Tíminn - 20.09.1988, Side 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 20. september 1988
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guömundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f. Auglýsingaverö kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Stjórnarkreppa
Ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar er hætt störfum
vegna ósamkomulags um aðgerðir í efnahagsmálum.
Þessi rfkisstjórn tók við völdum í júlí 1987, en lauk
ferli sínum með því að forsætisráðherra baðst
lausnar fyrir sig og aðra ráðherra síðdegis á laugar-
daginn.
Þess er að minnast að ríkisstjórn Þorsteins Pálsson-
ar var mynduð eftir óvenju langar stjórnarmyndunar-
tilraunir að loknum alþingiskosningum í apríl á
síðasta ári. Úrslit kosninganna auðvelduðu ekki
stjórnarmyndun, því að mikil harka var í kosninga
baráttunni, framboðslistar voru fleiri en lengi hafa
verið hér á landi í alþingiskosningum, þ.á m. buðu
fram tveir nýir stjórnmálaflokkar, Borgaraflokkur
og Þjóðarflokkur auk Samtaka um kvennalista, sem
höfðu þegar náð fótfestu í stjórnmálum og styrktu
stöðu sína.
Úrslit síðustu kosninga voru því söguleg og e.t.v.
vísbending um að gamla fjórflokkakerfið væri tekið
að riðlast. Eigi að síður var ljóst að „gömlu“
flokkarnir voru enn kjarni þingræðisskipulagsins og
þeirra var ábyrgðin að ráða fram úr stjórnarmyndun.
Alþýðu bandalagið var illa statt eftir kosningar og
fýsti ekki að taka þátt í ríkisstjórn á þeim tíma.
Að því hlaut því að koma að saman drægi með
Sjálfstæðisflokki, Framsóknartlokki og Alþýðu-
flokki. Eftir mikið þóf mynduðu þessir flokkar
ríkisstjórn undir forsæti Porsteins Pálssonar, for-
manns Sjálfstæðisflokksins. Að formi til var þetta
sterk meirihlutastjórn, hafði á bak við sig tvo þriðju
hluta þingsins. Hins vegar kom fljótlega í Ijós innan
ríkisstjórnarinnar margs konar skoðanamunur um
mikilvæg þjóðmál. Fyrst og fremst var tekist á um
hin ýmsu afbrigði þeirrar markaðs- og peningafrjáls-
hyggju, sem nú er mikilsráðandi í þjóðfélaginu og
virðist hafa úrslitaáhrif á stefnu Sjálfstæðisflokksins
um þessar mundir. Átökin um peningafrjálshyggjuna
var hin raunverulega ástæða þess að þriggja flokka
stjórn Þorsteins Pálssonar átti sér ekki lífs auðið.
Forsætisráðherra þeirrar stjórnar galt sinni eigin
ríkisstjórn banahöggið, þegar hann hafnaði niður-
færsluleiðinni fyrr í þessum mánuði, enda fólust í
henni tillögur, sem fóru öndvert á ýmsar hugmyndir
frjálshyggjumanna.
Eins og sakir standa ríkir stjórnarkreppa í landinu.
Að sjálfsögðu verður leitað viðunandi lausnar á
henni, en miðað við samsetningu þingsins og þá
tímaþröng, sem er í því sambandi, er stjórnmála-
mönnum nú vandi á höndum. Steingrími Hermanns-
syni, formanni Framsóknarflokksins, hefur verið
falið að reyna myndun meirihlutastjórnar. Hefur
hann þegar hafist handa um það verkefni.
Eins og öllum má vera ljóst bíður næstu ríkis-
stjórnar mikið starf við að leysa bráðan vanda
atvinnulífsins og tryggja atvinhuöryggi í landinu.
