Tíminn - 29.10.1988, Blaðsíða 2

-.2
j ,'HELGI'N
-
tráilgárcfágur 29. októbér' 1988
Kvenfólk í „dentíð“
„Þann 27. Sept. sáum vér
Jutlandsskaga og sama dag kom-
um vér í Sundið; og strax kom
þar einn bátur með ferskan fisk
að selja. Fór svo vor kaupmaður
með þeim í land, en vér sigldum
skipinu inn fyrir Helsingjaeyri,
og lögðumst þar fyrir akkeri;
fórum svo á land að fá fréttir og
segja af vorri reisu. Eptir það
fórum vér til skips aptur, og
voru dregin upp akkerin, og
sigldum svo inn fyrir tollbúð og
lögðumst þar. Var þá leystur
báturinn, fórum svo á land.
Voru skrifuð upp öll vor nöfn,
og urðum vér að gefa þar fyrir 2
skildinga danska. Síðan fylgdu
mér 2 af kaupmannsins fólki inn
í staðinn og heim í hans hús, því
hann reisti sjálfur á vagni frá
Helsingjaeyri og heim.
Undarlega brá mér þá að sjá
landsins háttalag og þá herlegu
byggingu, og svo fólksins búning
með öðru fleiru, er þá bar fyrir
sjónir. Hjá vorum kaupmanni
var eg það eptir var ársins, allt
til Anno 1669 þann 2. Jan[uarii|
í góðu yfirlæti af honum og hans
elsku kvinnu, sem hét Anna
María Klómanns, því hún var
mér svo góð, sem það hefði
verið mín kjötleg móðir. En
hvað annað, sem við bar eða að
höndum kom á þessum vetrar-
tíma á strætum eða gatnamót-
um, nenni eg ekki um að skrifa.
Högg og slög
Þann 2. Januarii fékk eg hús-
bóndaskipti. Kom eg þá til að
læra snikkarahandverk, fyrir
tilhlutan þessa kaupmanns, eptir
minni bón, því eg hafði lyst þar
til. Þessi snikkari hét Hans Hil-
debrand, en konan Margareta
Byonings. Voru þá lesnar fyrir
mér lífsreglur, hversu eg skyldi
halda mig á mínum læriárum,
sem var fyrst: eg skyldi læra í
hálft fjórða ár, og gefa þar til 20
dali slétta; eg skyldi gera allt
það, sem minn húsbóndi, eða
mín matmóðir, befalaði mér; eg
skyldi enga nótt vera út af þeirra
húsi, annars skyldi sá tími engu
reiknaður vera, sem eg hefði
þangað til verið; eg skyldi ekki
mega ganga út af húsinu, hvorki
um sunnudaga né rúmhelga utan
leyfis; eg skyldi ekkert kaup fá í
það hálft fjórða ár, eður klæði,
utan matinn alleina; eg skyldi
ekki ganga í sæng fyr en mér
væri skipað, en skyldi fara á
fætur, þá klukkan væri 4 (2
stundum fyrir miðjan morgun),
með þeim öðrum fleirum
póstum, sem ^arla nenni skrifa.
Þetta mundu þykja hörð lög í
voru landi við vinnufólk sitt.
Þessum skilmálum varð eg öllum
að játa, og þar til lofaði ísak
Klomann að standa til rétta, ef
eg hlypist um, sem hans hand-
skript útvísar, og hjá mér liggur.
