Tíminn - 28.05.1988, Qupperneq 6

6 Tíminn
Laugardagur 28. maí 1988
Ólafur Ólafsson, landlæknir, segir að heilbrigðisgeiranum haldist illa á starfsfólki
vegna of lágra launa
RÓBÓTAR GETA
EKKIHJÚKRAD
Landlæknisembættið hefur óneitanlega verið til
umræðu á undanförnum vikum. Ástæður þess má rekja
til óvenju opinskárra auglýsinga embættisins um þá
hættu sem fólki stafar af alheimsógnvaldinum eyðni.
Sumir hafa lýst ánægju sinni með þessar auglýsingar,
aðrir hafa hneykslast.
Ólafur Ólafsson, landlæknir, er í helgarviðtali Tímans
að þessu sinni og staldrar m.a. við eyðniumræðu hér á
landi og erlendis. og stöðu íslensks heilbrigðiskerfis í
dag. En fyrst er Ólafur inntur eftir sjúkdómnum
hermannaveiki, sem Tíminn greindi frá í gær að hefði
stungið sér niður hér á landi.
Hermannaveikin
„Hermannaveiki er sjúkdómur sem
menn hafa þekkt í nokkurn tíma hér á
landi. Á undanförnum þremur til fjór-
um árum hefur bakterían fundist hér
en eflaust hefur hún verið til staðar í
lífríkinu mun lengur. Pað varhinsvegar
ekki farið að leita hennar hér fyrr en
hún kom upp erlendis.
Veikin berst ekki með loftræstikerf-
um, eins og t.d. í Fíladelfíu, þar sem
veikinnar varð fyrst vart árið 1976.
Bakterían hefur til þessa fundist á
fjórum spítölum í Reykjavík og við
teljum okkur vita að á undanförnu einu
og hálfu til tveimur árum hafi her-
mannaveikisýkillinn verið samverkandi
dánarorsök hjá fimm eldri sjúklingum
á sjúkrastofnunum. Bakterían hefur
reyndar greinst hjá fleirum en þeir hafa
fengið bót. Það er rétt að taka fram að
við höfum lyf sem verkar mjög vel á
sjúkdóminn og því er í þessu tilfelli
ekki nein hætta á faraldri.
Menn hafa m.a. athugað tengsl
óvenju margra dauðsfalla í vor við
hermannaveikina. Flest bendir þó til
að hún tengist ekki nema örfáum
þessara dauðsfalla. Starfshópur undir
forustu Sigurðar B. Þorsteinssonar,
læknis, er að kanna nánar feril þessa
sýkils á sjúkrastofnunum hér.“
Eyðniauglýsingin
ill nauðsyn
Frá hermannaveiki að AIDS, eða
eyðni eins og fyrirbærið nefnist á ís-
lensku.
Heilbrigðisyfirvöld hér hafa verið
ötul við að miðla upplýsingum til
almennings um þá ógn sem fólki stafar
af þessum faraldssjúkdómi. Fátt í þess-
ari fræðsluherferð hefur þó vakið meiri
athygli en auglýsing landlæknisemb-
ættisins nýverið í dagblöðum og sjón-
varpi um eyðnivágestinn. Landlæknir
var inntur eftir því hvort hann hafi gert
ráð fyrir jafn harðri gagnrýni á þessa
auglýsingu og raun ber vitni?
„Áuðvitað reiknuðum við með að
einhverjir myndu gagnrýna þessa aug-
lýsingu, en það hafa þó fleiri, sérstak-
lega ungt fólk, lýst ánægju sinni með
hana. Unga fólkið er sá hópur sem við
viljum vekja til umhugsunar um sjúk-
dóminn. Sú gagnrýni sem við höfum
fengið er nær undantekningalaust frá
eldra fólki og trúlega er það svo að því
finnist slík framsetning óviðeigandi og
særandi. Það sjónarmið get ég í sjálfu
sér vel skilið, en fólk má ekki gleyma
því að hér er varað við lífshættulegum
sjúkdóm. Ég hef litið svo á að þessar
auglýsingar séu ill nauðsyn, en það er
nauðsynlegt að nefna hlutina réttum
nöfnum, bæði varnir og smitleiðir,
þannig að fólk geri sér grein fyrir hvaða
hættur eru þarna á ferðinni."
