Tíminn - 28.05.1988, Qupperneq 14

14 Tíminn
Laugardagur 28. maí 1988
aii
BÓKMENNTIR
llllllll:

Sturlunga saga I—II,
Skýrlngar og fræði,
ritstjóri Örnóifur Thorsson,
Svart á hvítu, Rvk. 1988.
Það er alkunna að þrettánda öldin
er eitt mesta umbrotatímabil Is-
landssögunnar. Hún er oftast kennd
við Sturlunga, ættina sem þá kvað
mest að á heimavettvangi. Þá var
gamla goðaveldið í upplausn, landið
logaði í innanlandsóeirðum og höfð-
ingjar bitust um völdin líkt og
grimmir hundar. Með nútímahug-
tökum má segja að hin gamla stjórn-
skipun hafi þá verið búin að ganga
sér gjörsamiega til húðar og upp-
lausnin stafað af því að í landinu
vantaði sterka miðstjórn, sterkt
framkvæmdavald, til þess að halda
uppi lögum og reglu. Og svo áfram
sé haldið með Islandssöguna þá
endaði þetta auðvitað á fyrirsjáan-
legan hátt, það sterka miðstjórnarafl
sem landsmenn skorti var til úti í
Noregi, og íslendingar gengu undir
Noregskonung.
Aðalheimild okkar um þetta
tímabil er Sturlunga saga, sem nú er
komin út í nýrri ogglæsilegri útgáfu.
Það er Svart á hvítu sem gefur út, en
það fyrirtæki hefur sem kunnugt er
áður gefið út aðgengilega útgáfu
íslendingasagna með svipuðu sniði.
Að þessari útgáfu hefur heill her-
skari fræðimanna unnið, og er þetta
því ef til vill dæmi um það hverju má
fá áorkað með því að efna til eins
konar hópvinnu sérfræðinga í ís-
lenskum fræðum. Slíkt hefur lítið
tíðkast fram undir síðustu ár, og
raunar stundum heyrst um það rætt
að íslenskufræðingum hætti til að
pukrast um of hver í sínu horni við
fræðistörf sín.
Að vísu er þó að því að gæta að
Sturlunga er langt frá því að vera
sama bókmenntalega meistaraverk-
ið og ýmis þau rit önnur sem hér
voru samin á Sturlungaöld. Hún nær
til dæmis alls ekki sama listræna máli
og ýmsar íslendingasögur, svo sem
Njála, Egla eða Laxdæla. Og til-
gangslaust er að reyna að neita því
að Sturlunga er heldur óaðgengilegt
verk aflestrar við fyrstu skoðun,
kannski fyrst og fremst fyrir þann
óheyrilega fjölda fólks sem þar er
nefndur til sögu og oft á tíðum getur
verið býsna erfitt að henda reiður á,
nema þá með góðum hjálpartækj-
um, svo sem ítarlegri nafnaskrá og
ættartölum.
En þessi hjálpartæki eru fyrir
hcndi í þessari nýju útgáfu, og það
reyndar með óvenjulega myndarleg-
um hætti. Sturlunga sjálf er hérgefin
út í tveimur vænum bindum, og með
fylgir svo það þriðja, jafnvel öllu
burðameira en hvort hinna, þar sem
lesendur eiga kost á allri þeirri
tilhjálp sem nauðsynleg er við lestur
hinna tveggja. Sannleikurinn er
nefnilega sá, að þegar menn á annað
borð setjast niður og byrja að lesa
Sturlungu þá fer ekki hjá því að þeir
hrífist af þeim mörgu kostum sem
hún er þrátt fyrir allt búin. Frásögn
hennarerfurðanlegahlutlæg, a.m.k.
miðað við það að höfundar hafa
ýmsir staðið verulega nærri mörgum
þeim atburðum sem þar er sagt frá.
Og þegar einu sinni er byrjað að lesa
fer naumast hjá því að menn hrífist
með í hraða hinnar stuttorðu en þó
hnitmiðuðu frásagnar þessa verks,
af atburðum sem áttu sér stað fyrir
um það bil sjö öldum, kannski á
sömu stöðum og menn eru nú dags-
Veggmynd sem Erró málaði sérstaklega fyrir nýju Sturlunguútgáfuna og fylgir henni.
Sturlunga hin nýja
daglega á leið um og gjörþekkja. Af
þcim sökum er það sem þessi gamla
bók á sér enn svo marga aðdáendur.