Síðan tók mitt ánauðarok að
vaxa dag frá degi. Eg hugsaði
opt til foreldra minna, þó mig
lítið stoðaði. Eg fékk þá högg og
slög upp á hvern dag, stundum
af mínum tilverknaði, en stund-
um fyrir litla eður enga sök. Mat
og drykk þóttist eg ekki hafa
meir, en eg þurfti, en erfiði og
ill orð nóg, lét þó ei mikið á mér
festa, því eg þenkti að hefna, þá
eg hefði útlært, en stór raun var
mér að því, að eg mátti ekki slá,
þegar eg var sleginn, og gerði eg
það meir fyrir Isáks Klomanns
orð og hans konu, en mitt
stöðuglyndi, því þau báðu mig
að eg skyldi líða það með þolin-
mæði; þar með sendi mér sú
ehrugöfuga kvinna mat á laun,
og lét segja mér, að eg skyldi
koma til sín, þá eg kæmist út,
hvað eg forsómaði.
Gladdi mig að
hann mundi deyja
Anno 1670 varð eg hættulega
krankur af köldu, svo að eg hélt
mig deyja, hvar af eg gladdist,
því þá hefðu mínar eymdar-
stundir enda fengið, en drottinn
vildi ei hafa það svo. Eg fraus
aðra stundina, svo eg skalf upp
og niður, þó eg sæti kringum
kakalóninn, en aðra stundina
svitnaði eg; þó eg gengi út á
strætinu á einni skyrtunni, þá
rann vatn ofan eptir andlitinu.
Ó, hvað undarlegur krankleiki
er þetta! Það veit gerst sá reynir.
Þennan banvæna krankleika
hafði eg heilar 14 vikur. En hvað
eg hlaut að líða á þeim tíma, er
guði kunnugast, því þá eg lagði
mig fyrir, var eg sleginn á fætur
aptur. Eg átti enga vini eða
náunga, sem eg kunni að klaga
mína neyð fyrir. Það fleira, sem
„Þar eru ogsvo
margar hórur í
Breddsla, því þar
eru opinber hór-
uhús; Þærgefa ráð-
inu 2 rd. á hverjum
mánuði.og þarmeð
eru þær fríar og
mega brúka sinn
óguðlega lifnað.“
eg leið á þeim læriárum, sem eg
var hjá þeim ómilda þjón, nenni
eg ekki um að skrifa, en það
hans konu áhrærir, þá var hún í
öllu því, hún gat, mér á móti, í
tillögum og áeggingum, því eg
vildi ei vel parere henni, þá
hann var ei við.
Anno 1671 þann 1. Martii
lagðist þessi minn lærimeistari
krankur, hvar við eg gladdi mig,
að hann mundi deyja. Skipaði
hann mér þá að smíða sæng fyrir
einn herramann, og skyldi eg
saga stólpana með þeim öðrum
dreng, sem mér var samtfða hjá
honum og hét Pétur, hvað við og
gerðum, og þá við vorum að
saga, duttum við ofan af hefil-
bekknum og brotnaði í sundur
sængin. Þetta þrusk heyrði
hann, þangað sem hann lá. Var
eg þá kallaður fyrir hann. Spurði
hann mig þá að, hvað að gengi,
en eg sagði, sængin hefði brotn-
að sundur. Hann sór þá, að nær
sem hann kæmist á fætur aptur,
skyldi hann brjóta svo í okkur
, beinin, sem við hefðum brotið
sængina. Eptir það báðum við af
hjarta, að guð léti hann ekki
Friðrik Vilhjálmur, kjörfursti, var hylltur í Kön-
igsberg (Kroeningsberg) 1663. Hér átti Ásgeir
leið um tæpum tíu árum seinna.
komast á fætur, hvað og skeði,
að hann dó þann 5. Martii.
Hafði eg þá verið hjá honum
hálft þriðja ár, en átti eptir eitt.
Var eg þá svo sem sloppinn úr
fjötrum, því eg hafði þá ekki
neitt að óttast. Hún varð þá að
líða og umbera, hvort eg erfið-
aði henni eða mér, og launaði eg
henni þá aptur það, sem hún
hafði mér áður gert. Sex vikum
síðar giptist hún aptur öðrum
snikkara, sem hét Hans Jörgen
Bakar, háþýzkur, ættaður úr
Scopinlandi. Hann var mér góð-
ur meistari. Hann gaf mér mitt
læribréf.
