Tíminn - 05.02.1991, Side 10

10 Tíminn
Þriðjudagur 5. febrúar 1991
Tímarit Sögufélagsins
Kvöld-, nætur- og helgidagavarsla apóteka I
Reykjavík 1. tll 7. febrúar er I Holtsapótekl og
Laugavegsapótekl. Þaó apótek sem fyrr er
nofnt annast eltt vörsluna frá kl. 22.00 aö kvöldi
tll kl. 9.00 að morgnl vlrka daga en kl. 22.00 á
sunnudögum. Upplýsingar um læknls- og lyfja-
þjónustu eru gefnar I sima18888.
Saga
Tímarit Sögufélags XXVII 1990
Ritstjóran Gísli Agúst Ragnarsson, Sig-
urður Ragnarsson
Aðalgeir Kristjánsson og Gísli Ág-
úst Gunnlaugsson birta hér ræki-
lega samantekt um félags- og hag-
þróun á íslandi á fyrri hluta 19. ald-
ar. Með því eru þeir að leita ástæðna
þess að á þeim tíma fjölgaði þjóðinni
um nálega 30%. Var það af batnandi
árferði eða framför atvinnuvega?
Kemur margt fram sem athuga ber
áður en áiyktanir eru gerðar.
Helstu breytingar í atvinnumálum
á þessu tímabili tengjast þilskipun-
um enda þótt skútuöldin hæfist
víða þá fyrst er öldin var hálfnuð. Þó
skal muna að þá eru þeir að baki
Bjarni Sívertsen, Ólafur Thorlacius
á Bíldudal, Friðrik Svendsen og
Guðmundur Scheving.
í sambandi við jarðaverð er m.a.
sagt að jarðir hafi verið misjafnlega
metnar. „í Vesturamti voru jarðir í
Dalasýslu hæst metnar til jafnaðar
yfir 24 hundruð, en lægst metnar
voru þær í Snæfellsnessýslu á að-
eins 15 hundruð." Hér er spurning-
in sú hvort jörðin var lægra metin
eða hvort jarðir voru misjafnlega
stórar. Var 15 hundraða jörð á Snæ-
fellsnesi sambærileg eign og 24
hundruða jörð í Dalasýslu.
Vert er að hafa í huga að á fyrri
hluta aldarinnar hófst vakning í
sambandi við vöruvöndun, enda
þótt áhrif hennar yrðu einkum mun
síðar. Það er eitt af því sem betur
þarf að athuga í sögu okkar hvenær
vöruvöndun fari að hafa áhrif svo að
um munaði.
Lýður Björnsson segir fróðlega
sögu af því er Pétur Halldórsson
borgarstjóri var að leita lánsfjár er-
lendis fyrir Hitaveitu Reykjavíkur.
Þar kemur fram að ríkið leitaði líka
fjár á sömu miðum. Það gerðu
raunar fleiri. ísfirðingar voru um
svipað leyti að herja út lán fyrir
virkjun hjá sér. Þessi lán voru flest
eða öll háð því að ríkið ábyrgðist.
Kaupstaðir þeir sem vegna ríkis-
ábyrgðar urðu á undan öðrum með
hitaveitu og rafmagn mættu gjarn-
an vita og muna hverrar hjálpar
þeir nutu.
Haukur Sigurðsson ritar um upp-
haf íshúsa á Islandi. Ræðir hann þar
um hin raunverulegu íshús áður en
vélfrystingin kom til sögu.
Svo vill til að í greinasafninu: Þeir
settu svip á öldina, eru greinargóð-
ar ritgerðir um brautryðjendur
þessarar frystingar, þar sem Berg-
steinn Jónsson segir frá Jóhannesi
Nordal og Vilhjálmur Hjálmarsson
frá ísaki Jónssyni.
Hér er maklega minnst á beitu-
kassana sem hver útilegubátur átti
á sinni tíð til að halda beitunni freð-
inni.
Haukur ræðir um tregðu fiski-
manna að viðurkenna ný veiðarfæri
og ... þá hræðslu manna við áhrif
þeirra. í sambandi við fiskveiðisam-
þykktir segir hann: „Menn virðast
hafa eignað fiskinum mannlega eig-
inleika. Hugmyndirnar voru mótað-
ar af þeirri hugsun hvað maður eða
skepna með hugsun manns hefði
gert við slíkar ástæður."
