Tíminn - 28.05.1988, Blaðsíða 9

Laugardagur 28. maí 1988
Tíminn 9

Stóðrétt í Skagafirði
um hina tillærðu vitund. Annar
var Stebbi í Seli, eða unglingur-
inn Stefán Guðmundsson í Víði-
mýrarseli. Vestur undir Kletta-
fjöllum tók hann sér nafnið
Stephan G. Stephansson og það-
an orti hann sín kvæði og nefndi
til langholtið, sem hafði blasað
við honum í æsku. Einnig var
Húseyjarkvíslin í kvæðum hans.
Sú saga er um Stebba í Seli að
hann hafi tárast þegar hann sá
unga pilta halda suður yfir
Vatnsskarð til að setjast í skóla
í Reykjavík. Samt mun skáld-
skapur hans lifa lengur en ævi-
verk þeirra sem hann öfundaði
af námi og voru það þó drengir
góðir. Hitt skáldið var Bólu-
Hjálmar. Þótt hann væri fæddur
nokkru austar orti hann kvæði
sín í Skagafirði. Undarlegt er að
fólk sem lifði jafn mikið fyrir
skáldskap og Skagfirðingar
skyldu þurfa að bera nokkurt ok
af skáldskap Bólu-Hjálmars.
Misvitur hreppsyfirvöld bera þar
nokkra sök svo og skáldskap-
arstíll Hjálmars. Þá og lengi
síðan var það lenska að skylmast
með vísum og ljóðasendingum.
Pær skylmingar báru nokkurn
keim af leiðaraskrifum og blaða-
greinum í dag. Hjálmar kunni
manna best til verka í þessari
tegund skylminga, og af því
hann var afburðaskáld lifði flest
af því sem hann orti í dægurhita
og ætlaði ekki líf. Sannaðist á
honum að skæð er skáldahefnd-
in. En Skagfirðingar undu ekki
þessu orðspori af Hjálmari. Þeir
kenndu börnum sínum þessa
vísu Hjálmars, svo þau mættu
sjá að hann orti öðruvísi en t.d.
minnið gefur til kynna, þar sem
hann hvetur hrafna til að koma
að ákveðnu leiði og gera þar
stykki sín:
Víða til þess vott égfanti
þótt venjist oftar hinu,
að Guð ó margan gimstein þann
sem glóir í mannssorpinu.
Þjóðsögunni um andlát Bólu-
Hjálmars hefur verið svarað
með óyggjandi rökum. Beitar-
húsin frá Brekku voru búin til
mannvistar á þeim dögum.
Hann hraktist ekki þangað til að
deyja einn og umhirðulaus.
Dóttir hans var kaupakona í
Valadal og hún vildi hafa föður
sinn sem næst sér. Þess vegna
kom hún Hjálmari fyrir hjá fólki
sem bjó í beitarhúsunum. Þegar
dró að andláti hans var strax
sent að Valadal, en Hjálmar var
látinn þegar dóttir hans kom.
Ekkert er einfaldara en þetta.
En þeir sem ókunnugir eru hafa
þeytt skáldalúður sinn yfir
Hjálmari út af þessum beitar-
húsum.
Góðir kennimenn
Prestar hafa setið í Skagafirði,
sem sérstakt orð hefur farið af
og eru það engin ný tíðindi. Séra
Jón Steingrímsson fæddist að
Þverá í Blönduhlíð, seinna
prestur á Kirkjubæjarklaustri
■
þegar Skaftáreldar geisuðu. í
ævisögu sinni segir hann margt
frá Skagafirði. Varla mun hann
hafa grunað, um það leyti sem
hann var að komast til vits á
Þverá, að mestu náttúruhamfar-
ir á mannvistartíma á íslandi
yrðu tengdar honum órjúfandi
böndum.
Menningarlíf er oftast borið
uppi af einstaklingum, þótt ytri
búnaður sé lagður til af heild-
inni. Það eru því einstaklingar
sem ráða mestu um menningar-
líf á hverjum stað. í framhaldi af
því er vert að geta þriggja
presta, sem settu svip sinn á
Skagafjörð á þessari öld. Það
voru séra Arnór Árnason í
Hvammi, séra Hallgrímur
Thorlacius í Glaumbæ og séra
Tryggvi Kvaran að Mælifelli.
