Tíminn - 20.09.1988, Síða 2

2 Tíminn
Þriðjudagur 20. september 1988
Þorsteinn Pálsson baðst lausnar en Steingrímur leitar að meirihlutastjórn:
Óvænt þáttaskil hafa orðid í
íslenskri stjórnmálasögu um
þessa helgi. Sögulegt bandalag
hefur tekist milli Framsóknar-
flokks og Alþýðuflokks. Ýmis-
legt bendir til aö Sjálfstæðis-
flokkur og Borgaraflokkur muni
ná saman á ný, hægrimönnum á
höfuðborgarsvæðinu til hugar-
hægðar. Þriðju þáttaskilin
snerta samstarf A-flokkanna
svokölluðu, en í yfirstandi hrær-
ingum hefur lífi verið blásið í
gamla hugmynd um náið sam-
starf og jafnvcl, þegar til lengri
tíma er litið, sameiningu Al-
þýðuflokks og Alþýðubanda-
lags. Svo viröist sem Alþýðu-
bandalagið sé komiö í oddaað-
stöðu milli frjálshyggjubanda-
lags annarsvegar og fclags-
hyggjubandalags hins vegar, ef
takast á að mynda meirihluta-
stjórn á islandi án kosninga.
Þetta gerðist
Þorstcinn Pálsson, forsætisráð-
hcrra gekk á fund forseta, Vigdísar
Finnbogadóttur kl 18:00 á laugardag
og afhcnti henni lausnarbciðni fyrir
sig og ráðuneyti sitt. Eftir að hafa
kallað l'yrir sig á sunnudag fulltrúa
allra þingflokkanna og kannað
þeirra viðhorf ákvaö Vigdís um
hádegisbilið í gær að fcla Steingrími
Hermannssyni formanni Framsókn-
arflokksins að gera tilraun til mynd-
unar nýrrar meirihlutastjórnar.
Eftirað lokatillaga Porsteins Páls-
sonar var lögð fram sl. föstudag hafa
hlutirnir gerst hratt á stjórnarheimil-
inu cn atburðarrásin var í stuttu máli
þcssi. Eftir viðbrögð þeirra Stein-
gríms Hcrmannssonar og Jóns
Baldvins Hannibalssonar við tillögu
Porsteins á föstudagskvöld lýsti Þor-
stcinn því yfir að formenn sam-
starfsflokkanna hcfðu slátrað ríkis-
stjórnarsamsarfinu í bcinni útscnd-
ingu á Stöð 2 og undirstrikaöi að
tillaga lians hafi vcfiðmálamiðlunar-
tillaga scm miðaöi að því að sætta
sjónarmiö framsóknar og krata
samhliða því að ákvcðnum grund-
vallarsjónarmiðum Sjálfstæðisflokks
væri mætt. Sagði Porstcinn að vissu-
lcga væri matarskatturinn viðkvæmt
mál cn allt tal um „hnífstungu í bak
Alþýðuflokksins" væri marklaust og
hann og Sjálfstæðisflokkurinn hafi
ckki kallað þaö hnífstungu þó hinir
flokkarnir gcrðu tillögu um tekju-
skattshækkun scm væri viðkvæmt
mál fyrir sjálfstæðismenn.
Pingflokksfundir Framsóknar og
krata höfnuðu tillögum Þorsteins og
gerðu þeirJón BaldvinogSteingrím-
ur Hermannsson forsætisráðherra
grein fyrir þcssu á laugardag. Form-
lcga var ákvörðunin um að slíta
stjórnarsamstarfinu tilkynnt eftir
ríkisstjórnarfund á laugardag, en á
þeim fundi fóru fram lokaumræður
um málamiðlunartillögur forsætis-
ráðherra. Sérstaka athygli vakti að
Þorsteinn Pálsson kallaði formenn
Alþýðuflokks og Framsóknarflokks
ásinn fund skömntu eftir ríkisstjórn-
arfundinn og bað þá um að ganga úr
ríkisstjórninni. Því neituðu þcir báð-
ir aö bragði. Þorstcinn segir að með
þessu tilboði sfnu hafi hann viljað
kalla saman þing og láta Alþingi
fjalla um tillögur sínar, en bæði
Steingrímur og Jón Baldvin sögðu
ekkert einfaldara en að kalla saman
Alþingi þó þeir sætu áfram í ríkis-
stjórninni. Hins vegar hefði Þor-
steinn einn haft þingrofsréttinn ef
hinir hefðu farið úr stjórninni og
honum selt sjálfdæmi um framhald-
ið. Slíkt valdaafsal voru hinir ekki
tilbúnir að samþykkja einkum eftir
að Ijóst lá fyrir að þcirgætu ekki sætt
sig við cfnahagslausnir Þorstcins.
