Tíminn - 24.02.1937, Blaðsíða 3

T I M 1 N N
86
Reykjavíkur sem viðbótar-
styrkur til mjólkurbús félags-
ins, og þótt sú fjárhæð sé færð
á rekstrarreikningi til útgjalda,
er varla réttmætt að telja hana
með gjöldum, þegar afkoman
er borin saman við niðurstöður
annarra ára, á sama há'tt og ég
dró frá hliðstæðar fjárhæðir
þegar ég' gerði grein fyrir
rekstrarafkomu ársins 1934.
Beri menn saman rekstraraf-
komu 5 síðustu ára, verður nið-
urstaðan þessi:
Árið 1932 rekstrarhalli kr.
1,64 millj.
Árið 1933 rekstrarhalli kr.
0,063 millj.
Árið 1934 rekstrarhalli kr.
1,42 millj.
Árið 1935 rekstrarafg. kr.
609 þús.
Árið 1936 rekstrarafg. (bráða-
birgðauppgjör) ca. 160 þús.
Það kemur því í ljós við
þennan • samanburð, að enda
þó'tt rekstrarafgangur ársins
1936 hafi ekki verið eins mik-
ill og gert er ráð fyi'ir í fjár-
lögunum, hefir afkoma ársins
þó orðið verulegum mun betri
en hin kreppuárin, að undan-
skildu árinu 1935. Skygnist
menn hinsvegar lengra aftur í
timann til samanburðar, þá
kemur í ljós, að þetta er einn-
ig bezta afkoma ríkissjóðs síð-
an árið 1929, að árinu 1935
undanskildu. Eins og sjóðsyfir-
litið ber með sér, þá hefir
vantað um 860 þús. kr. fil
þess að allar afborganir af lán-
um ríkissjóðs gætu orðið
greiddar af tekjum ríkissjóðs
einum saman, og er það um
700 þús. kr. óhagstæðari niður-
staða en gert var ráð fyrir í
fjárlögum. Þessi mismunur
nemur þó ekki eins miklu og
afborganir af lánum saman-
lagt, þannig, að hagur ríkis-
sjóðs hefir síður en svo versn-
að á árinu, eins og nánar mun
verða gerð grein fyrir í sam-
bandi við breytingar á skuld-
unum. Annars er það vitanlega
rekstrarreikningurinn, sem sýn-
ir það bezt hvort afkoman hef-
ir farið batnandi eða versn-
andi.
Sjóðsyíírlít
Við sjóðsyfirlitið er ekki
hægt að miða vegna þess, að
það fé, sem gengur til þess að
endurgreiða eldri lán, fer vit-
anlega til þess að bæta hag
ríkissjóðs. Þessar endurgreiðsl-
ur á eldri lánum hafa farið
ört vaxandi síðustu árin, vegna
þess, að byrja hefir þurft af-
borganir af mörgum þeirra
lána, sem fyrir A7oru þegar nú-
verandi ríkisstjóm tók við,
svo sem enska láninu frá 1930,
lausaskuldunum sem breytt
var í fast lán 1935 og vega- og
brúargerðalánin frá 1933 og
1934. Er niðurstaðan nú orðin
sú, að í stað þess að endur-
greiðslur af lánum námu um
820 þús. kr. árið 1938, þá voru
þær um 1,17 millj. s. 1. ár, eða
350 þús. kr. hærri.
Vitanlega væri það æskilegt,
og það er markið, sem keppt er
að, að ríkissjóður hafi jafnan
svo ríflegan rekstrarafgang, að
hann geti greitt niður skuldir
sínar um samningsákveðnar
fjárhæðir, án þess að taka til
þess ný. lán á móti, en til þess
þarf rekstrarafgangurinn að
vera yfir 1 millj. króna, og er
sízt að undra þótt erfitt sé að
ná slíku marki, eins og nú
standa sakir um niðurskurð
innflutnings og þar með lækk-
un tolltekna ríkissjóðs,
Ríkísskuldirnar
Þá mun ég þessu næst gefa
yfirlit um breytingar á skuld-
um ríkissjóðs s. 1. ár, fyrst um
hækkanir og lækkanir, og síðan
um lánin í heild sinni eins og
þau voru í ársbyrjun og árslok
árið 1936. (Sjá töflu um breyt-
ingar á skuldum ríkissjóðs, á
4. síðu).