Anno 1672 fékk eg bréf frá
íslandi, frá móður minni,- að
faðir minn væri afgenginn, hvað
mér var lítil gleði að heyra.
Þenkti eg þá að koma aldrei til
íslands meir.
Anno 1673 var eg skrifaður
laus úr mínum læriárum, og
meðtók eg mitt læribréf. Anno
1673, þann 13. Apr(ilis) sór eg
mig í stallbræðralag við einn
danskan snikkarasvein, sem hét
Matthías. Tókum okkur svo far
hjá einum skipherra að Dantzig
í Polen. Þessi skipherra hét
Hans Fox, danskur að ætt og bjó
í Kaupmannahöfn.
í Polen
1673 þann 28. Apr. gengum
vér til segls frá K(aupm.)höfn,
höfðum þaðan góðan vind og
komum 30. Apr. til Dantzig.
Þar fékk eg meistara, sem hét
Jacob Effert. Hjá honum var eg
3 vikur, og féll slétt á með
okkur, því að eg flaugst á við
hann, þá eg skyldi hafa haft
mína peninga, og fékk þá svo
með harðri hendi. Síðar fékk eg
annan meistara, sem hét Pétur
Kleinsorg. Hjá honum.var eg 6
vikur og féll mér vel. Síðan
kunni minn stallbróðir ekki að
forlíkast við sinn meistara.
Reistum við svo báðir í burt og
upp í Polen til eins staðar, sem
heitir Stolps 7 mílur frá Dantzig.
Þaðan reistum við að höfuðstaðn-
um í Polen, þar sem kongurinn
er sjálfur. Þar var eg í einu
brullaupi, sem mér bar margt
fáséð fyrir augu, bæði háttalag
og hegðan fólksins. í þessum
stað sá eg fyrst, að sagirnar
söguðu sjálfar svo þykkt og
þunnt, sem maður vildi hafa.
Þar vorum við í 3 vikur, en
höfðum þó engan húsbónda.
Þann 25. Julii reistum við til fóts
frá Vatshav og að Elfing í Preus-
senlandi. Þar var eg eina nótt.
Þaðan reistum við að Krunings-
berg, sem er einn stór og mekt-
ugur staður í Preussen. Þessi
staður hygg eg, að vera muni í
kring þingmannaleið, en mörg
eyðipláss eru í honum, sem áður
hafa verið hús byggð á, en nú
eru niðurfallin. Hollenzkir
höndla mikið í þessum stað, því
þeir sækja þangað hör og korn.
I miðjum staðnum er eitt herlegt
slot með vatnsgrafir í kring og
múra. Þar er churfurstinn af
Brandenburg, þá hann er til
Kroningsberg. í Polen hef eg
séð það dæilegasta kvennfólk af
öllum löndum og landspörtum,
sem eg hef komið í, og í Sax-
landi, því þess skapning og and-
litsfegurð er yfirmáta dæileg. -
Anno 1673 þann 1. Aug. tók eg
og minn stallbróðir okkur far
hjá einum hollenskum skip-
herra, sem hét Claus Spont, að
Amsterdam í Hollandi. Honum
gaf 1 rd. hvor okkar fyrir
flutning, en við keyptum okkur
sjálfir mat. Þann 3. Aug. sigld-
um vér frá Kruningberg;..."
I herfangelsi
(Hér verðum við að fella úr
lýsingu á háskasamlegri ferð
höfundar í óveðrum á sigling-
unni til Hollands. Um leið skal
þess.getið að borgarnafnið Vats-
hav er Varsjá, og hér á eftir ber
að lesa t.d. Lyneborg sem Lúne-
burg, Hale sem Halle, Duringja-
land sem Thúringen, Spandor
sem Spandau, Reginsburg, sem
Regensburg og Munkin sem
Múnchen. Uln ber að lesa Ulm,
»
/