Stöðvun vofir yfir mörgum fyri/tækjum í undirstöðu-
greinum atvinnuveganna. Víðskiptahalli er mikill,
og afkoma ríkissjóðs kalla/ á sérstakar aðgerðir í
ríkisfjármálum. Þeirri ver^stöðvun, sem nú er beitt,
lýkur innan stutts tíma. Áh framhaldsaðgerða í þeim
efnum blasir við verðbólgualda, með fyrirsjáanlegum
afleiðingum. /
-------------------a-----------------------
/
lllllllllllil!

GARRI
Bein og bananar
Garri er áhugamaöur um viðhald
og vernd móðurmálsins, og af þeim
sökum brá honum þegar hann las
Alþýðublaðið á laugardaginn. Þar
var á baksíðu löng grein um 38.
þing Sambands ungra jafnaðar-
manna sem halda átti um helgina.
Ekki var það þó þinghaldið sem
hljóp þarna í skapið á Garra heldur
fyrirsögn greinarinnar. Hún var
„Velferðarkerfið krufið til
mergjar“.
Eftir því sem Garri veit gerst um
líkamssamsetningu spendýra þá
hafa þau merg sinn í beinunum.
Bein cru það hörð að vcnjulegir
hnífar duga ekki til þess að skera
þau í sundur. Til þess þarf sagir.
Og hafi menn þær ekki þá brjóta
menn beinin. Aftur krylja menn
kjötið og nota til þess hnífa, og
kryfja þá alveg inn að beini cf þörf
krefur.
Ansi er Garri hræddur um að
hér hafi kratar gert sig seka um það
gáleysi að rugla saman tveimur
orðtökum. Með öðrum orðum að
þeir hefðu hér annað hvort átt að
tala um að krylja velferðarkerfið
inn að beini cða þá að brjóta það
til mergjar. Svona getur það ást-
kæra og ylhýra reynst mönnum
skeinuhætt ef þeir gæta sín ekki.
„Bönunum“
Og fyrst á annað borð er komið
út í þessa sálma þá sakar víst ekki
að halda dálítið áfram á sömu
nótum. Að vísu eiga Sjálfstæðis-
flokkurinn og Morgunblaðið ekki
nema miðlungi mikiö upp á pall-
borðið hjá Tímamönnum þessa
dagana. En í Morgunblaðinu á
laugardag las Garri þó vikulegan
pistil Gísla Jónssonar mennta-
skólakennara á Akureyri um ís-
lcnskt mál. Eins og kunnugir vita
eru þessir þættir með því bitastæð-
asta sem birtist í Morgunblaðinu
og til dæmis ólíkt áhugaverðari en
stjórnmálaskrif biaðsins, svona
yfirleitt.
I þætti sínum nú á laugardag
ræðir Gísli meðal annars um orðið
banani og gerír um það ýmsar
gagnlegar athugasemdir. Tilefnið
er að hann hefur haft jógúrtdós
undir höndum, og á henni stóð að
jógúrtin væri með hönunum. Þetta
hefur faríð í skapið á honum, líkt
og mergurinn í Alþýðublaðinu í
Garra. Ástæðan er sú að hann
telur að þama sé verið að blanda
saman orðunum bani og banani.
Orðið bani er gamalt í íslensku,
og merking þess er annars vegar
dauðinn og hins vegar sá sem
dauðanum veldur, banamaður. I
fleirtölu með grcini beygist það
banarnir, um banana, frá bönun-
um, til bananna. Orðið banani er
hins vegar tiltölulega ungt ■ ís-
lensku og beyging þess því ckki
jafn hefðbundin og hins. Gísli vill
beygja það greinislaust í fleirtölu
þannig: Bananar, um banana, frá
hanönum, til banana.
