Tíminn - 11.01.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn Miðvikudagur 11. janúar 1989
Húsnæðisneyð í velmeg-
uninni í Vestur-Þýskalandi
Við erum stödd í Miinchen, í Ringeisstrasse 11. Tugir
dyra liggja að löngum dimmum gangi og eru allar
númeraðar. Það er verið að endurnýja íbúð nr. 26.
Lítil forstofa, örlítið baðherbergi, eins metra djúpar
svalir, svefn- og setustofa, allt í allt tæplega 30 fermetrar.
Samkvæmt samningi er íbúðin leigð búin húsgögnum, þ.e.
einu rúmi, tveim stólum, fjórum myndum á vegg, sjón-
varpstæki, borði við eldhúsvaskinn, þrem göfflum, tveim
hnífum, kaffivél. Leigan er900 vestur-þýsk mörk á mánuði.
Síðasti leigjandinn á nr. 26 var
Paolo Bergantino. Þegar hann var
búinn að borga húsaleiguna átti
hann eftir 500 mörk. Meira en 60%
af laununum hans, eltir að skattar
voru frádregnir, fóru í liúsa-
leiguna. Sjúkrabílstjórinn Bcrg-
antino sá sitt óvænna og yfirgaf
húsnæðið.
Allt að því þriöji hver lágtekju-
maður (þá er miðað við 1500
ntarka mánaðarlaun) verður að
láta af hendi meira en helming
nettólauna sinna fyrir húsnæði að
því er borgaryfirvöld í Munchen
fullyrða. Þau segja svo langt gengið
að láglaunafólk þurfi ckki lengur
að ómaka sig við að leita að
leiguíbúð, það gcti bara gengið
beint inn á félagsmálastofnun og
þegið sitt framfæri þaðan, það sé
ckki nokkur leið aö framfleyta sér
á lágurn launum og þurfa að greiða
húsaleigu.
Ástandið í Munchen er að vísu í
versta lagi. En tillmeigingin er í
sömu átt víöast hvar í stórborgum
Vestur-Þýskalands, í Stuttgart og
Köln, í Frankfurt og Hamborg -
þar sem þröngt er búið, og ekki
aðeins þar, breiðisl út húsnæðis-
neyð. Húsaleigan hækkar hraðar
en tekjurnar og þaö gjald sem
greiða þarf fyrir þak yfir höfuðið
rekur marga á ystu nöf í lífsviöur-
væri.
Neyðin bitnar verst
á láglaunafólki
Þessi neyð hittir einkum fyrir
Uegstu stéttir velmegunarþjóðfé-
lagsins.
Sá sem getur reitt af hendi 12-15
mörk eða - eins og tilfellið er í
Múnchen - allt að 20 mörk á
fermetrann, þegar 1500 mörk fyrir
þriggja herbergja íbúð dregur ekk-
ert úr lífsgæðum viðkomandi, finn-
ureftirskamma leit íbúð við hæfi.
Það er hins vegar ódýru híbýlin
sem hörgull er á, s.s. í gömlurn
óvandaðri byggingum á 7-8 mörk
fermetrinn. Það eru eigendur þess-
ara íbúða sem geta valið leigjendur
og hafnað að vild.
Auðvitað eru margir sent gera
sér ekki Ijóst að íbúðarhúsnæði
kostar sitt. Enn er sú skoðun
s útbreidd að almennileg íbúð cigi
> ekki að kosta meira en 600 mörk.
annars gæti maður jú ekki leyft sér
\ að reka almennilegan bíl!
En hvað varðar þá mörgu sem
f leita sér að ódýru húsnæði snýst
málið ekki unt fína bílinn. 60%
allra fjölskyldna með sérlega lágar
. tekjur, þriðjungur nýgiftra hjóna
(undir þrítugu) og helmingur ein-
stæðra foreldra verja nú þegar
meira en fjórðungi nettótekna til
t húsnæðis og þá er ekki reiknaö
| með rafmagni og hita.
Fjórðungur launanna í þessum
tekjuhópum þýðir það að húsaleig-
an er 300-400 mörk. En málið er
það að í stórborgunum eru engar
\ íbúðir finnanlegar á þessu verði,
; verðið er tvöfalt hærra.
Bilið milli framboðs
og eftirspurnar fer sí-
breikkandi
Sífellt breikkar bilið milli fram-
boðs og eftirspurnar á íbúðum. í
samkeppninni um íbúðarhúsnæði
á viðráðanlegu verði. heltast fljót-
lega úr lestinni skólanemar, barn-
ntargar fjölskyldur, lífeyrisþegar,
atvinnulausir, útlendingar o.s.frv.
Þeir sem þykja vænlegri borgunar-
menn hrekja þetta fólk úr notaleg-
um eldri byggingum í miðbænum í
háhýsin í úthverfunum, í leigu-
hjallana sem byggðir voru eftir
1950 eða jafnvel í hóp hinna heim-
ilislausu.
Til að bæta gráu ofan á svart
hefur nú komið í Ijós að í Vestur-
Þýskalandi cru íbúðir einni milljón
færri en álitið hafði vcrið.
