Tíminn - 05.02.1991, Qupperneq 7

Þriðjudagur 5. febrúar 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Þórarinn Þórarinsson:
Leysist Fersaflóastríöið með
málamiðlun íÖjvggisraöinu?
Enn ríkir nokkur óvissa um ástæður þess að Eduard Shevardn-
adze, utanríkisráðherra Sovétríkjanna, sagði af sér. Nokkru eftir
afsögnina hafði sjónvarpið í Moskvu boðað fréttaþátt um það
efni, en tilkynnti síðar að hann hefði veríð dreginn til baka. Af yf-
irlýsingu þeirrí, sem Shevardnadze flutti í sovéska þinginu 20.
desember, má draga þá áiyktun, að sovéski herinn hafi verið
óánægður með stefnu hans í Persaflóadeilunni og það ieitt til
þess að hann sagði af sér. Hér fer á eftir fyrri hluti þeirrar yfir-
íýsingar, sem Shevardnadze flutti í þinginu 20. desemben
„Þetta er stysta og erfiðasta yfirlýs-
ing, sem ég hef flutt. Ég bað ekki
um orðið, en þar sem sumir þing-
fulltrúar kröfðust þess — og ég veit
hvers vegna þeir kröfðust þess að ég
tæki til máls — legg ég skrifaðan
texta af ræðu minni inn til ritara
þingsins....
Yfirlýsing þessi verður stutt og í
tveimur hlutum. í fyrsta lagi: í gær
ræddu nokkrir félagar málin —
gamlir félagar okkar, sem ræddu
um það að senda frá sér yfirlýsingu,
þar sem forsetanum og ráðamönn-
um landsins er bannað að senda
herlið til Persaflóa. Þetta var það
sem yfirlýsing þeirra fjallaði um.
Þetta er ekki fyrsta eða önnur yfir-
lýsingin þessa efnis, þetta hefur ver-
ið mikið til umræðu í blöðum og
sjónvarpi. Ég vil vera hreinskilinn
— yfirlýsingarnar í gær voru síð-
asta hálmstráið.
Hvað á sér stað við Persaflóa? Ég
hef rætt um það og útskýrt hvað
eftir annað, bæði innanlands og ut-
an, að stefna Sovétríkjanna í þessari
deilu er ábyrg og þaulhugsuð, í
fullu samræmi við siðmenntuð
samskipti milli ríkja. Tengsl okkar
við írak byggjast á vináttu. Þau hafa
þróast um árabil. Þessi tengsl hafa
haldist; en við höfum engan sið-
ferðilegan rétt til þess að sætta okk-
ur við árásarstefnu og að varnar-
laust smáríki sé innlimað. Þá yrð-
um við að hafna öllu sem við höfum
verið að gera undanfarin ár, öllu
sem þjóðin hefur fengið áorkað við
að festa í sessi reglur hins nýja pól-
itíska hugsunarháttar. Þetta var
fyrra atriðið.
í öðru lagi hef ég margsinnis út-
skýrt það að Míkhaíl Gorbatsjov
sagði í ræðu sinni íÆðsta ráðinu að
sovéska forystan hefur engar áætl-
anir um íhlutun við Persaflóa. Ég
veit ekki hvort einhver hópur hefur
einhverjar áætlanir. En því er hald-
ið fram, að utanríkisráðherra ætli
að fara með her til Persaflóa.
Ég hef sagt, að engar slíkar áætl-
anir eru á ferðinni. Þær eru ekki til.
Enginn ætlar að senda svo mikið
sem einn einasta hermann, eða
einn einasta fulltrúa sovéska hers-
ins þangað. Það hefur komið fram.
Enn var farið að ræða þetta. Aftur
sama vandamálið. Ég veit hvað á sér
stað á bak við tjöldin hér á þinginu.
Annað mál, sem ég vil ræða:
Er þetta tilviljun? Er yfirlýsing
tveggja fulltrúa þingsins þess efnis,
að þeim hafi tekist að koma innan-
ríkisráðherra frá og tími sé kominn
til að jafna um utanríkisráðherra
tilviljun? Þessi orð fóru um heim
allan og birtust á síðum blaða er-
lendis og hér.
Er þetta aðeins dirfska af hálfu
þessara drengja — ég segi drengja,
vegna þess að aldur minn leyfir mér
það, þar sem þeir eru komungir —
með ofurstastrípur á öxlum leyfa
þeir sér að koma með slíkar yfirlýs-
ingar í garð ráðherra, fulltrúa í rík-
isstjórninni.
Lesið blöðin. Ég nefni engin nöfn,
en menn ættu að hugleiða af alvöru
hver stendur á bak við þessa félaga.