U-hfjóðvarpið
Hér fær Garri raunar ekki betur
séð en að sé á ferðinni það sem
hann lærði um í skóla og hét þá
u-hljóðvarp. Það er þegar hljóðið
u í enda orðs hafði þau áhríf í
fornmáli á a í stofninum að það
breyttist í ö. Þetta cr skcmmtilcg
hljóðbreyting sem m.a. er ástæðan
fyrir því að fleirtalan af gata er
götur en ekki „gatur“. Líka er
þessi gamla hljóðbreyting ástæðan
fyrír því að hjá okkur heitir köttur-
inn köttur en ekki „kattur“, mcð
sama hljóði í stofni og cr til dæmis
í dönsku og ensku.
Það skemmtilega við u-hljóð-
varpið er svo það að ekki er annað
að sjá en að þessi þúsund ára gamla
hljóðbreyting lifi enn góðu lífi mitt
á meðal okkar nú á seinni hluta
tuttugustu aldar. Það sjá menn til
dæmis ef þcir hlusta á mál þeirra
manna sem eiga bfla af gerðunum
Lada og Mazda. Án undantekn-
inga tala þeir um Löduna sína eða
Mözduna. Það hvarflar ekki að
þeim að tala um „Laduna“ eða
„Mazduna“ cnda myndu áheyr-
endur þá strax reka upp stór augu.
Ástæðan er sú að í aukaföllunum
er hér komið u í cndann á orðinu
og þá breyta menn a í ö, hlýða sem
sagt u-hljóðvarpinu möglunar-
laust.
Það sem Gísli Jónsson er hér að
deila á er með öðrum orðum að
menn séu með of mikla undanláts-
semi við u-hljóðvarpið, eða að þeir
láti sér ekki nægja að segja að
jógúrtin sé með banönum heidur
gangi lengra og segi að hún sé með
bönunum. En ekki er Garrí þó
sannfærður af þeim rökum
mcnntaskólakennarans að hætta
sé á að notkun þessarar orðmyndar
leiði til þess að menn misskilji
orðalagið og fari að halda að þessi
jógúrt sé banvæn.
Þvert á móti hefur Garrí, sem
áhugamaöur um íslenskt mál, það
gaman af þessu nútimalega spríkli
u-hljóðvarpsins að hann er af þeim
sökum á því að setja því ekki
skorður. Þess vegna hefur hann
tilhneigingu til að standa með þeim
jógúrtframleiðendum sem vilja
áfram tala um að jógúrtin sín sé
með bönunum. Garri.
rrOG BREITT m :
GJALDÞROT
Nú er tíð hinna miklu gjaldþrota
og er ekki auðvelt að gera sér grein
fyrir hvort þau eru meiri í orði en
á borði. Fjölmiðlar tíunda gjarnan
að gjaldþrotabeiðnir séu orðnar
svo og svo mikið fleiri í ár en á
sama tíma á síðasta ári og mikið
fréttafár hefur verið vegna gjald-
þrota örfárra verslana og hefur
einhverjum þeirra verið lokað en
aðrar skipt um eigendur, svo sem
eins og sú sem áður dró digrasta
skuldahalann.
Gjaldþrot einstaklinga og íbúða-
missir heyrir til almennum fréttum
þar sem hvorki eru tilgreindar
upphæðir né fjöldi þrotamanna, en
stundum getið um fjölda auglýs-
inga um nauðungaruppboð í Lög-
birtingablaðinu. Þær segja þó
næsta fátt um hve mörg uppboðin
eru í raun og veru.
Mikil tíðindi eru sögð af væntan-
legum gjaldþrotum atvinnuvega,
aðallega fiskvinnslunnar ef ekki
verða gerðar þessar ráðstafanirnar
eða hinar til bjargar fyrirtækjunum
og atvinnu þeirra sem hjá þeim
vinna. Hins vegar fer litlum sögum
af fjárhagsvandræðum sjálfrar út-
gerðarinnar um þessar mundir.
Það eru helst eigendur smábáta
sem kveinka sér.
Utgerð og fiskvinnslu er nokkuð
þröngt stakkur skorinn hvað varð-
ar tekjuöflun með gengisskrán-
ingu, en aflabrögð og markaðsverð
hefur þó úrslitaáhrif á hvoru megin
núllpunktsins þessar greinar lenda
í efnahagsdæminu.