Menn trúðu því að netalagnir og
lóðir utarlega í fjörðum eða flóum
trufluðu fiskigöngur lengra inn. Á
hákarlaveiðum lágu menn fyrir akk-
eri, hvort sem var á opnum bátum
eða skútum. Þar var ekki hirt nema
lifrin og skrokkurinn dauður látinn
sökkva. Menn töldu reynsluna
sanna að aflinn glæddist við slíkan
niðurburð. Hákarlinn safnaðist
þangað sem skrokkarnir lágu. Sama
orð, niðurburður, var notað um
þann úrgang sem skútur á þorsk-
veiðum fleygðu í sjóinn þar sem
bolurinn var flattur og saltaður á
vaktaskipum en haus og hrygg og
slógi hent.
Við ísafjarðardjúp voru í gildi sam-
þykktir sem lögðu bann við því að
menn yfirgæfu lóðir í sjó utan til í
Djúpinu og urðu mörg klögumál út
af því. Hins vegar hófst ekki tími ís-
húsanna fyrr en menn höfðu lært
að nota síld til beitu og geymslu-
vandinn var almennt áhyggjuefni.
Sveinbjörn Rafnsson skrifar um
forn hrossareiðlög og heimildir
þeirra. Hann kallar grein sína „Drög
til greiningar réttarheimildar Grá-
gásar".
Þar er nú skemmst frá að segja að
mér skilst að Sveinbjörn telji Grá-
gás þýðingu lærðra manna á út-
lendum lögbókum. Telur hann sig
geta sannað að þar sé að finna þýð-
ingu á lögum sunnan af Langbarða-
landi sem trúlega hafi aldrei skipt
íslendinga neinu þó að bæði þar og
hér hafi það átt sér stað að menn
gripu hross annarra í heimildarleysi
og ástæða kynni að hafa þótt til að
lög næðu yfir slíkt. Með því átti
tvennt að vinnast; eignarrétturinn
verndaður og komið þaki á bætur
eða refsingu þess er hestinn hafði
gripið.
Nú er auðvitað ekki víst að fræði-
menn telji almennt fullsannað að
engu sé að treysta í Grágás sem
heimild um forn lög á íslandi.
Árni Daníel Júlíusson skrifar um
áhrif fólksfjöldaþróunar á atvinnu-
hætti gamla samfélagsins. Þar segir
Esther Baserup „telur að fólksfjölg-
un sé vaki framfara í landbúnaði.
Vaxandi fólksfjöldi leiði til þess að
nýta verði betur hverja flatarein-
ingu lands. Þetta gengur þvert á þau
viðhorf sem algeng hafa verið að
tækniframfarir séu forsendur fólks-
fjölgunar."
Það er naumast um að ræða fyrr en
seint á 19. öld að íslendingar hefðu
tök á að nýta betur en áður hverja
flatareiningu lands. Býlafjölgunin
upp úr miðri öldinni byggðist eink-
um á landnámi á heiðum en þaðan
var oft hörfað þegar versnaði í ári. Á
þessari öld tókst svo að nýta hverja
flatareiningu betur og margfalda
uppskeru og eftirtekju.
Fólksfjölgun er vaki framfara því
að frumþörf er að fæða sig. Baráttan
við sultinn varð íslensku fólki
hvatning til garðyrkju. Neyðin
kennir naktri konu að spinna. Hér
eru ekki andstæð öfl að togast á,
heldur er eins og víðar um að ræða
skrúfugang. Fólksfjölgun kallar á
framfarir og framfarir valda því að
unnt er að brauðfæða fleira fólk.
Nokkrar síður fara undir rökræður
í framhaldi frá fyrri árum. Þar er
t.d. Björn S. Stefánsson að ræða um
áhrif trúarboðskapar á atvinnu-
hætti í framhaldi þess að okkur var
sagt að lúterskur rétttrúnaður hefði
gert... menn afhuga því að efnast og
að stórbændur hefðu amast við
framförum í sjávarútvegi.