Tillögur Þorsteins
stjórnarmyndunartillögur?
Málamiölunartillaga Þorsteins
Pálssonar hefur fengið menn til að
vclta fyrir sér hvað býr hér að baki.
Fjármálaráðherra spurði aö þessu á
föstudag og sagði: „Hvað gengur
þeim mönnum til sem leggja fram
slíkar tillögur?" Aðspuröur um
hvort hann teldi þetta kosningatil-
lögur svaraði hann: „Getur þetta
verið eitthvað annað? Ég veit það
ekki." Svarið við þessu fæst eflaust
ekki á næstunni ef einhverntíma,
svo öruggt sé. Hins vegar má, m.a.
í Ijósi þess sem síðan hefur gerst,
leiða getum að því hvað bjó þarna
að baki. Vitað var að mcðal helstu
ráðgjafa Þorsteins nú síöustu dagana
eru þungavigtarmenn innan llokks-
ins í Reykjavík. Þar í flokki eru öfl
sem gjarnan vilja ná fram sáttum við
borgaraflokksmenn í tilraun til þess
að samcina aftur Sjálfstæðisflokk-
inn. Vitað er líka að aðalkrafa
Borgaraflokksins og sú sem sett var
efst á blað í nýlegum efnahagsmála-
samþykktum var afnám matarskatts-
ins. Svipuð krafa hefur verið ofar-
lega á blaði hjá hinum stjórnarand-
stöðuflokkunum. Hefur þeirri túlk-
un nú vaxið fiskur um hrygg að
Þorsteinn hafi beinlínis verið að
leika fyrsta leikinn í rnyndun nýrrar
stjórnar þegar hann hélt til streitu
tillögunni um lækkun matarskatts-
ins. Þorsteinn geröi sér grein fyrir
því að hann var kominn í sjálfheldu
hvað varðar lausn efnahagsvandans
og þrýstingurinn frá áhrifamönnum
innan flokksins var orðinn mikill,
ekki hvað síst þar sem útlit var fyrir
að millifærsla til sjávarútvegs myndi
skerða fjárhagslegt ríkidæmi
Reykjavíkur, sem oft er nefnd „höf-
uð vígi íhaldsins". Leiðin út úr
ógöngunum lá því í gegnum matar-
skattinn, að stilla Alþýðuflokknum
upp við vegg, samhliða því að útfæra
tillögurnar þannig að þær yrðu óað-
gengilegar framsóknarmönnum.
Margt bendir til að hljómgrunnurinn
hafi verið kannaður hjá einhverjum
borgaraflokksmönnum áður en Þor-
steinn og félagar fóru út í þessa
leikfléttu, og er þess skemmst að
minnast að Ingi Björn Albertsson
sagði fyrir skömmu að hann hafi átt
í viðræðum við stjórnarþingmenn
um ríkisstjórnarvalkosti. Það kemur
heim og saman við að það eru fyrst
og fremst „yngri mennirnir" í Borg-
araflokknum sem áhuga hafa á sam-
starfi (sameiningu) við Sjálfstæðis-
llokk og hafa verið í fararbroddi á
þeim vígstöðvum.