Eins og yfirlit þetta ber
með sér, hafa skuldir ríkisins
lækkað um 100 þús. kr. á ár-
inu, en skuldir sem standa í
sambandi við afkomu ríkis-
sjóðs hinsvegar hækkað um
290 þús. kr. Er sú hækkun ein-
ungis vegna þess, að á árinu
voru yfirtekin lán, sem hvíldu
á Skeiðaáveitunni, samkvæmt
í heimild í lögum, sem hafa gilt
um nokkur ár, og hefir raunar
j all'taf verið gengið út frá því,
i að þessi heimild yrði notuð. Á
| móti þessari ca. 290 þús. kr.
skuldaaukningu ber svo að
teija, að innstæður ríkissjóðs
hjá ýmsum stofnunum, t. d.
síldarverksmiðjunum, tóbaks-
einkasölunni, og svo nokkrai'
fyrirframgreiðslur upp í fjár-
veitingar næsta árs (ca. 100
þús. kr.), gera meira en að
vega upp þessa hækkun, og
hefir hagur ríkissjóðs þvíraun-
verulega batnað á árinu.
Eins og áður er frá sagt,
lækkuðu heildarskuldir ríkis-
sjóðs um rúmar 100 þús. kr. á
árinu, en breytingamar í heild
eru þær, að erlendu skuldimar
hafa lækkað um 1,065 millj.
kr. en innlendu skuldimar
hækkað um 958 þús. kr. Nokkr-
um hluta erlendu lánanna hefir
þannig verið breytt í innlend
lán, en heildarlækkun skuld-
anna orðið minni en í fjárlög-
um var gert ráð fyrir.
Breyting toliteknanna
Þá skal getið nánar tekna og
gjalda. Tollar og skattar hafa
reynzt samtals um 12,338 millj.
en voru áætlaðar 12,065 millj.,
eða reyndust aðeins meiri í
heildinni en gert var ráð fyrir.
Hefir heildarupphæðin reyns't
nærfellt sú sama og í fyrra,
þrátt fyrir það, að nýir tekju-
stofnar hafa gefið um 1,1 millj.
kr. Hafa eldri tollamir því
lækkað um ca. 1 millj. króna.
Munar þar lang mest um lækk-
un á vöru- og verðtolli. Vöra-
tollurinn hefir lækkað frá því í
fyrra um 267 þús. kr. og verð-
tollurinn um 300 þús. kr. Á-
fengistollurinn hefir lækkað
um 250 þús. kr. Þessi lækkun á
vöru- og verðtoli verður að
nokkru leyti skiljanleg af þeim
samanburði á innflutningi, sem
ég hefi nú þegar gert, en þó
hljóta menn enn að undrast,
að lækkunin skuli vera svona
mikil frá því í fyrra, þar sem
minnkun heildarinnflutnings-
ms hefir þó eltki verið meiri
en ca. 2 millj. kr. frá því 1935.
Við nánari samanburð á inn-
flutningi 1935 og s. 1. ár, fæst
þó skýringin. Það kemur í ljós,
að innflutningslækkunin kem-
ur einungis á þær vörur, sem
mes'tar gefa tollinn og á þær
vörur kemur enn frekari lækk-
un til þess að jafna upp þá
hækkun, sem verður árlega á
innflutningi nauðsynlegustu
varanna. Þannig nemur inn-
flutningslækkunin á nokkrum
tollhæstu vöi*unum, ávöxtum,
vefnaðarvörum, skófatnaði og
nýlenduvörum, hátt á 3. millj.
kr. s. 1. ár. Þessar vörar eru
þær, sem mestan gefa verðtoll-
inn og einnig mestan vörutoll,
þar sem þær koma í hæsta
vörutollsflokk.