Ekki er hægt að segja að fræði-
menn hafi vanrækt Sturlungu, því að
þegar um og fyrir síðustu aldamót
var hún gefin út eftir handritunum
með tiltölulega vönduðum hætti.
Hún stendur á tveimur gömlum
skinnbókum, Króksfjarðarbók og
Reykjarfjarðarbók, sem reyndar eru
báðar skertar en til heillegri í eftirrit-
um. Er texti Sturlungu því langtífrá
ótvíræður á öllum stöðum, en tiltölu-
lega einfalt mál er þó að ganga frá
lestrarútgáfu hans með þeim hætti
að heilleg sé. Líka er þess að gæta
að í núverandi mynd er Sturlunga
safnrit, það er að segja henni er
steypt saman úr allmörgum eldri
sögum og þáttum, sem yfirleitt hafa
ekki náð að varðveitast í uppruna-
legri gerð. Eitt af því sem fræðimenn
hafa fengist við í áranna rás er að
rekja þessar sögur í sundur og greina
á milli þeirra í sjálfu safnritinu.
Seinasta meiri háttar útgáfan af
Sturlungu var sú sem kom í tveimur
vænum bindum árið 1946. Um hana
önnuðust þeir Jón Jóhannesson,
Magnús Finnbogason og Kristján
Eldjárn, auk þess sem Magnús Jóns-
son sá um söfnun ljósmynda af
sögustöðum í verkið. Sú útgáfa var
meiri háttar fræðilegt átak á sínum
tíma, og allar götur síðan, eða í rúm
fjörutíu ár, hygg ég að segja megi að
hún hafi verið hin eina sanna Sturl-
unga í augum alls þorra áhugamanna
um miðaldafræði. Það er hún sem
menn hafa viljað eiga uppi í hillu hjá
sér og grípa til þegar eitthvað kom
upp á er varðaði heimildir um Sturl-
ungaöldina. Það er því sú útgáfa sem
óhjákvæmilega verður hendi næst til
samanburðar þegar vega á og meta
hina nýju.
Munurinn á þessum tveimur út-
gáfum er þó talsverður og felst í
ýmsum atriðum. Meðal annars er sú
nýja með nútímastafsetningu, en
hin frá 1946 var með samræmdri
stafsetningu fornri. Þar er, að ég
hygg, um framför að ræða og eðli-
lega aðlögun að kröfum samtímans.
í því efni þarf þó vitaskuld að gæta
þess að hagga ekki orðmyndum,
með öðrum orðum að endurskrifa
verkið ekki, en eftir því að dæma
sem útgefendur segja þarna frá
vinnureglum sínum er ekki annað að
sjá en að þeir hafi viðhaft alla
eðlilega og nauðsynlega gætni í þeim
efnum.
Annað veigamikið atriði skilur
líka á milli þess sem þar var og er
Skrásetning nýnema
í Háskóla íslands
fer fram 1. júní til 30. júní 1988.
Umsókn um skrásetningu skal fylgja staðfest Ijósrit
eða eftirrit af stúdentsprófsskírteini (ath. af öllu
skírteininu). Ennfremur skal greiða gjöld sem eru
samtals 6200 kr. (skrásetningargjald 4200 kr. og
pappírsgjald o.fl. 2000 kr.). Skrásetningin ferfram á
skrifstofu háskólans í aðalbyggingu kl. 9.00-12.00
og 13.00-16.00 og þar fást umsóknareyðublöð.
Háskóli íslands
Matreiðslumenn
Varnarliðið á Keflavíkurflugvelli óskar að ráða
faglærða matreiðslumenn til starfa. Um er að ræða
einn yfirmatreiðslumann og tvo aðstoðaryfirmat-
reiðslumenn. Mjög góð ensku kunnátta nauðsyn-
leg.
Umsóknir berist varnarmálaskrifstofu Utanríkis-
ráðuneytisins, ráðningardeild, Brekkustíg 39, 260
Njarðvík eigi síðar en 13. júní n.k. Nánari upplýs-
ingar veittar í síma 92-11973.

hér. í útgáfunni 1946 var farin sú leið
að prenta einstakar sögur Sturlungu-
safnsins út af fyrir sig og sem næst
hverja í heild, en hér er hins vegar
gefið út beint eftir þeirri röð sem
efnið er sett fram í handritunum.
