þarf alls ekki að vera.
Að sjálfsögðu verða þær breyting-
ar, sem nauðsynlegt er að gera, að
leiða til eðlilegrar réttarstöðu allra,
beggja aðila vinnudeilu og þeirra
sem utan við hana standa.
í farmannadeilu er eðlilegast að
flutningur að og frá landinu geti
haldist með eðlilegum hætti. En
ekki með þeim skipum, sem verkfall
er á og ekki með þeim áhöfnum,
sem eru í verkfalli. Það er meiri
þrýstingur á skipafélögin að vör-
urnar séu fluttar að og frá landinu
með öðrum skipum og tekjurnar af
flutningum fari til annarra skipa,
heldur en ef vörurnar bfða flutn-
ings með sömu skipum að verkfalli
loknu. Það er meiri þrýstingur á
skipafélögin að semja og þess
vegna eru hagsmunir verkfalls-
manna betur tryggðir. Þar að auki
er ekki brotinn réttur á þeim, sem
ekki eiga aðild að verkfallinu.
Það er ekki viðunandi í réttarríki
að hægt sé að ganga miskunnar-
laust á rétt manna, sem enga
möguleika hafa til að bera hönd
fyrir höfuð sér. Það er ekki verj-
andi að hægt sé að eyðileggja
atvinnumöguleika manna og gera
framleiðsluvörur manna verðlaus-
ar með því einu að einhverjum
óviðkomandi þykir óumflýjanlegt
að fara í verkfall. Þangað til þessu
hefur verið breytt má því vænta
þess að afskipti ríkisvaldsins af
kjaradeilum fari fremur vaxandi.
LESENDUR SKRIFA
llll!!ílll

III1

lllllllllll
REKSTRARSTJÓRI
Orðsending til Sverris Hermannssonar menntamálaráðherra
Það mun vera rúmlega eitt ár
síðan þú tókst við menntamálaráð-
herraembætti, nokkrum vikum
seinna minnir mig að þú segðir að
óstjórnin hjá Lánasjóði, væri svo
mikil að nauðsynlegt væri að láta
forstjóra fara sem fyrst, vegna þess
hve eyðslusamur hann væri. Því
hafir þú vikið honum frá starfi, þ.e.
margir töldu gott fyrir ríkissjóðinn
að losna við slíka menn. Nú var
maður að vona að þú mundir verða
jafn fljótur að koma Lánasjóðnum í
rétt fjármálaástand svo sem þú teldir
að ætti að verða í nútíð og framtíð.
Öðru hvoru hefur verið sagt frá því
að þessa eða hina breytingu væri
verið að gjöra á Lánasjóðnum, og til
þess hafir þú valið hina ágætu menn,
sem nefndir eru Finnur Ingólfsson
og Friðrik Sophusson. Frá þeim höfum
við aðeins heyrt það að þeir eru ekki
sammála um það, hvernig námslána-
sjóðsmálið verði leyst. Þar skrifa
báðir um sínar ágætu tillögur sem
hvor um sig hafa lagt fram, en þeim
hefur ekki enn lukkast að leysa. En
þeir standa bara hvor framan í
öðrum með sín mörgu orð, Iíkt og
hundur framan í rollu, þar sem er
ekkert hægt fyrir meðalmannsvit að
vita hvor þeirra byrjaði á að hlaupa
útundan sér, það er þú ert aðeins
áhorfandi. Hvað á það að ganga
lengi? Nú í dag þóttist ég heyra frá
Steingrími J. Sigfússyni að ríkssjóð-
ur hefði orðið að greiða nokkrar
milljónir til fyrrum forstjóra Lána-
sjóðs fyrir brottreksturinn en lána-
sjóðsmálinu þó ekki lokið. Hvenær
fáum við lokaorð í því máli? En um
Finn og Friðrik vil ég segja það, að
slíkir óróaseggir eiga ekki að sýna
okkur kjósendum á framboðslistum
sín nöfn, við næstu alþingiskosning-
ar. Við þurfum að fá sáttfúsa menn
inn á Alþingi en ekki þá sem kunna
ekki að leysa deilur. Þjóðin vill svo
fá að vita hjá sjálfum fjármálaráð-
herranum, hvað hann hefur fyrir
hönd ríkissjóðs orðið að greiða í
skaðabætur til fyrrum námslána-
stjóra?
Tel meiri þörf á því að skrá það í
blöð, og lesa í útvarpi, heldur en
þegar verið er að marg endurtaka,
þá óeirðir eru úti í Afríku og líkur
væru á því að jafnvel einn hafi fallið.
Nú hefur þú í síðustu viku, rekið
annan eyðslusegg, sem þú segir að
hafi á skömmum tíma, eytt frá
okkur 11 milljónum króna, ellefu
milljónum, fram yfir það sem
fjárlög, hafa ætlað til þeirrar starf-
semi sem hann starfar við. Ég sá það
íMorgunblaðinu 17. þessamánaðar,
sem frétt frá Svæðisútvarpi Akureyr-
ar sem álit manna um vinsælasta
mann vikunnar, þar sem þú fékkst
105 atkvæði fyrir að reka nefndan
eyðslusegg, en hinn rekni Sturla
Kristjánsson fékk aðeins 94 atkvæði.
Þar með kveða sjálfir Akureyringar
upp dóminn yfir þér að þú hafir gert:
rétt. Þar sér maður það hvað sjálfir
Akureyringar álíta um málið.