Hér við bætist. það, að af at-
hugunum, sem tollstjórinn í
Reykjavík hefir gert á inn-
heimtu vörutolls s. 1. ár, að
vörumagnið, sem innflutt hefir
verið s. 1. ár, er í flestum toll-
flokkum minna en 1935, enda
þótt fjárhæðimar séu sum-
staðar ekki lægri eða jafnvel
hærri, og kemur þetta af þeirri
verðhækkun, sem hefir átt sér
stað á árinu. Allt hnígur þetta
því í sömu átt og áður er bent
á, að til þess að ná núverandi
niðurstöðu um innflutninginn,
hefir orðið að beita innflutn-
ingshöftunum ennþá meira, en
menn reiknuðu með í fyrra og
meira en í fljótu bragði kann
að virðast við athugun inn-
flutningsskýrslnanna, og þessi
niðurfærsla hefir bitnað á toll-
tekjunum.
Ég sé svo ekki ástæðu til að
fara nánar út í skýringar á
einstökum tekjuliðum, en að-
eins geta þess, að tekjustofn-
arnir, sem bættust við í fyrra,
hafa gefið þær tekjur, sem við
var búizt, nema nýja innflutn-
ingsgjaldið, sem hefir orðið 100
þús. kr. minna en ráð var fyr-
ir gert. Liggja til þess sömu á-
stæður og rýrnunar verðtolls-
ins. Geta má þess í því sam-
bandi, að háttv. stjórnarand-
stæðingar töldu í fyrra að
þetta gjald mundi gefa miklu
meira í tekjur en áætlað var.
Þessar stórkos'tlegu breyt-
ingar á tolltekjunum og inn-
flutningnum benda til þess, að
það er alveg óhjákvæmilegt að
breyta tollalögunum i samræmi
við þá þróun, sem í þessum
málum er á hverjum tíma.
Nú flyzt tilbúningur margra
tollvara inn í landið og verður
þá eigi um flúið, ef ríkissjóð-
ur á að geta mætt þeim kröf-
um, sem sanngjarnlega eru til
hans gerðar, að leggja toll á
þessar vörar, enda þótt þær
séu framleiddar hér, en ætla
þeim þá að sjálfsögðu hæfilega
'tollvernd.
Heildarupphæð tolla og
skatta stendur að
mestu í stað frá ári
til árs
Því hefir óspart verið haldið
fram, að núverandi þingmeirí-
hlu'ti hafi aukið mjög álögur á
landsmenn. tjt af því þykir mér
rétt að gefa eftirfarandi yfirlit
um skatt- og tolltekjur ríkis-
sjóðs frá 1933:
Árið 1933 10.986 milj. kr.
— 1934 11.843 — —
— 1935 12.259 — —
— 1936 12.338 — —
Á þessu yfirliti sézt það
glöggt, að síðan 1934, en það
ár höfðu ekki áhrif neir. af hin-
um nýju lögum um tekjur rík-
issjóðs, sem sett hafa verið af
núverandi þingmeirihluta, hafa
heildartekjur ríkissjóðs af
sköttum og tollum, hækkað um
einar 500 þús. kr. og 'tæplega
þó. Er það lítið meira en sera
svarar eðlilegri hækkun vegna
fólksfjölgunar í landinu. Á
sama tíma hafa flest bæjar-
félög og mörg sveitarfélög,
hækkað mjög verulega heildar-
álögur sínar og það þarf ekki
langt að sækja dæmi þess, að
slík hækkun hafi numið milli
40 og 50% þetta tímabil. Þó
mun ég ekki fara nánar út í
það hér, en þessar samanburð-
artölur ætla ég að sýni það,
hve lítið er hæft í þeim fullyrð-
ingum hv. stjóraarandstæðinga,
að skattálögur hafi í tíð nú-
verandi stjórnar verið hækkað-
ar um 5 milj. kr. eða meir, eins
og þeir oftast telja.