Stjórnmálamenn eru þess vegna
farnir að gera kröfu um að nieira
veröi byggt af íbúðarhúsnæði. Ög
til þess þarf fé. „Sex milljarðar
marka hvert ár á næstu árum;“
segir yfirborgarstjóri Hannover.
Og hann veit urh hvað hann er að
tala. Biðraðirnar við íbúðaúthlut-
un borgaryfirvalda verða stöðugt
lengri. Það eru mörg þúsund
manns í hverri slórborg sem eru
illa launaðir og eiga þess vegna rétt
á félagslegri íbúð, að því er kenn-
ingin segir. Hins vegar fá þeirenga
úrlausn þar sem húsnæði á við-
ráöanlegu verði er hreinlega ekki
til.
í Frankfurt eru skráð 10.000
„neyðartilfelli", í Stuttgart og
Mannheim 3.000 til 4.000. í fyrir-
myndarríkinu Baden-Wurttem-
berg metur yfirborgarstjóri
Stuttgart, Manfred Rommel,
ástandið svo að „brýn" þörf sé á
a.m.k. 15.000 nýjum félagslegum
íbúðum. Þar eru hins vegar reistar
200 nýjar félagslegar íbúðir á ári.
Eftirspurnin hækkar líka verðið
á ódýrasta húsnæðinu. Samtök
leigjenda í Stuttgart segja meðöllu
ófinnanlegt luisnæði undir 10
mörkum á fermetra. Og jafnvel
þeir sem treysti sér til að borga
slíkt verð verði að bíða lengi eftir
húsnæði. Þannig eru að meðaltali
100 umsækjendur um hvcrja íbúð
sem losnar.
Velmegun aldrei meiri
í landinu - og aldrei meiri
húsnæðisskortur
Varla gcta andstæðurnar orðið
meiri. Eftirsex vaxtarár í efnahags-
málum eru fleiri kraftmiklir bílar á
götunum en nokkru sinni fyrr og
vcstur-þýskir ferðalangar flykkjast
í ódýr ferðalög til Suðurhafa og til
Bangkok. Kaplar fyrir milljarða
marka eru lagöir um allt land þar
sem 25 sjónvarpsstöðvar gera al-
menningi lífið bærilcgra. Efna-
hagssérfræðingarsegja að á nýbyrj-
uðu ári verði neysla fólks í miklum
blóma. Og á sama tíma geta hundr-
uð þúsunda með engu móti fundið
viðunandi íverustað.
Þannig gerist það í veimegunar-
ríkinu að við útgáfustaði blaða
myndast hálfgert stríðsástand þeg-
ar þau koma út með íbúðaauglýs-
ingum. Neyðaráköll eru hengd á
tré í almenningsgörðum, á veggi
kaffihúsa: „Leita að íbúð. 1000
mörk greidd fyrir upplýsingar."
Þegar fréttist af fallegri íbúð á
skikkanlegu verði upphefst hörð
og óvægin barátta þar sem öllum
brögðum er beitt, töfrum, eða
peningum, viðbragðsflýti eða
dirfsku. fbúðaleit ereins og úrvals-
kenning Darwins í frantkvæmd.
Þeir sem minni eru fyrir sér eiga
þar varla neina ntöguleika.
Stjórnmálamenn
bera ábyrgðina
Að svona illa er komið húsnæðis-
málum í Vestur-Þýskalandi má að
miklu leyti kenna þeim sem taka
stjórnmálalegar ákvarðanir. Sam-
tök vestur-þýskra leigjenda segja
að ríkisstjórn kristilegra og frjáls-
lyndra demókrata hafi komið
íbúðabyggingum í metólestur með
„hrapailega vitlausum ákvörðun-
um“ og „vanrækslu sem ætti að
varða við lög“.
Óbeint staðfesta sérfræðingar
Öllum ráðum er beitt í húsnæðis-
leitinni. Þessi ungi maður í Vestur-
Berlín er gangandi húsnæðisaug-
Iýsing.
stjórnarflokkanna að aumleg
stjórnmál í Bonn verði að teljast
a.m.k. meðábyrg. Ef ekki verður
stefnubreyting í íbúðabygginga-
málum spáir frammámaður í flokki
kristilegra demókrata því að innan
skamms tíma verði að finna raun-
veruleg fátækrahverfi í þýskum
stórborgum.
Fleiri taka undir þessa gagnrýni
á stjórnmálamennina í Bonn. Þeir
byggi ákvarðanirsínará „barnaleg-
um ímyndunum og lítilli nákvæmri
skilgreiningu vandans”.
Eins og við er að búast lítur
húsnæðismálaráðherrann, Oscar
Byggingar á félagslegu húsnæði í
byrjun 8. áratugarins þóttu sýna
fram á að í óefni væri komið. Þar
fór saman hátt verð og óviðunandi
íbúðahverfi.
Schneider, öðrum augum á málið.