Það var liins vegar ekki fyrr en
eftir að ljóst var að stjórnin var fallin
að málið fór fyrir alvöru af stað og
þá að frumkvæði Matthíasar Bjarna-
sonar sem lagði til viðræður við
Albert. Þorsteinn ræddi síðan við
Albert í Valhöll á sunnudag en áður
hafði Friðrik Sóphusson plægt jarð-
veginn fyrirþeim fundi meðsamræð-
um viö Albert. Þannig virðast þau
öfl innan Sjálfstæðisflokksins sem
þokað hafði veriö til hliðar af hörð-
ustu frjálshyggjupostulunum, menn
ÞINGSTYRKUR
FLOKKANNA
FRAMSÓKN 13
KRATAR 10
STEFAN 1
24
SJÁLFSTFL. 18
BORGARAFL. 7
25
ALÞÝÐUBAND. 8
KVENNALISTI 6
T4
eins og Matthías Bjarnason, vera
komnir inn í myndina aftur á elleftu
stundu. Þeir hins vegar ráða ekki
ferðinni þó stuðst sé við reynslu
þeirra og pólitísk klókindi. Eftir
viðræður forystumanna Borgara-
flokks og Sjálfstæðisflokks er ljóst
að þeir geta starfað saman þó það
bandalag verði ekki bindandi enn
sem komið er. Þá er rétt að undir-
strika að einstaka þingmenn í Borg-
araflokki éiga erfitt með að sætta sig
við náin tengsl við Sjálfstæðisflokk-
inn, og lilýtur sérstaklega að vakna
upp spurning um verkalýðsfrömuð-
inn Aðalheiði Bjarnfreðsdóttur í því
sambandi.
Blokk frjálslyndis
og félagshyggju
{kjölfar miðlunartillögu Þorsteins
Pálssonar stóðu framsóknarmenn og
kratar uppi með mótaðar tillögur
sem féllu í verulegum atriðum
saman. í ljósi efnahagsvandamála
ákváðu þessir flokkar að samræma
þessar tillögur sínar og leggja þær
sameiginlega fram í þeim stjórnar-
myndunarviðræðum sem færu í
hönd. Fyrir þessum tillögum ergerð
grein á öðrum stað í blaðinu.
Þetta samkomulag er ekki síður
sögulegt en samkomulag Sjálfstæðis-
og Borgaraflokks. Við stjórnar-
myndunarviðræðurnar sumarið 1987
þóttu þessir flokkar lengi vel nánast
útiloka hvor annan, en sögulegar
rætur flokkanna tengjast þó verulega
t.d. í Jónasi frá Hriflu sem átti
stóran þátt í stofnun þeirra beggja.
í kosningunum 1956 unnu þeir sam-
an en síðan hefur samstarf þeirra
vcrið nokkuð brösótt, ekki hvað síst
eftir að Jón Baldvin varð formaður.
Hugmyndafræði flokkanna liggur þó
nálægt miðjunni og þvælist ckki fyrir
þeim í ákvarðanatöku varðandi
verslunar- og vaxtafrelsi og í skatta-
málum.
Lifrarbandalagið
Um kvöldmatarleytið á sunnudag
var síðan markað upphafið á því
sem gæti valdið miklum straum-
hvörfum í íslenskri stjórnmálasögu.
Þá snæddi formaður Alþýðubanda-
lagsins kálfalifur í kvöldverði heima
hjá Jóni Baldvin formanni Alþýðu-
flokksins og ræddu formennirnir
möguleika á frekara samstarfi og
hugsanlegri framtíðarsameiningu
þessara flokka í einn stóran sósíal-
demókratískan flokk, og hefur slíkt
bandalag hlotið nafnið “lifrarbanda-
lag" til heiðurs kvöldverðinum góða.
Þessi fundur formannanna hefur þó
táknrænt gildi fyrst og frcmst. Hug-
myndin er gömul en hefur þó fengið
líf á ný nú, eftir að möguleikinn á
vinstrasamstarfi er enn á ný kominn
upp á borðið. Eftir því sem Tíminn
kemst næst eru það ekki hvað síst
ungir efnahagsmálasérfræðingar
innan þessara flokka sem rætt hafa
möguleikann á nánara samstarfi, og
sjá þeir fyrir sér að upp muni rísa
„skandinavískur sósíaldemókrata-
flokkur" sem gæti hugsanlega leitað
eftir samstarfi við Framsóknarflokk
í ríkisstjórn. Eldri liðsmenn þessara
flokka, sem markaðir eru af deilum
fyrri ára og áratuga, allt frá klofningi
Alþýðuflokksins og stofnun Komm-
únistaflokksins 1930, eru hins vegar
á varðbergi gagnvart svona tali.