Úigjöldin
Þá kem ég að útgjöldunum.
Allar greiðslur úr ríkissjóði ár-
ið 1935 höfðu numið því sem
næst jafnri fjárhæð og meðal-
tal útgjalda fimm undanfarin
ár, eins og menn áennilega rek-
ur minni til. Útgjöld á rekstr-
arreikningi 1936 eru hinsvegar
tæpum 700 þús. kr. hæri'i en
1935. Stafar sú hækkun af hin-
um nýju greiðslum, sem á-
kveðnar voru á þinginu 1935.
Má af þeim nefna: Til vega-
lagninga af bensínskatti 265
þús. kr., til hinna nýju trygg-
inga ca. 300 þús. kr., til ný-
býla ca. 180 þús. kr., til
greiðslu hluta af vöxtum af
fasteignaveðslánum bænda, ca.
75 þús. kr. o. fl. o. fl. — mest
til verklegra framkvæmda eða
til styrktar atvinnuvegunum.
Ileildarhækkunin nemur þó
ekki nærri því öllum þessum
nýju greiðslum, þar sem spam-
aður á eldri útgjöldum kemur
þar á móti. Heildargreiðslur úr
ríkissjóði, að meðtöldum af-
borgunum lána, eru tæpar 17
milj. kr., en voru rúmar 16
milj. kr. árið 1935. Kemur þar
fram sama hækkunin, en þó lít-
ið eitt meiri, vegna þess að af-
borganir lána voru nokkru
hærri 1936 en 1935.
Umframgreiðslur hafa
Breytlngar á skuldum ríkissýóðs 1936.
Lán tekin á árinu:
Landhelgissjóður.................... 258.770
Búnaðarbankinn (víxill) endureeldur Lands-
bankanum........................... 600.000
Handelsbanken....................... 177.600
Jarðakaupalán o. fl........................ 92.000
Yfirtekið v/Skeiðaáveituna............* . 348.030
Do. v/Mjólkurfélags/Reykjavíkur . . 85.000 1.561.400
Greidd lán á árinu:
Lán ríkissjóðs ogjríkisstofnana.... 1.169.630
Lausaskuldir......................... 99.242 1.268.872
Mismunur 292.528
Afborganir af lánum sem ríkissjóður ekki
greigir sjálfur.................... 400.464
Skuldalækkun á árinu.................... 107.936
Kr. 400.446 400.464
Samanburður á skuldum 31. des. 1935 og 1936.
í ársl.1935 í ársl.1936
Innlend lán........................ 3.649.497 3.880.745
Dönsk lán v/ríkissjóðs............. 1,726.856 1.401.149
— — v/bankavaxtabréfakaupa . . . 5.843.468 5.698.232
Ensk lán........................... 32.993.532 32.421.374
Lausaskuldir........................ 850.195 1.764.122
Skuldir Landsímaus:
Erlend lán........................ 1.485.633 1.285.633
Innlend ián......................... . 221.304 211,304
Samtals: 46.770.485 46.662.549
esm míimkaö
Þá kem ég að greiðslum um-
fram fjárlög. Heildargreiðslur
samkv. rekstrarreikningi og
sjóðsyfirliti hafa orðið 1.350
milj. lcr. hærri en fjárlögin, og
eru þá ekki taldar með þær 365
þús. kr., sem gengið hafa 'til
fiskimálasjóðs og ekki heldur
85 þús. kr. lánið, sem yfirtekið
var vegna Mjólkurfélags
Reykjavíkur, og er það í sam-
ræmi við fyrri samanburð um
umframgreiðslu. Árið 1935
voru greiðslur umfram fját'-
lagaheimild rúmar 2 milj. kr.
og vora það hlutfallslega
lægstu umframgreiðslur, sem
orðið höfðu í 10 ár. Hefir því
á síðastliðnu ári enn miðað í
þá átt, að minnka mismun á
fjárlögum og landsreikningi
um ca. 700 þús. kr. og hafa um.
framgreiðslur í heiid sinni
aldrei numið jafn lágri fjár-
hæð í síðastliðin 12 ár og hlut-
fallslega hafa þær aldrei verið
lægri, að minnsta kos'ti ekki
síðan 1920. Lengra aftur í tím-
ann hefi ég ekki skygnst. —
Verður hér þá getið helztu um-
f ramgreiðslnanna.