Hann sagði 1986 að húsnæðismark-
aðurinn væri í jafnvægi um allt
land. Leigjendur hefðu aldrei fyrr
getað valið úr svo miklu og marg-
víslegu framboði húsnæðis. Og
húsnæðisstefna hans hefði leitt til
enn annarra hlunninda fyrir leigj-
endur, leiga hefði aldrei hækkað
eins lítið frá því húsaleiguvísitala
var tekin upp.
Reyndar leit út fyrir um tínra að
þetta stæðist. Á árunum 1985 og
1986 stóðu að-mati sérfræðinga um
250.000 íbúðir auðar í öllu Sam-
bandslýðveldinu. Þá lækkaði leigu-
verð. En húseigendur báru sig illa
og leigjendasamtök og stjórnar-
andstæðingar virtust bara hlægileg-
ir þegar þeir kvörtuðu undan hús-
næðisstefnu stjórnvalda.
Þá gat Oscar Schrieider útmálað
næstum himneskt ástand þar sem
leigjendur áttu í hlut. „Á sama
tíma og leigjendur og kaupendur
geta valið úr sífellt fjölbreytilegra
úrvali verða leigusalar og seljendur
oft að lækka verðið," sagði hann.
Sú húsnæðisstefna sem tekin var
upp 1983 virtist bera fljótt ávöxt.
Mörgum þótti tími til kominn að
venda sínu kvæði í kross í húsnæð-
ismálum. Félagslegar íbúðarbygg-
ingar voru eins og leifar frá eftir-
stríðsárunum, steinrunnið tákn um
vitlausa notkun fjár á tímum áætl-
unarbúskapar.
Yfir fjórar milljónir félagslegra
íbúða höfðu verið byggðar eftir
stríðslok með aðstoð skattaíviln-
ana og ódýrra lána frá ríkjunum.
Fallegar og verðmætar íbúðir í
þægilegu umhverfi voru þar á
meðal. En allt frá því á áttunda
áratugnum hafa byggingaverktak-
ar af síauknum ákafa þjappað
saman óvinsamlegum fjöldafram-
leiddum borgum og fjölskyldu-
geymsiuturnum á jörðina, sem eru
hvort tveggja í senn óíbúðarhæf og
rándýr. Það lá í augunt uppi að það
var ótækt að halda áfram byggingu
félagslcgra íbúða við þessar að-
stæður.
Sóun á opinberu fé
varð félagslegum íbúð-
um að falli
En útreikningurinn var sér-
kennilegur. Til að geta leigt þessar
félagslegu íbúðir fyrir 6 eða 7 mörk
á fermetrann urðu opinberir aðilar
að leggja fram tvöfalda eða þre-
falda þá upphæð, og það þó að
íbúðahúsnæði í einkaeigu væri
hægt að fá leigt á aðeins þrem til
sex mörkum hærra verði.
Félagslegar íbúðabyggingar
urðu fórnarlömb opinberrar sóun-
ar. Á sama tíma og hvaða bygg-
ingameistari sem var gat farið fram
á að ríkið greiddi næstum hvaða
upphæð sem er upp í kostnað hans
voru framleiddar lélegar félagsleg-
ar íbúðir á lúxusverði.
Því fór líka fjarri, og kom æ
berlegar í ljós, að þetta ríflega
niðurgreidda húsnæði lenti í hönd-
um þeirra þurfandi. eins og þeim
var þó ætlað. Þeirn var úthlutað
næstum eins og í happdrætti. Stór
hluti íbúðanna var líka á endanum
nýttur af öðrum en til var ætlast.
Það var aðeins á því augnabliki
sem leigjandinn flutti inn sem hann
varð að sýna fram á að hann væri
tekjulágur. Hann hélt svo áfram að
búa í íbúðinni löngu eftir að hann
hafði komist í hærri og betur
launaða stöðu. Að vísu voru með
tímanum teknar upp í mörgum
borgum reglur sem áttu að afnema
ósanngjörn forréttindi leigjenda.
En þó að sektir ættu að jafna
ntuninn margborgaði sig fyrir betur
launaða borgara að búa í ódýrri
félagslegri íbúð en að leigja á
frjálsum markaði.
Enda búa í félagslegum íbúðum
borgarstjórar, yfirkennarar og hátt
launaðir deildarstjórar í iðnfyrir-
tækjum.
En óréttlátastur og oft vitlausast-
ur reyndist hinn gífurlegi munur á
leiguverði félagslegra íbúða eftir
því hvenær þær voru reistar og
hversu mikilla niðurgreiðslna þær
hafa notið. fbúar viðfelldinna húsa
sem byggð voru upp úr 1960 borg-
uðu 4,50 mörk á fermetra. Ung
hjón sem tíu árum síðar fluttust
inn í byggingar í geymsluturnastíl
eins og þá tíðkuðust urðu að láta
sér lynda að greiða 7 mörk á
fermetra.
Breytt um stefnu
og aukið á mismunun
Og þar með er ekki öll mismun-
un upptalin. Á sama tíma og leigan
í eldri húsunum hefur staðið í stað
hækkaði jafnt og þétt með skömmu
millibili leigan í nýrri og leiðinlegri
byggingunum. Því að milli þessara