Aftur á móti er skilið á milli ein-
stakra söguhluta með sérstökum
fyrirsögnum, og heiti viðkomandi
sögu er einnig efst á síðu í hverri
opnu. Þá er einnig greinargott efnis-
yfirlit fremst í báðum bindum með
yfirliti um það hvar einstaka hluta
hverrar sögu er að finna. Geta menn
þannig léttilega rakið sig áfram og
lesið til dæmis Prestssögu Guðmund-
ar Arasonar, íslendinga sögu eða
Þorgils sögu skarða hverja fyrir sig
og í samhengi í nýju útgáfunni. Og
þessi aðferð hefur einnig þann kost
að með henni er gefin glögg heildar-
mynd af safnritinu Sturlungu, líkt og
frá henni hefur verið gengið í hand-
ritunum. Verður hún því að ýmsu
leyti meiri heild og samstæðari í
þessari mynd en í hinni útgáfunni.
Líka er að því að gæta að burðarás
Sturlungu, íslendinga saga Sturlu
Þórðarsonar, kom út sérstök hjá
Menningarsjóði fyrir ekki mörgum
árum og mun enn fáanleg. Er því
hægt um vik að leita til þeirrar
útgáfu ef menn vilja fá þá sögu
sérstaklega í hendurnar.
Einnig skilur það á milli þess sem
er hér og í útgáfunni frá 1946 að þar
var prentað mikið af myndum sem
teknar voru af einstökum sögustöð-
um Sturlungu fyrir þá útgáfu. Var að
því bókarprýði og gaf að mörgu leyti
ágætar upplýsingar um söguslóðir
verksins, þótt vitaskuld væri þar um
að ræða myndefni úr samtímanum
en ekki frá sögutímanum. Það má
meir en vera að einhverjir sakni þess
að myndir eða myndskreytingar eru
ekki í þessari Sturlungu, að frátöld-
um kortum í skýringabindinu. Ekki
er þó rétt að saka útgefendur um
vanrækslu af þessum sökum, þótt
máski hefði ekki spillt að stinga
einhverju af myndrænu efni þar inn,
þó ekki væri nema til skrauts, svo
sem af forngripum frá 13. öld, nú
eða þá ljósmyndum eða teikningum
af helstu sögustöðum.
í heild verður þannig ekki annað
séð en að þessi nýja útgáfa standist
vel samanburð við þá gömlu, og sé
raunar í ýmsu nútímalegri. Að því
er einnig að gæta að vel er frá
textanum gengið, letur þægilegt og
bindin tvö hvort um sig af þeirri
stærð sem fer vel í hendi. Þá er
einnig þess að geta að f sjálfum
textanum er mikið af tilvísunum á
spássíum til korta og skýringar-
mynda, þ.e. ættartalna og yfirlita
um átök og fleira, sem allt er í
skýringabindinu. Einnig er þar mik-
ið af tímasetningum einstakra at-
burða, og er allt þetta vel til þess
fallið að auðvelda lesendum að halda
samhenginu í textanum við lestur.
Þá er þess að geta að hér eru tvær
sögur prentaðar með Sturlungu sem
strangt tekið tilheyra henni ekki,
það er Hrafns saga Sveinbjarnarson-
ar hin sérstaka og Árna saga biskups.
Hrafns saga er raunar að hluta til og
stytt í Sturlungu sjálfri, en báðar
þessar sögur fjalla um efni tengt
henni og eiga vel heima hér. Aftur á
móti er að því nokkur sjónarsviptir
að Arons saga Hjörleifssonar skuli
ekki vera hér líka, en hún er í
útgáfunni frá 1946. Útgefendur gefa
hins vegar þá skýringu á fjarveru
hennar að bæði eigi hún fremur
heima í flokki biskupasagna, og að
auki séu erfið textavandamál hennar
enn óleyst. Þetta má vissulega til
sanns vegar færa, en viss eftirsjá er
þó að því að hafa hana ekki hér líka
með hinu efninu.
Og svo vikið sé að skýringabind-
inu þá kennir þar margra grasa. Þar
fer fyrst rækilegur inngangur útgef-
enda, þar sem gefnar eru í skýru og
greinargóðu máli þær helstu upplýs-
ingar um sögu og varðveislu sem
venja er að láta fylgja vönduðum
útgáfum íslenskra fornrita, og ræki-
leg ritaskrá fylgir þar einnig. Reynd-
ar má segja að í þessum inngangi sé
að hluta til farið inn á óhefðbundnar
brautir, því að þar er fjallað sérstak-
lega um atriði eins og samfélags-
mynd sögunnar, trúarlíf og mannlýs-
ingar.