Hvers vegna hrekur enginn orð
þeirra?“
Þegar hér var komið sögu lagði
Shevardnadze áherslu á þörfina á
að vemda persónulegan heiður
þeirra einstaklinga, sem eru í
stjórnmálum. Hann kvað núver-
andi ástand hafa skapast vegna
harðrar baráttu milli umbótasinna
og þeirra, sem hann nefndi aftur-
haldssinna. Baráttan hefði komið
fram á 28. flokksþinginu, þegar
framfarasinnar sigruðu með sæmd.
Þá tilfærði ráðherrann nokkur
fleiri dæmi um þá gildru, sem hann
kvað vera í mótun.
Það vantar ekki yfirlýsingar og köll
eins og „Niður með Gorbatsjovs-
klíkuna" og nafni Shevardnadzes
og fleiri er bætt við.
„Ég var satt að segja miður mín
vegna atburðanna fyrsta dag þings-
ins,“ sagði ráðherrann. „Örlög for-
setans og lýðræðisþróunar voru
ákveðin með því að ýta á hnapp. Er
þetta eðlilegt?"
Það var greinilegt að ráðherrann
var mjög særður og hann hrópaði:
„Lýðræðissinnar, félagar, þið hafið
tvístrast, umbótasinnar læðast um.
Einræði er í nánd — það veit ég.
Enginn veit hverju það einræði
mun líkjast, hvers kyns einræðis-
herra kemst til valda og hvaða kerfi
verður komið á.“
Þá sagði ráðherrann: „Ég segi af
mér. Það skal verða mitt persónu-
lega framlag, eða mótmæli mín ef
þið viljið hafa það svo, gegn ein-
ræði. Ég flyt Míkhaíl Gorbatsjov
innilegar þakkir. Ég er vinur hans
og er sama sinnis og hann. Ég hef
alltaf stutt og mun styðja pere-
strojku, endurnýjun og lýðræðis-
þróun. Við höfum áorkað miklu á
alþjóðavettvangi. Ég tel, að það sé
skylda mín að segja af mér sem
maður, sem borgari, sem kommún-
isti. Ég get ekki sætt mig við það,
sem er að gerast í landinu og þær
raunir sem bíða þjóðar okkar."
Að lokum sagði ráðherrann að
hann væri á þeirri skoðun að ein-
ræðið mundi ekki ná fram að
ganga, heldur mundi framtíðin
bera lýðræði og frelsi í skauti sér.
Ljóst virtist af orðum Shevardn-
adzes að átök hafa orðið milli hers-
ins og stjórnarinnar um stefnur í
Persaflóadeilunni og stefna hans í
þeim málum beðið lægri hlut. Þess
vegna hefur hann sagt af sér og lát-
ið í ljós þá hættu að herinn kunni
að taka völdin og víkja Gorbatsjov
frá.
Brottför Shevardnadzes bar í
fyrstu þann árangur, að þingið sam-
þykkti stuðning við stefnu hans og
fylgismaður hans var skipaður eftir-
maður hans.
En hvert er álit Sovétmanna nú á
Persaflóastríðinu öllu? Það kemur
fram í eftirfarandi viðtali sem sov-
éskur blaðamaður átti við Sergej
Akhromejev, marskálk og ráðunaut
forsetans í upphafi styrjaldarinnar.
„Spuming: Hvert er mat þitt á
hernaðarlegu og strategísku
ástandi á svæðinu eftir tveggja daga
átök?
Svan Fyrst vil ég taka það fram, að
ég hafði rangt fyrir mér þegar ég
sagði nokkrum dögum fyrir styrj-
öldina, að engin styrjöld myndi
brjótast út, og að báðir deiluaðilar
hefðu næga skynsemi til að sjá að
deilumál verða ekki leyst með
vopnavaldi. En styrjöldin hófst
þrátt fyrir það.
Hvernig styrjöldin hófst kom ekki
á óvart; heldur ekki afleiðingar
hennar fyrstu tvo dagana.
Það er vel vitað, að Bandaríkin og
bandalagsríki þeirra hafa yfirgnæf-
andi yfirburði í Iofti og á sjó. Þeir
notuðu sér þá yfirburði og gerðu
harðar árásir á flugvelli, loftvama-
kerfi, kjamorkumiðstöðvar og
stjórnstöðvar hersins. Þeir reyndu
einnig að eyðileggja eldflaugaforða
íraks. írak beið mikið tjón og sam-
bandið sem þjóðir hafa myndað
gegn írak hefúr haldið.