12. gr. hefir farið fram úr
áætlun 206 þús. kr. Af því eru
um 180 þús. kr. vegna rekstrar
sjúkrahúsanna. Stafar þetta
aðallega af því, að fjárveitinga-
nefnd dró 10% áætlaðan spam-
að frá áætluðum „brúttó“ út-
gjöldum sjúkrahúsanna 1936,
og nam það nærri 130 þús. kr.
Tillögur lágu engar fyrir um
það, hvemig þennan sparnað
skyldi framkvæma og þótt því
* væri á árinu mjög haldið að
stjórn sjúkrahúsanna, að fram-
kvæma sparnað svo sem unnt
væri, hefir hann reynzt ófram-
kvæmanlegur að áliti stjómar-
nefndarinnar.
Kostnaður við vegamál fór
um 108 þús. kr. fram úr áætl-
un. Er það aðallega kostnaður
vegna viðhalds, sem rejmdist
óframkvæmanlegt fyrir þær
650 þús. kr., sem 'til þess höfðu
verið ætlaðar, og umfram-
greiðslur til brúargerðar. Þar
að auki eru nokkrar umfram-
greiðslur til nýrra akvega, sam
tals um 15 þús. kr.
Strandferðakostnaður hefir
farið fram úr áætlun um 95
þús. kr. Það er nálega eingöngu
um að kenna því tjóni, sem
leiddi af strandi Súðarinnar,
mest beint tjón við þátttöku 1
greiðslu sjóskaðans og enn
noklcurt óbeint tjón, vegna þess
að talca þurfti skipið úr áætl-
unarferðum.
Kostnaður við fræðslumál
hefir farið 132 þús. fram úr
áætlun. S'tærsti liðurinn eru
laun barnakennara, 56 þús. Hitt
er rekstrarkostnaður ýmissa
skóla, sem hefir reynzt meiri,
en búist var við.
Á 16. gr. hafa aðeins 16 þús.
kr. verið greiddar umfram á-
ætlun, en þó hafa ýmsir liðir
greinarinnar farið fram úr á-
ætlun um 180 þús. kr., en þar á
móti kemur 140 þús. kr. sparn-
aður á framlagi til skuldaskila-
sjóðs vélbátaeigenda, sem staf-
ar af því, að sjóðurinn þarf
ekki að greiða afborganir af
lánum sínum fyr en 1937 og er
því ekki féþurfi fyrr en nú á
þessu ári. Helztu umfram-
greiðslurnar á 16. gr. er 42 þús.
kr. jarðabótastyrkur og kostn-
aður vegna harðinda á Norður-
og Austurlandi 85 þús. kr.
Óviss útgjöld hafa farið 100
þús. kr. fram úr áætlun og er
það svipað og verið hefir und-
anfarin ár. Eru það margir
smáir liðir og sé ég ekki ás'tæðu
til að rekja það hér.
Samkvæmt þingsályktunum
hafa verið greiddar 114 þús.
kr. rúmlega, og er aðalgreiðsl-
an 100 þús. kr. til sundhallar
i Reykjavík, sem greitt var
samkvæmt þingsályktun frá
haustþinginu 1933, þar sem
þessu fjárframlagi var lofað, ef
byggingu sundhallarinnar yrði
haldið áfram. Samkvæmt væn't-
anlegum fjáraukalögum hafa
verið greiddar 85 þús. kr., þar
af er kostnaður við konungs-
komu 50.400 kr. og til þess að
Ijúka viðgjörð á húsinu nr. 3
við Pósthússtræti, lögreglu-
stöðinni, 13.200 kr.