Ritfregnir taka ærið rúm í þessari
Sögu eins og oftar. Þar er vikið að
mörgu sem gaman væri að ræða þó
að sleppa verði hér. Samt vil ég
svara Lofti Guttormssyni þar sem
hann kallar ankannalegt orðalag
hjá Þórunni frænku minni: „Heyja
þarf fyrir kýrnar". Ekki mótmæli ég
því að í ungdæmi hans eystra hafi
verið heyjað handa kúnum. Vestra
vildum við eiga hey fyrir skepnur
okkar, samanber hið fornkveðna:
lrMikið er um þá maðurinn býr,
margt hefur hann að hugsa.
Þarf hann hey fyrirþrettán kýr,
þrjátíu lömb og uxa.“
Hér er svo staðar numið.
H.Kr.

LESENDUR SKRIFA ' s ^ r' % &;" >' % '
Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins til Þjóðarsáttar
Víða verður þess vart að sjálfstæð-
ismenn eru orðnir langþreyttir af
setu sinni í stjórnarandstöðu og
dreymi um betri tíð sér til handa. í
inngangi leiðara Garða í des. sl.
mátti m.a. sjá að forystumaður
íhaldsins á Reykjanesi f komandi
kosningum getur vart beðið eftir
kjördegi og sakar ríkisstjórnarflokk-
ana að ástæðulausu um að þeir vilji
seinka kjördegi um hálfan mánuð.
Slíkt væri eflaust stjórnarskrárbrot,
en hins vegar eru engar líkur á að
stjórnarandstaðan sé með áform í þá
veru.
Leiðarahöfundi Garða var mikið í
mun að velta ríkisstjórninni upp úr
stjórnlagabrotum. Reyndar var það
yfirborðið eitt, markmiðið var að
reyna að bera í bætifláka fyrir frum-
hlaup þingflokks sjálfstæðismanna
varðandi afgreiðslu bráðabirgðalag-
anna gagnvart opinberum starfs-
mönnum og réttlæta gerðir sínar í
þeim efnum. Engan skyldi undra
slíkt.
Sjálfstæðismenn geta sofið rólegir
yfir því að þeir verða leiddir til kosn-
inga, innan ramma laga og réttar og
þeir munu þurfa að hlíta dómi þjóð-
arinnar, þegar kosið verður um
„stjórnarskrárbrot" ríkisstjórnar-
innar, þ.e. varðstöðu hennar um
Þjóðarsáttina margnefndu.
í raun hafa sjálfstæðismenn þegar
hlýtt á niðurstöður kviðdómsins í
því máli, þótt dómur yfir þeim sé
ekki endanlega fallinn. í allri
stjórnmálasögu íslands hefur ekki
nokkur pólitískur flokkur goldið
jafn mikið afhroð á fáeinum
klukkustundum og Sjálfstæðis-
flokkurinn, þegar þjóðinni var gert
kunnugt um að allur þingflokkur
sjálfstæðismanna hefði samþykkt
að greiða atkvæði gegn bráða-
birgðalögunum og setja þar með
allt athafnalíf þjóðarinnar á annan
endann.
Varla hafði hin stóra frétt birst í
fjölmiðlum fyrr en helstu ráðamenn
atvinnulífsins tjáðu hneykslun sína
og undrun yfir samþykktinni. Það
gerðu þeir með opinberum yfirlýs-
ingum, skeytum og símtölum og
síðast en ekki síst, formlegum fund-
um með þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins. Markmiðið þeirra var að
Það má ekki undir höfuð leggjast
að þér séu ekki færðar þakkir fyrir
framtakssemi þína og skilning á
brýnum menningarmálum ís-
lensku þjóðarinnar, sem hefur lýst
sér í mörgum myndum. Nú síðast
með útgáfu reglugerðar þinnar
sem gerir mér og öðrum á öllum
aldri kleift að fylgjast með þeim
stríðsrekstri o.fl. sem nú er hafinn í
írak í beinni útsendingu frá gervi-
hnöttum, jafnt á nóttu sem degi,
ásamt fleiru.
Það er ómetanlegt fyrir fólk á öllum
aldri að geta nú, án óþarfa tafa og
hindrunarlaust, horft á það sem
fram fer á vígvöllunum jafnóðum og
það gerist, jafnt manndráp og hvers
konar eyðileggingu og eyðingarmátt
þeirra tækja sem notuð eru í nútíma
stríðsrekstri. Þessa getum við nú
notið á nær öllum tímum sólar-
koma vitinu fyrir stærsta stjórn-
málaflokk landsins.
