Tíminn - 06.08.1988, Blaðsíða 1

m Holl ráð um Óvenjuleg
iHP sumarleyfið stúlkufórn
HELGIN • Bls. 4-5 • Bls. 8-9
Þetta er
lyginni
Á tyllidögum er oft talað um ísland sem sögueyju og
íslendinga þar með sem hina miklu söguþjóð. Hér er
auðvitað vísað til íslendingasagnanna sem borið hafa
hróður landsins víða um heim. Það má ef til vill segja að
með þessum meitluðu sögum hafi tónninn verið gefinn
því að svo lengi sem allra elstu menn muna (og muna
þeir þó tímana tvenna) hefur fátt verið göfugra en að
segja sögur og innbyrða og melta sögur sem næsti
maður segir. Sögusagnir gefa lífinu gildi og eru góð
afþreying í hversdagsamstrinu.
Sumar frásagnir af Njáli á Bergþórshvoli og öðrum köppum í Njálu eru sannar. Landnáma staðfcstir það.
Njáluhöfundur hefur síðan fetað slóð skáldskapar tii þess að lífga upp á frásögnina
Sumpart eru sögurnar byggð-
ar á hreinum staðreyndum og
því sannar en oftar er þó að þær
eru færðar í stílinn og verða þá
ýktar og þjóðsagnakenndar.
Síðan eru það blessaðar lygasög-
urnar sem hreinlega eru upp-
spuni frá rótum. Slík frásagnalist
er síður en svo öllum gefin.
Frásagnir og munnmæli
Ef litið er til fræðanna er þar
talað um að frásögn sé það
söguform sem gengur munnlega
frá einum ættlið til annars.
Undirdeild frásagna er svo
munnmæli sem gengur munn-
lega manna á milli í nokkurn
tíma. Oft eru frásagnir skráðar
á bók og varðveitast þá sem
heimildir. Eðli málsins sam-
kvæmt er mjög undir hælinn lagt
hversu sannar þær eru. Kannski
má líka segja að það sé auka-
atriði.
Það er alkunna að frásögurnar
verða ýktar ef t.d. sá sem sagt er
frá hefur gert eitthvað á hlut
sögumanns. Þá reynir sögumað-
ur vitanlega að sverta myndina
af þeim er frá er greint. Þetta er
vel þekkt fyrirbæri, það þarf
ekki að leita lengra en í dagblöð-
in til að sjá hvemig skýrt er frá
atburðum á mismunandi hátt,
allt eftir því hvort frásögnin á að
vera viðkomandi í vil eða
andstæð.
' Bráðskemmtilegar ýkjur
koma fram í frásögninni af þeim
þjóðfræga manni Axlar-Birni. í
Annálum íslands er haft eftir
Bjarna á Skarðsá að Axlar-
Björn hafi játað á sig 9 morð. í
munnmælum urðu morðin hins-
vegar allt að því tvöfalt fleiri.
Með þessu móti varð frásögnin
vitaskuld meira krassandi og
fólk lagði frekar við hlustir. I
dagblöðum nútímans myndi
þetta flokkast undir svokallaða
æsifréttamennsku.
Ef staldrað er örlítið meir við
Axlar-Björn, þá fara Þjóðsögur
Jóns Árnasonar um hann þeim
orðum að hann hafi verið svo
slæmur maður að á sjálfan
páskadagsmorgun, þegar hann
var tekinn fastur, hafi hann ekki
lengur séð sól skína í heiði.
Sá maður sem sagði svo frá
hlýtur að hafa haft burðugt
ímyndunarafl, svo ekki sé meira
sagt!
Álagablettir og reimleikar
Það hefur verið vísindalega
sannað að íslendingar er sú þjóð
í Vestur-Evrópu, og þótt víðar
væri leitað, sem er opin fyrir
sögnum af dulrænum fyrirbær-
um. Þessa var getið hér í helg-
arblaði Tímans fyrir skömmu
hvað varðaði álfa og huldufólk.
En auk þessa gleypa margir
íslendingar í sig sagnir af álaga-
blettum og draugum.
Álagablettina er að finna um
, allt land. Þar má ekki hreyfa við
neinu, hvorki grösum eða stein-
um. Ef sú regla er ekki í heiðri
höfð er trú manna að eitthvað
óvænt og miður gott komi fyrir
það fólk sem stendur að umrót-
inu.
Af þúsundum sagna um
.álagabletti hér á landi skal hér
rifjuð upp ein um álagablett á
jörðinni Knarranesi á Mýrum.
I margar aldir hafa venó
munnmæli um það að á þessum
bletti mætti ekki hreyfa við
neinu. Sagan segir að þó hafi
það tvisvar skeð að bletturinn
hafi verið sleginn án vitundar
húsbænda. í bæði þessi skipti
launuðu máttarvöldin umróts-
mönnum með ýmsum óhöppum
á Knarramesi, bæði á mönnum
i og búfénaði.
Reimleikar eru endalaus
uppspretta frásagna. Menn eiga
að hafa séð drauga við öll mögu-
leg sem ómöguleg tækifæri, sofið
við hlið drauga, barist við
drauga og spjallað við drauga.
Draugasögur virðast alltaf
jafn vinsælar, sem kann að skýr-
ast af því að menn telja sig enn
sjá þessar verur á sveimi, í tíma
og ótíma. Auðvitað er ekkert
nema gott eitt um það að segja
en óneitanlega virðist sem
skáldagáfan sé oft þanin til hins
ítrasta í þessum frásögum.
Staðreyndir
og hugmyndaflug
Fyrsta flokks sögumenn segja
ekki sögur einungis til að fræða
alþýðuna um heimsins leyndar-
dóma. Sögurnar eru ekki síður
til þess fallnar að hafa ofan af
fyrir fólki, skemmta því.
Skemmtilegustu sögurnar hafa
Meira að segja Iderkarnir grípa einstaka sinnum til skðldagáfunnar til þess að krydda frásagnir.