Samkvæmt sérstökum lögum
hafa verið greiddar rúmlega
143 þús. kr. Stærsta upphæðin
er mjólkurbússtyrkurinn, sem
Mjólkurfélag Reykjavíkur fékk
85 þús. kr. eins og áður er frá
skýrt. Aðrar fjárhæðir eru
margar, en svo jafn háar, að
ekki tekur því að telja þær upp
að sinni.
Ríkisábyrgð
Ríkissjóður hefir gengið í
nokkrar ábyrgðir á árinu, en
allar hafa þær verið fyrir lán-
um teknum innanlands, nema
ábyrgð á láni til rafveitu á Isa-
firði, en um hana gilti gamalt
loforð. Skuldir erlendis með
ábyrgð ríkissjóðs hafa því
áreiðanlega fremur lækkað en
hækkað á árinu þar sem af-
borganir af eldri lánum eru
töluverðar. Ríkisstjómin fékk
á síðastliðnu hausti heimild til
þess að ábyrgjast viðbótar-
lekstrarlán fyrir Landsbanka
Islands, allt að 2,5 milj. kr. Sú
heimild var veitt vegna þess,
hve ískyggilega leít út eftir
vetrarvertíðina um viðskipta-
jöfnuðinn við útlönd, en það
gleður mig, og sjálfsagt alla,
sem hafa unnið að þessum
málum, að ekki hefir þurft að
nota þessa heimild.
Niðursiöður
Þá hefir hér verið rakin af-
koma þjóðarinnar út á við og
afkoma ríkissjóðsins á s. 1. ári.
Heildarsvipurinn á þessum mál-
um ber það með sér, að allt
hefir verið lá'tið víkja fyrir
þeirri nauðsyn að ná greiðslu-
jöfnuði við útlönd, og það með
þeim árangri, að þrátt fyrir
lokun Spánarmarkaðarins hefir
greiðslujöfnuður náðst. Til að
ná þessu marki hefir orðið að
beita mjög innflutningshöml-
um. Hefir það komið hart
niður á tolltekjum ríkissjóðs,
og gert það að verkum, að af-
koma hans er ekki eins góð og
ætlas't var til, þótt hagurinn
hafi þó batnað á árinu. Um-
framgreiðslur hafa orðið minni
en nokkru sinni fyr, og erlend-
ar ríkisskuldir lækkað allveru-
lega. Það hefði verið auðvelt
að láta tekjur ríkissjóðs verða
meiri á árinu með því að slaka
lítið eitt á innflutningshöftun-
um, 't. d. hefði það getað áork-
að miklu eitt út af fyrir sig, ef
leyfður hefði verið innflutning-
ui’ ávaxta eins og gert var ár-
ið áður, en það sjónarmið var
ekki látið ráða úrslitum vegna
þeirrar vissu, að það væri höf-
uðnauðsyn fyrir þjóðina, að
rétta hag sinn út á við.
F f árlagaf rumvar pið
sem fyrir lig’gur
Fjárlagafrumvarpið fyrir ár-
ið 1938, sem hér liggur fyrir,
er byggt á sama grundvelli og
fjárlögin fyrir árin 1936 og
1937. Heildargreiðslur eru þó
290 þús. kr. hærri samkv.
þessu frv., en gildandi fjárlög-
um, þar af er um 63 þús. kr.
hækkun vegna laga um ríkis-
framfærslu sjúkra manna og
örkumla, 45 þús. kr. vegna
hækkunar á jarðræktarstyrk,
70 þús. kr. vegna barnafræðsl-
unnar, sem að nokkru leyti
stafar af hinum nýju fræðslu-
lögum og um 50 þús. kr. vegna
framlags til lögregluhalds í
Reykjavík, sem skylt er að
inna af hendi lögum sam-