Þýðingarlaust að
banna kynlíf
„Við höfum lagt áherslu á að menn
verði að þekkja sinn rekkjunaut og við
vildum minna unga fólkið á það með
þessari auglýsingu. Kynlíf getur verið
hættulegt, en það er ekki þar með sagt
að við séum að banna fóiki að stunda
kynlíf. Það er þýðingarlaust að banna
kyniíf. Slíkur áróður er rekinn sums-
staðar erlendis, en hefur ekki skilað
tilætluðum árangri.“
Fræðslan stöðvar eyðnina
„Það er mjög mismunandi afstaða
stjórnvalda hér til þess hversu nauðsyn-
legt sé að halda uppi öflugri fræðslu um
eyðni. Sumir ganga vasklega fram í að
afla fjár til þessara mála, aðrir lakar.
Það liggur á borðinu að við verðum að
verja mun hærri upphæða til forvarna
og fræðslu en hingað til. Við höfum
nýverið fengið neitun frá hinu opinbera
um viðbótarfjárveitingu, en þrátt fyrir
það munum við sækja aftur á þessi mið.
Ég er á því að með markvissri og
stöðugri fræðslu sé hægt að stöðva
þennan sjúkdóm, a.m.k. hjá vel
menntuðum þjóðum.
Við höfum alla möguleika til þess að
ná árangri í baráttunni gegn þessum
sjúkdóm á íslandi. Sjónvarps- og út-
varpsstöðvar ná til allra landsmanna og
dagblöð fara nálega inn á hvert heimili
í landinu. Það er þó einna brýnast að
ná til ungs fólks með stutta eða litla
skólagöngu, sem hvorki les dagblöð
eða horfir á sjónvarp.
í raun er ég ekki frá því að öflug
fræðsla hér hafi nú þegar skilað veru-
legum árangri. Þetta er þó hlutur sem
erfitt er að meta nú. Það verður að líða
einhvertími áðuren það kemur í ljós.“
Galdralæknar bera smít
Það hefur komið fram á eyðniráð-
stefnum á undanförnum misserum að
smituðum fjölgar stöðugt. Fjölgunin er
þó áberandi mest í Afríku, Suður-
Evrópu og nokkrum fylkjum Banda-
ríkjanna en síður á Norðurlöndum og
ríkjum Vestur-Evrópu.
„Á fundi Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar í Genf nýverið kom
fram að í höfuðborg Uganda eru 30-
40% þungaðra kvenna smituð af eyðni.
Og álíka hlutfall innkallaðra pilta í
Iherinn. Svipaða sögu er að segja frá
Zaire, Zimbabwe og öðrum Mið-Afr-
íkuríkjum. Fulltrúi Uganda á ráðstefn-
j unni lét þess getið að sérfræðingar þar
í landi teldu að svokallaðir galdralækn-
ar bæru smiti á milli fólks. Vísað er til
þess að galdralæknar rispa húð sjúkl-
inganna til blóðs, auk þess sem þeir
kunna lítið fyrir sér í sótthreinsun.“
Sjó- og ferðamenn
athugi sinn gang
„í Suður-Evrópu fjölgar tilfellum ört
hjá eiturlyfjaneytendum og vændiskon-
um. í sumum hafnarborgum Vestur- og
Suður-Evrópu eru 20-60% vændis-
kvenna smituð. Það er vitanlega nauð-
synlegt að íslenskir ferðamenn og sjó-
menn viti af þessari staðreynd.
Ég var nýlega á ferð í Suður-Evrópu
og varð þá þess áskynja að fræðsla um
þennan sjúkdóm er lítil sem engin. í
þessum löndum, eins og t.d. í sumum
fylkjum Bandaríkjanna, má ekki minn-
ast einu orði á smitleiðir og leiðir til að
sporna við sjúkdómnum. Smokkur og
kynmök eru t.d. bannorð. Það er við
ramman reip að draga því að katólska
kirkjan hefur því miður víðast hvar
staðið gegn opinskárri umræðu og
fræðslu um eyðni.“
Sök ekki verið sönnuð
Fyrr í vetur beindist kastljós þjóðfé-
lagsins skyndilega að læknastétt. Ríkis-
endurskoðun gerði athugasemd við
skýrslur frá læknisembættunum á Hellu
og í Ólafsvík, svo og frá heilsugæslu-
stöðinni í Árbæ í Reykjavík til Trygg-
ingarstofnunar. Rannsókn stendur nú
yfir á því hvort í þessum þremur
tilfellum hafi verið um fjármálamisferli
að ræða. Þeirri spurningu var beint til
landlæknis hvort þessi uppákoma hafi
rýrt traust almennings á íslenskri
læknastétt.