En væri nú ekki rétt fyrir sjálfan
menntamálaráðherrann Sverri Her-
mannsson að líta eftir mörgum fleiri
starfsmönnum sínum sem vinna fyrir
hann og okkur alla sem greiðum
skatta og skyldur í okkar ríkissjóð,
sem svo er aftur sá sjóður sem
verður að greiða til menntamála,
svo sem vitað er. Sagan segir að
sjálfur útvarpsstjóri hafi eytt 16
milljónum króna, umfram tekjur í
hverju kjördæmi landsins í tal og
tóna á síðast liðnu ári, sem talið er
alls að nemi 128 milljónum króna,
Þar til viðbótar er sagt að hann hafi
tekið 40 milljón króna lán, víxil í
sjálfum Landsbankanum, og það án
heimildar ríkisstjórnar, er nemur
þá til viðbótarfimm milljónum, fyrir
hvert kjördæmi landsins. Verður því
umframgreiðsla fram yfir tekjur 16
milljónir plús 5 milljónir, - 21 millj-
ón fyrir hvert kjördæmi í landinu.
Væri svo ekki rétt fyrir þig að
yfirfara þá tollalækkun sem sjálfur
fjármálaráðherrann kom á af
öllum afruglurum, sem Jón Óttar
þurfti að veita sínum viðskipta-
mönnum, til þess að þeir gætu hlust-
að á hans stöð? Sú niðurfelling á
innflutningstollum er þó talin vafa-
söm samkvæmt landsins lögum, það
er hann rýrir tekjur útvarps, til þess
að það hækki sínar skuldir, sem
hann fyrir hönd ríkissjóðs verður
svo víst að greiða.
Við þessi útgjöld væri að vísu
ekkert að athuga ef við skattborgar-
ar sem svo erum nefndir, fengjum að
greiða þessar upphæðir árlega, sem
nefna mætti contant, en
alþingismenn okkar eru svo miklir
skattheimtuskussar, svo sem Albert
nefndi okkur, í sinni fjármálaráð-
herratíð, að þeir þora ekki að inn-
heimta hjá okkur sjálfsagða skatta
fyrir árlegum þörfum, his|dur taka
lán, ofan á lán, sem þið gjörið svo
ráð fyrir að barnabörnin okkar verði
að greiða, og það jafnvel með hinu
viðbjóðslega vísitöluálagi, sem al-
þekkt er hin síðustu ár. En það sem
okkar unga fólki er sem mest kennt
nú, er að vinna sem minnst og taka
sem mest lán, bæði til náms og það
sem fer í það að byggja hús yfir sig,
og sín væntanlegu börn. Það hljótið
þið alþingismenn að vita að ykkur
hefur ekki lukkast að safna saman
það háum sjóðum að nægi fyrir
námslánum, og því síður fyrir þeim
húsbyggingarsjóðum sem hið unga
fólk heimtar af ykkur þá það fer út í
það að byggja yfir sig íbúðarhús. Því
vil ég spyrja þig, herra menntamála-
ráðherra, sem ert ættaður af harðara
hluta landsins, hvort það væri ekki
rétt að fyrirskipa kennslu í skólum
nokkurn úrdrátt úr sögu hinna kunnu
Vesturlandsvíkinga Einars Guð-
finnssonar og Haraldar Böðvarsson-
ar, sem byggðu allt upp af engu
nema sinni vinnu. Þeir skildu eftir
sig þaú mannvirki í hafnargerð og
húsbyggingum sem munu standa af
sér veður og vinda langt fram á
næstu öld. En nú eru þeirfallnirfyrir
fáum árum. En þar sem skólaferða
lög eru ætíð farin á þeirra fyrn
athafnastaði, væri þá ekki rétt að
biðja kennarana sem fylgja nemend-
unum að sýna námsmönnum mann-
virki þeirra? Þar gætir þú nokkuð
mælt með þinni stefnu í einkafram-
taki, svo sem þín stjórnarstefna
stefnir að.
Mig minnir að þú hafi sagt þá
verið var að gjöra athugasemd við
það þá éinn maður hafði eytt 11
milljón krónum fram yfir það sem
fjárlög heimiluðu í einu kjördæmi.
Þá yrðu allir þeir sem fyndust sekir
fyrir að eyða meira en heimilt væri,
sóttir til saka.
Væri þá ekki rétt að reka þá alla
sem hafa eytt 16 milljónum í hverju
kjördæmi í tali og tónum fram yfir
það sem tekjur námu, svo að taka 5
milljóna króna lán fyrir hvert kjör-
dæmi, þar til viðbótar, án heimildar
frá þér, sem sagt hefur verið að
ríkissjórnin hafi ekki leyft. Þar er
það sjálfur útvarpsstjórinn og út-
varpsráð sem þér ber hér að reka.
Þú ert svo sem alþjóð veit yfirráða-
maður yfir þcirri menntastofnun
okkar. Það er sennilega sá hluti af
þegnum þjóðarinnar sem samgöngu-
ráðherrann ræddi um fyrir nokkru
að þyrfti að rannsaka, þá hann
nefndi að annar helmingurinn af
þjóðinni þurfi víst að rannsaka hinn,
svo sem skráð var í blöðum fyrir
fáum dögum. Hefur þú nokkurt
minni til þess að nokkur útvarps-
stjóri eða útvarpsráð, hafi tapað
líkri upphæð á einu ári? En þetta er
skráð að hafi gerst undir þinni yfir-
stjórn. Þú lætur máski skrá hann
mann ársins 1986 fyrir slík verk.
Eða þá þú rekur hann.
Með broshýrri kveðju.
Strákarl sem staddur
er á Suðvesturlandi.