Er nú uppi mikið öldurót í
þjóðlífinu þar sem menn og flokkar
eru ekki á einu máli um hvernig
skipa skuli málum til að forða
stærri gjaldþrotum en svo að efna-
hagslífið megni að standa undir, en
ef útflutningsatvinnuvegirnir
bresta er hætt við að brauðfætur
annarra greina athafnalífsins reyn-
ist helst til deigir til að standa undir
þeim lífsskilyrðum sem nú þykja
sjálfsögð.
Þetta er sá vandi sem hinir bestu
menn leitast nú við að finna lausn
á.
Sparifé og skuldarar
Sú einfalda skýring á þeirri gjald-
þrotabylgju sem nú sýnist vera að
ríða yfir er að rentan sé helst til há,
sem þýðir þá ekkert annað en það
að þeir sem lána, bankar og sjóðir,
taka of mikið til sín og er sú
fjárpynd öll útskýrð með því að
„sparifjáreigendur" verði að fá sitt.
Manni skilst að þessi dularfulli
þjóðfélagshópur sé roskið fólk,
sem er þeirrar náttúru að hafa haft
afgang af launum sínum undan-
farna áratugi til að leggja inn á
banka eða kaupa verðbréf svo um
munar.
Samkvæmt skilgreiningu banka-
manna og annarra sem alltaf eru að
vernda „spariféð" er það gamalt
launafólk sem stendur að baki
öllum umsvifum bankanna og ann-
arra fjármálstofnana og leggur
þeim til afl þeirra hluta sem gera
skal.
Allir þessir óskaplega öflugu
sparifjáreigendur verða náttúrlega
að fá eitthvað fyrir sinn snúð og því
verða fjármálastofnanirnar að
borga þeim háa rentu og verða því
að taka enn hærri vexti af þeim sem
fá allt spariféð endurlánað.
Þegar svo vextir og verðbætur
eru orðnar svo háar að allir fara á
hausinn sem þurfa að taka lán, er
ekki nema von að gjaldþrotum
fjölgi. Ekki bætir úr skák að svo-
kallað eigið fé sýnist hvergi til svo
að fyrirtækin eru eingöngu rekin
fyrir lánsfé.
Vitlaust kalkúlerað
Öll þessi takmarkalausa um-
hyggja fyrir sparifjáreigendum
með tilheyrandi vaxtatöku er á
góðri leið með að hvolfa þjóðar-
skútunni, en óhamið lánsfjárhung-
ur fyrirtækja og einstaklinga á
auðvitað sinn þátt í því hve mikið
aflánuðumpeningumeríumferð. ^
Bygginga- og framkvæmdaæðið
hefur verið með slíkum ólíkindum,
að þeir sem fremstir fara í því
tryllingskapphlaupi hafa fæstir
hugmynd um til hvers á að nýta
þau mannvirki sem miklum fjár-
munum er varið til. Eyðsla og
flottræfilsháttur einstaklinga og
margra forráðamanna fyrirtækja
er með þeim hætti að það stríðir í
raun á móti öllum efnahagslögmál-
um að þau fari ekki á hausinn.
Vitlausar kalkúlasjónir og ofmat
á fjölda mögulegra viðskiptavina
leika margan athafnamanninn
grátt og taumlaus samkeppni mun
ekki reynast atvinnulífinu sú lyfti-
stöng, sem af hefur verið látið.
Vonandi mun alvarlegum gjald-
þrotum verða forðað áður en yfir
lýkur og þjóðin geta lifað í sátt í
auðugu landi, en eins og nú horfir
virðist ekkert geta komið í veg
fyrir að minnsta kosti eitt mikið
fallítt, en það er gjaldþrot frjáls-
hyggjunnar á Fróni. OÓ