„Ég held nú að sagan segi okkur að
í hverri stétt megi finna einstaklinga
sem bregðast trausti. En ég hygg að
menn dæmi ekki heilar stéttir út frá
einstökum tilfellum. Nú vil ég benda á
að sök hefur ekki verið sönnuð í þessu
máli. En ég verð að segja að þessi
uppákoma kom mér, og læknastéttinni
allri, sannarlega á óvart.
Ég tel að staða íslenskrar læknastétt-
ar sé nokkuð sterk og samkvæmt endur-
teknum könnunum Hagvangs og fleiri
aðila nýtur stéttin mikils almenns
trausts meðal almennings og tel ég að
svo verði áfram. íslenskir læknar hafa
stundað sérnám sem hefur gefið þeim
nauðsynlegt víðsýni og þekkingu. í því
er m.a. fólginn þeirra styrkleiki. Til
þessa hafa 80-90% okkar lækna farið í
framhaldsnám erlendis. Það þekkist
ekki á Norðurlöndum, Bretlandi eða í
nokkru öðru landi.“
Launin alHof lág
Það eru sannarlega blikur á lofti um
þessar mundir í heilbrigðiskerfinu. Það
gengur æ verr að manna spítalana,
einkum virðist vera erfitt að laða hjúkr-
unarfræðinga til starfa. Launakjörum
hefur fyrst og fremst verið kennt um.
„Einhverra hluta vegna sækist unga
fólkið ekki eins eftir að vinna í heil-
brigðisþjónustunni og áður. Ástæður
eru ekki vel ljósar, en fólk hefur mun
meira valfrelsi en áður. En einnig
kemur þarna til að þessi störf eru
erfiðari og meira krefjandi en mörg
önnur störf í þjóðfélaginu. Það verður
þó að segjast alveg eins og er að alltof
lág laun þessa fólks hafa sitt að segja í
að fæla það frá þessum störfum. Það er
því miður staðreynd að fólk á kost á
mun hærri launum fyrir að sinna vélum
en veiku fólki.“
Stór orð um sparnað
„Það er oft rætt um að mögulegt sé
að beita meiri hagræðingu í heilbrigð-
iskerfinu en gert er. Sjálfsagt er eitt-
hvað til í þessu. Hitt er það að 65%
kostnaðar við rekstur sjúkrahúsa er
launakostnaður. Ákvarðanir um laun
eru okkur óviðkomandi og teknar við
önnur borð. Hinar hreyfanlegu stærðir
við rekstur sjúkrahúsanna eru lyf, mat-
ur og tækjabúnaður.
Menn sem hafa uppi stór orð um
sparnað í heilbrigðiskerfinu vísa til
þess að mörg einkafyrirtæki hafi getað
sparað verulega á t.d. tölvuvæðing-
unni. En málið er það að þetta gengur
ekki á sjúkrastofnunum. Róbótar geta
ekki hjúkrað. Ópersónuleg og vélræn
samskipti koma aldrei í stað mannlegra
samskipta.
Trúlega náum við fram mestum
sparnaði í heilbrigðisþjónustunni með
því að efla sem mest utansjúkrahús-
þjónustuna, ekki síst sérfræðiþjónustu
á því sviði, og hefja skyldunám ung-
linga og framhaldsskólanemenda um
hvernig megi forðast sjúkdóma og
slysavalda. Til þess að draga úr viðhalds
og rekstrarkostnaði stofnana þarf að
halda dýrtíðinni niðri.
Ég tel engan vafa á því að elli- og
hjúkrunardeildum mun fjölga á næstu
árum. Erlendis er farið að krefjast
mikillar vinnu af aðstandendum sjúk-
linga, þ.e. þeir eru kallaðir til aðstoðar
við umönnun sjúklinga á spítölunum.
Trúlega sjá menn fram á þessa þróun
hér á landi innan tíðar.“ óþh