19. júní - 01.06.1927, Blaðsíða 4

87
19. J Ú N í
88
*
varamanna falla niður við næstu almennar alþingis-
kosningar eftir að þessar breytingar á stjórnar-
skránni öðlast gildi.
Þetta er aðeins til að sýna breytingar þær, sem
Nd. vildi gera við frv. það til stjórnarskipunarlaga
um breyting á stjórnarskránni, er ríkisstjórnin hafði
lagt fyrir Alþingi í þingbyrjun.
þegar frv. þannig breytt, kom aftur til einnar umr.
til Ed. komu þar fram nokkrar brttl. bæði frá meiri
hluta stjórnarskrárnefndar, frá forsætisráðherra og
Ingibjörgu H. Bjarnason 2. landsk. þm. Sem flm.
tillaga þessara, vil ég gera grein fyrir þeim í stór-
um dráttum. Ég er mótfallin hinum róttæku breyt-
ingum, sem gera átti á landskjörinu. Ég vil ekki
missa landskjörið í þeirri mynd sem það er nú. Því
fylgir meðal annars sá höfuðkostur, að landskjörnir
eru óháðari, bæði kjósendum og stjórninni, heldur en
aðrir þingmenn. Því veldur lengd kjörtímabilsins og
áhrifaleysi þingrofs á þá. Og þar sem þeir er
hl. annarar deildar þingsins, má búast við, að þeir
verði oftasl nær viðunanleg kjölfesta í þinginu.
Eg álít að landskjörið hafi gefist sæmilega þessi
rúmlega 10 ár, sem það hefir staðið, enda margir
landskjörinna atkvæðamenn. Ekki færri en 5 ráð-
herrar og þar af 3 forsætisráðherrar, af 12 lands-
kjörnum alls.
Verði frv. samþykkt, í þeirri mynd sem það er nú
verður lítið eða ekkert eftir af landskjörinu, nema
kjörsvœðið. Því gat ég ekki unað, og bar því fram
brtl. við þau ákvæði, sem ég með engu móti gat að-
hyllst, en það var stytting kjörtímabilsins og þingrofs-
ákvæðið.
4. gr. frv. gerir hvorttveggja, að stytta kjörtímabil
landskjörinna og láta þingrof ónýta umboð þeirra.
1. brttl. miðar að þvi, að fella 4. gr. frv. og halda
27. gr. ^stjórnarskrárinnar óbreyttri.
Engin ástæða til þess að gera Reykjavíkurþing-
mönnum hærra undir höfði en öðrum héraðskjörn-
um þingmönnum. Sízt ástæða til að kjósa varamenn
í Reykjavík, þar sem hægast er að kjósa með stutt-
um fyrirvara.
Þessvegna er með orðunum: »um land alt« 1 2.
brttl. lagt til, að 28. gr. stjórnarskrárinnar fái að
þessu leiti að standa óbreytt. (Varamenn að eins fyr-
ir landskjörna).
Líku máli gegnir um 5. og 6. brtl. við 10. gr. frv.
Þær helgast af því, að enginn vafi má mera um það,
að þingrof sé áhrifalaust á landskjör.
Það hafði flogið fyrir, að aukaþing ætti að halda
í ár, til þess að samþykkja stjórnarskrána í annað
sinn. Ekki talið hægt að setja fjárlög á Febrúarþing-
inu næsta ár fyrir 1929—1930 nema svo væri gert.
En þetta er ekki rétt. Fyrst og fremst er sennilegt
að þessi »sæla« stjórnarskrárbót yrði ekki samþykt
á næsta þingi, hvor flokkurinn, sem ofan á yrði, og
þá væri 100—150 þúsund króna þinghaldskostnaði,
kastað í sjóinu, sbr. 1925, þá var þingkostnaðurinn
um 270 þúsund kr. en slík »flottheit« sætu illa á
þinginu nú, og ekki ólíklegt að þau kynnu að orka
tvímælis hjá kjósendum.
En þó að stjórnarskrár frumvarpið yrði samþykt
í annað sinn, og til kæmi að setja fjárlög á næsta
reglulega Alþingi fyrir bæði árin 1929—1930, þá
þyrfti ekkert aukaþing að halda til þess, hvorki i
ár né að ári.
Það mætti samþykkja stjórnarskrárbreytingarnar
í byrjun Febrúarþingsins rneð afbrigðum frá þing-
sköpum og fá staðfestingu konungs með símanum
og síðan samþykkja fjárlögin á sama þingi.
Að þessu lítur 6. brttl. mín, enda kom það í ljós
síðar, að annað hvort hefir aukaþingfréttin ekki verið
áreiðanleg eða horfið hefir verið frá henni aftur.
í þessu sambandi vil eg geta þess, að mér finst
réttast, að kosningarnar fari ekki fram fyr en í
haust, þó að stjórnarskrárfrv. yrði samþykt á þessu
þingi. Það kæmi bezt heim við neitun Alþingis á að
flytja kjördaginn. Og það væri nærgætnast, bæði
gagnvart núverandi þingmönnum, sem ætla að verða
í kjöri við næstu kosningar, og gagnvart kjósendum.
Kjósendur geta annars ekki haft nokkra þekkingu
á gerðum fulltrúa sinna á þessu þingi og þingmenn
ekki varið gerðir sínar. Árið 1908 liðu 4 mánuðir
milli þingrofs og kosninga og 1913 ðVa mánuður.
Fyrir meiri hluta stjórnarskrárnefndar Ed. vakti
aðallega eða jafnvel eingöngu þrennt, sem sé 1)
fækkun þinghalda, 2) vörn við því, að kjósa þyrfti
nýjan varamann, ef svo slysalega færi aftur, að að-
almaður og upprunalegur varamaður féllu frá, og
3) viðnám við þvi, að landskjör kæmi í bága við
þjóðhátíðina 1930.
Öllum þessum atriðum fylgi eg enn. Eg samþykki
1. gr. Nd. frv. sbr. 8. og 9. gr. frumvarpsins, enda þó
mér líki ekki viðbótin um að ákveða megi árleg
þinghöld með einföldum lögum. Með því er þó fjár-
lagaþing annað hvort ár komið á — pappírinn. —
Eg er einnig samþykk úrfellingu 5. gr. á orðum
28. gr. stjórnarskrárinnar: »en varamenn skulu vera
jafnmargir og þingmenn kosnir hlutbundnum kosn-
ingum um land alt«.
Með þeirri úrfellingu og síðari breytingu á 73. gr.
kosningarlaganna, er 2. atriði borgið.
Og er þá eftir 3. atriðið, vörn gegn því að þing-
kosningar trufli Alþingishátíðina 1930.
Ráðið til þess liggur í brttl. minum við 10. gr.
frv. Og meira að segja er með því jafnframt opnuð
leið til þess að sameina mætti landskjör og héraðs-
kjör, sem sumir leggja nokkuð upp úr.
Gangi þessar brttl. mínar fram, þá yrði kosið í
stað eldra helmings laodskjörinna árið 1931 um leið
og héraðskjörið færi fram, og 1934 í stað yngri
helmingsins o. s. frv.
Þingrofi án stjórnarskrárbreytingar þarf ekki að
gera ráð fyrir, það mun að eins hafa komið fyrir
einu sinni, árið 1908.
)
I