En það kemur í ljós, að enda þótt
írak hafi beðið afhroð, er það ekki
Líkur benda til, að and-
staða gegn stríðinu vaxi
eftir því sem lengra líð-
ur, án þess að staða
Husseins veikist að
ráði. Fimm ríki Araba í
Afríku hafa óskað eftir
fundi í Öryggisráðinu og
undir þá ósk hefur íran
tekið, og bent á þá
málamiðlun að samtím-
is og írakar fari frá Ku-
wait fari Bandaríkja-
menn frá Saudi-Arabíu.
lamað.
Byltingarráðið er starfandi og það
stjórnar landinu. Loftvarnakerfi fr-
aka er molað, en það heldur þó
áfram að virka og vinna tjón á árás-
arflugvélunum. Irakskar eldflaugar
hitta skotmörk sín í ísrael og Saudi-
Arabíu, og það sem mikilvægast er
fyrir írak, Iandherinn, þeirra öflug-
asta baráttuliðssveit, er enn óskert.
Að öllu samanlögðu má því segja að
ekkert hafi komið á óvart í upphafi
styrjaldarinnar. Og því miður, stríð-
ið er hafið með öllu sínu mannfalli
báðum megin, eins og við var að
búast.
Spuming: Snýst þetta stríð upp f
allsherjar átök á öllu svæðinu í Mið-
Austurlöndum, ef ísrael blandast í
það?
Svar: Ég held ekki að ísrael muni
blanda sér í stríðið, þótt gerðar séu
þar eldflaugaárásir. Ef Israel yrði
þátttakandi í stríðinu, myndi það
breiðast út um öll Mið- Austurlönd.
Hvorki Bandaríkin né ísrael myndu
sjá sér hag í því. Jafnvel tæknilega
séð er auðsætt að til þess að gera
loftárás á írak yrði fsrael að fara inn
í lofthelgi Jórdaníu eða Sýrlands.
Það myndi ísrael ekki gera, því það
gæti haft margslungnar afleiðingar
í för með sér. ísrael yrði jafnvel að
gera innrás í Jórdaníu eða Sýrland.
Með þessa og aðrar pólitískar stað-
reyndir í huga, held ég að við get-
um verið vissir um að ísrael muni
alls ekki blanda sér í styrjöldina.
En til að bandalagsríkin gegn írak
geti framkvæmt ætlunarverk sitt
þurfa þau yfirburði á landi. Það þýð-
ir að það verður að brjóta varnir ír-
aka á landi. Ég held ekki að her sem
hefur níu ára reynslu af hernaði
verði sigraður úr lofti. Ég held því
að þetta verði langvinnt stríð.
Sovésku hersveitimar við suður-
landamæri Sovétríkjanna hafa eflt
baráttumátt sinn og eftirlit í lofti.
Baráttumáttur þeirra verður að
vera nægur til að þær geti brugðist
við hernaðarátökum sem hefjast
kynnu við landamærin.
Þetta þýðir ekki að Sovétríkin ætli
að taka þátt í stríðinu. Ég held
meira að segja að andstaðan við
þátttöku í því hafi frekar eflst en hið
gagnstæða.
Spuming: Hvaða frumkvæði held-
ur þú að samfélag þjóðanna geti
haft um að binda endi á styrjöldina,
og stuðla að því að réttlætið sigri?
Svar: Það er auðvelt að hefja styrj-
öld en erfitt að ljúka henni. Örygg-
isráðið verður að finna einhverjar
ásættanlegar málamiðlanir til að
binda enda á átökin. En slíkar leiðir
krefjast tíma og undirbúnings.
Saddam Hussein er ekki yfirbug-
aður eða sigraður, hann hefur ekki
gefist upp eins og bandamennirnir
sem berjast gegn honum krefjast.
Það verður því að finna einhverjar
þær aðstæður sem einnig eru
ásættanlegar fyrir hann. Hverjar
þær aðstæður verða leiðir þróun at-
burðanna í ljós.“
Líkur benda til, að andstaða gegn
stríðinu vaxi eftir því sem lengra
líður, án þess að staða Husseins
veikist að ráði. Fimm ríki Araba í
Afríku hafa óskað eftir fundi í Ör-
yggisráðinu og undir þá ósk hefur
íran tekið, og bent á þá málamiðlun
að samtímis og írakar fari frá Ku-
wait fari Bandaríkjamenn frá
Saudi-Arabíu. Samkvæmt ummæl-
um rússneska hershöfðingjans
virðast Sovétmenn hallast að þeirri
lausn að deilan verði leyst með
málamiðlun í Öryggisráðinu. Þá
hafa stjórnir Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna nýlega lýst yfir því
að þær séu reiðubúnar til viðræðna
um Palestínumálið strax og írakar
væru farnir frá Kuwait.