Þeir voru allir uppi á umbreyt-
ingaskeiði nýaldar, þegar u'm-
svifin tóku við af kyrrstöðunni,
þessari sem við köllum járnöld
og varað hafði í þúsund ár.
Bílvegir komu og brýr og fólk
. . . . J
hættiað drukkna í fallvötnum.
Þessir þrfr prestar voru allir
eftirminnilegir hver á sinn hátt,
ræðumenn ágætir, kennimenn
og guðsmenn. Þeir voru engu að
síður óragir við veraldarvafstrið
og mál fólksins, eins og þau eru
stundum kölluð þegar minnst er
á framfarir. Á efri árum var séra
Arnór þekktur fyrir sitt mikla
hvíta skegg og þrumandi
mælsku, en hinir áttu til að kasta
fram lítt prestslegum kviðling-
um. Það færði þá aðeins nær
hjarta sóknarbarna sinna. Allir
voru þeir í miklu dálæti hjá
Skagfirðingum.
Nú er fjórði presturinn kom-
inn í hópinn, alnafni Bólu-
Hjálmars og afkomandi hans.
Séra Hjálmar er sóknarprestur
og prófastur á Sauðárkróki.
Hann er hagorður vel, eins og
ljóst var í spurningaþætti sjón-
varps í vetur. Séra Hjálmar
stjórnaði dagskrá M-hátíðar.
Kunn er vísa Bólu-Hjálmars um
Halllands- Möngu. Með tilvísun
til hennar var ort um séra Hjálm-
ar á dögunum:
Séra Hjálmar situr í náð á
Króknum.
í vísum leitar víða fanga
völd erað því Halllands-Manga.
Séra-Hjálmar hefur öll bein
til að skipa sess þeirra rómuðu
presta, sem voru allt í senn,
guðsmenn, heimsmenn og hand-
gengnir almenningi.
Á okkar dögum er oft talað
um vandamál dreifbýlis. Þrá-
faldlega er vikið að því að
Reykjavík hirði allt það besta úr
sveitum landsins og þéttbýlis-
kjörnum, bæði fjármuni og
mannafla. í þessu tali felst dulin
uppgjöf, sem kemur illa heim og
saman við þá geymd sem er hluti
dreifbýlis. Bólu-Hjálmarsá fyrir
sér beinabera þjóð með fölar
kinnar. Henni hefur farið mikið
fram síðan og ástæðulaust að
örvænta. Sé Skagafjörður tekinn
sem dæmi þá hefur það eitt skort
á vegsemd og yfirburði héraðs,
að saga og samtími tækjust nógu
þétt í hendur. Sífellt er verið að
vitna í öreigasetningar, eins og
þá að lífið sé saltfiskur. Það er
nú ekki meiri saltfiskur en svo,
að hann sést varla á nokkurs
manns borði svona daglega.
Kjaraþrasið hefur tekið við af
allri annarri umræðu í landinu,
og í dreifbýlinu má halda að
ekkert fyrirfinnist nema mjólk,
kjöt, smjör og fiskur. Á sama
tíma býður vitundariðnaður og
vídeó ekki upp á hirðusemi um
það sem stendur okkur nær í
sögu og samtíð. Nútíðin býður
upp á lítið annað en gargandi
útvarpsrásir og hálfsannleik ef
ekki algjört vitundarleysi.
Vegna dagþarfa vill okkur
gleymast að hér varð sagan til og
um leið við sjálf. Þegar setið er
um stund við nokkra upprifjun
á menningarhátíð á Króknum
skýrist að það er til þess sem vel
hefur verið gert bæði í því
fallega héraði og í öðrum falleg-
um héruðum í landinu sem
byggðirnar þurfa að sækja þor
og þrótt handa nýjum dögum.
Að leggjast í vitundarleysi og
dagþarfir eingöngu er að láta
undan og missa hluta af stolti
sínu.
« r 9. <f
f í » * ;» f.