Nú varð uppi fótur og fit meðal
þingmanna flokksins og enginn vildi
Lilju kveðið hafa. Þá kom og fljót-
lega í ljós að nokkrir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins sóru og sárt við
lögðu að þeir hefðu verið víðs fjarri
þegar samþykktin var gerð og aðrir
fullyrtu að samþykktin hefði í raun
aldrei verið nein samþykkt og fjarri
því að þeir hefðu lyft hönd við af-
greiðslu hennar.
Þetta er í stuttu máli sorgarsaga
íhaldsins um afstöðu þeirra til efna-
hringsins. Þetta er full ástæða til að
þakka þér.
Það sér hver maður að ekkert vit var
í því að láta okkur fullorðna og börn
okkar á öllum aldri bíða eftir mynd-
textum slíkra atburða yfir á það
hrognamál sem fáeinar hræður eru
að myndast við að babla sín á milli,
sjálfum sér til vandræða. Slík töf gat
ekki leitt til annars en að áhorfendur
misstu af einhverjum þeirra atburða
sem voru að gerast og áhugaverðast-
ir voru í þessum hrikaleik. Þá er ekki
síst að meta það hve gott er að geta
notið þessarar afþreyingar að nætur-
lagi ef menn verða andvaka sem oft
hendir menn.
Það væri mikil þröngsýni og hreint
afturhald ef einhverjir verða til þess
að vanþakka þér þessi snöggu við-
brögð þín til að koma í veg fyrir að
menningarvitarnir á Stöð 2 hefðu
hags- og atvinnumála þjóðarinnar.
Auðvitað sjá þeir nú eftir útgáfu
hennar og vilja allt til vinna að sag-
an gleymist og upplag hennar fari á
haugana. Svo er nú ekki.
Stjórnmálaflokkar verða að bera
ábyrgð á verkum sínum og gerðum
og í þessu máli kom það skýrt fram
að Sjálfstæðisflokkurinn var tilbú-
inn að fórna friði á vinnumarkaðn-
um og jafnvægi í efnahagsmálum
þjóðarinnar fyrir tilraun til að koma
núverandi ríkisstjórn frá völdum.
Tilgangurinn skyldi helga meðalið.
Alvarlegast í þessu máli öllu er að
Sjálfstæðisflokkurinn skuli ekki
meta velferð þjóðarinnar meira en
raun ber vitni, en jafnframt er gott
að fá svo vei úr því skorið í eitt skipti
fyrir öll hver afstaða Sjálfstæðis-
flokksins sé til Þjóðarsáttarinnar.
Davíð
verið látnir líða fyrir sjálfsagða fram-
takssemi sína á þessu menningar-
sviði. Að vísu hefði ég kosið að þú
hefðir átt frumkvæði að þessu á und-
an Stöð 2. En það er ekki sanngjamt
að liggja þér þungt á hálsi þó svo
tækist til, svo frumkvæðir sem þeir
menn eru í útbreiðslu nútímamenn-
ingar sem þar starfa.
Fréttir hafa borist af því að þú hafir
verið valinn til að hafa forystu fyrir
þínum flokki í Reykjavík í næstu
kosningum og þá væntanlega í
menningarmálum þjóðarinnar
framvegis. Ég lít á það sem viður-
kenningu og traustsyfirlýsingu þér
til handa fyrir snör handtök þín í
þessu menningarmáli. Og sjálfsagt
væntir þjóðin öll frekari aðgerða
þinna í sama anda og hér gerðist.
Bæ, 21. janúar 1991
Guðmundur P. Valgeirsson
Svavar Gestsson menntamálaráðherra, Reykjavík
Neyöarvakt Tannlæknafélags Islands
er starfrækt um helgar og á stórhátiöum. Slm-
svari 681041.
Hafnarflörður Hafnarfjaröar apótek og Noröur-
bæjar apótek eru opin á virkum dögum frá kl.