Lifrarbandalagshugleiðingar skipta
því ekki miklu máli varðandi þær
tilraunir til ríkisstjórnarmyndunar
sem Steingrímur Hermannsson
stendur nú fyrir, að öðru leyti en því
að Alþýðubandalagið telur æski-
legra, almennt séð, að vera í frjáls-
lyndis og félagshyggjublokkinni en
frjálshyggjubandalagi borgara-
flokks-og sjálfstæðismanna.
Ríkisstjórnar-
möguleikar
Þeir möguleikar sem eru fyrir
hendi á myndun meirihlutastjórnar
eru ekki margir. Ef tekið er mið af
blokkunum tveim lítur þingstyrkur
flokkanna svona út, en 33 þingmenn
þarf til myndunar starfhæfrar meiri-
hlutastjórnar. þ.e. meirihluta í báð-
um deildum og 32 þingmenn til
myndunar stjórnar sem getur komið
í gegn fjárlögum og varist vantrausti.
Eins og sjá má hefur félagshyggju-
blokk Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks 23 þingmenn og 24 þingmenn
ef Stefán Valgeirsson er tekinn með.
Frjálshyggjubandalag myndi hins
vegar hafa 25 þingmcnn ef allir eru
taldir með. Ef þessar blokkir útiloka
hvor aðra eins og raunin virðist vera
þegar þessar línur eru skrifaðar, þá
eru fáir möguleikar á myndun starf-
hæfrar meirihlutastjórnar. Mögu-
lcikar félagshyggjublokkarinnar eru
að ná samkomulagi við Alþýð-
ubandalag og Kvennalista og fá
þannig afgerandi meirihluta. Hins
vegar eru litlar líkur á því þar sem
Kvennalistinn hefur lýst litlum vilja
á stjórnarþátttöku án undangeng-
inna kosninga. Félagshyggjublokkin
gæti þá með bæði Stefán V. og
Alþýðubandalag innanborðs mynd-
að meirihlutastjórn með 32 þing-
mönnum. Slík stjórn gæti komið
fjárlögum í gegn og varist vantrausti
en hefði ekki meirihluta í neðri deild
þannig að unnt væri að fella frum-
vörp hennar þar á jöfnum atkvæð-
um. Vel er þó hugsanlegt að slíkri
stjórn bærist óvæntur liðsmaður sem
væri tilbúinn að veita henni hlutleysi
eða jafnvel stuðning í ákveðnum
málum. Slíkur liðsauki gæti þá kom-
ið annaðhvort frá einhverjum þing-
manni Kvennalista eða hugsanlega
óánægðum þingmanni úr frjáls-
hyggjubandalaginu. Slík stjórn
myndi þó tæplega sitja lengi og
stefna að því að knýja fram upp-
stokkun á Alþingi með kosningum
vel áður en kjörtímabilinu lyki.
Fari svo að þessi möguleiki gangi
ekki upp eru valkostir frjálshyggju-
bandalagsins fyrst og fremst þeir að
fá til liðs við sig Alþýðubandalagið
sem myndi gefa þeim starfhæfan
meirihluta á Alþingi, ef enginn þing-
maður hlypist undan merkjum við
slíkan bræðing. Erfittgæti hins vegar
reynst fyrir alþýðubandalagsmenn
að réttlæta að ganga í lið með
sjálfstæðismönnum og borgara-
flokksmönnum nokkrum dögum eft-
ir að hafa lýst yfir gjaldþroti frjáls-
hyggjunnar! Hugmyndafræðilegur
ágreiningur þessara flokka er jafn-
framt slíkur að næsta hjákátlegt væri
fyrir íslenska sósíalista að grípa
hálmstrá matarskattar til að réttlæta
ríkisstjórnarinngöngu. Ekki hvað
síst þegar ekki stendur til að lækkun
þess skatts leiði til lækkunar á grund-
vallarmatvöru. Ástæða er því til að
ætla að ef frjálshyggjubandalagið
fengi alþýðubandalagsmenn til
samstarfs, sem er ólíklegt, yrði veru-
leg hætta á að meirihutinn að baki
slíkri stjórn yrði mjög valtur.
Ef ekki tekst að koma á meiri-
hlutastjórn eru enn fyrir hendi
möguleikar á minnihlutastjórn og ef
allt um þrýtur utanþingsstjórn.
-BG