9.00-18.30 og til skiptis annan hvern laugar-
dag kl. 10.00-13.00 og sunnudag kl. 10.00-
12.00. Upplýsingar I simsvara nr. 51600.
Akureyri: Akureyrar apótek og Stjömu apótek
eru opin virka daga á opnunartlma búöa. Apó-
tekin skiptast á slna vikuna hvort aö sinna
kvöld-, nætur- og helgidagavörslu. A kvöldin er
opið I þvl apóteki sem sér um þessa vörslu, til
kl. 19.00. Á helgidögum er opiö frá kl. 11.00-
12.00 og 20.00-21.00. Á öðrum tlmum er lyfja-
fræöingur á bakvakt. Upplýsingar eru gefnar I
slma 22445.
Apótek Keflavíkur Opiö virka daga frá k. 9.00-
19.00. Laugardaga, helgidaga og almenna frl-
daga kl. 10.00-12.00.
Apótek Vestmannaeyja: Opiö virka daga frá kl.
8.00-18.00. Lokaö I hádeginu milli kl. 12.30-
14.00.
Selfóss: Selfoss apótek er opið til kl. 18.30. Op-
lö er á laugardögum og sunnudögum kl. 10.00-
12.00.
Akranes: Apótek bæjarins er opiö virka daga til
kl. 18.30. Opiö er á laugardögum kl. 10.00-
13.00 og sunnudögum kl. 13.00-14.00.
Garöabær Apótekiö er opiö rúmhelga daga kl.
9.00-18.30, en laugardaga kl. 11.00-14.00.
Læknavakt fyrir Reykjavik, Settjamames og
Kópavog er I Heilsuvemdarstöð Reykjavlkur alla
virka daga frá kl. 17.00 til 08.00 og á laugandög-
um og helgidögum allan sólarhringinn.
Á SeHjamamesl er læknavakt á kvöldin kl.
20.00-21.00oglaugard. kl. 10.00-11.00. Lokaöá
sunnudögum.
Vitjanabeiönir, slmaráöleggingar og timapantarv
ir I slma 21230. Borgarspttaiinn vaktfrá kl. 08-17
alla virka daga fýrir fólk sem ekki-
hefur heimilislækni eða nær ekki til hans (simi
696600) en slysa- og sjúkravakt (Slysadeild)
sinnir slösuöum og skyndiveikum allan sólar-
hringinn (simi 81200). Nánari upplýsingar um
lyfjabúðir og læknaþjónustu erugefnar I slmsvara
18888.
Ónæmisaðgerðir fyrir fullorðna gegn mænusótt
fara fram á Heilsuvemdarstöö Reykjavikur á
þriöjudögum kl. 16.00-17.00. Fólk hafi með sér
ónæmlssklrteini.
Sdtjamamos: Opiö er hjá Tannlæknastofunni
Eiðistorgi 15 virka daga kl. 08.00-17.00 og 20.00-
21.00, laugardaga kl. 10.00-11.00. Slmi 612070.
Garöabæn Heilsugæslustöðin Garöaflöt 16-18
er opin 8.00-17.00, slmi 656066. Læknavakt er I
síma 51100.
Hafnarfjöröun Heilsugæsla Hafnarfjarðar,
Strandgötu 8-10 er opin virka daga kl. 8.00-
17.00, slmi 53722. Læknavakt slmi 51100.
Kópavogun Heilsugæslan er opin 8.00-18.00
virka daga. Sími 40400.
Keflavík: Neyöarþjónusta er allan sólarhringinn á
Heilsugæslustöö Suöumesja. Slmi: 14000.
Sálræn vandamál: Sálfræðistöðin: Ráögjöf I sál-
fræöilegum efnum. Slmi 687075.
Landspftalinn: Alladaga kl. 15til 16og kl. 19til
kl. 20.00. Kvennadelldin: kl. 19.30-20.00.
Sængurkvennadelld: Alla daga vikunnar kl. 15-
16. Heimsóknartlmi fyrir feður kl. 19.30-20.30.
Bamaspítali Hringslns: Kl. 13-19 alla daga.
Öldrunarfækningadeild Landspitalans Hátúni
10B: Kl. 14-20 og eftir samkomulagl. - Landa-
kotssprtali: Alla virka kl. 15 til kl. 16 og kl. 18.30
til 19.00. Bamadeild 16-17. Heimsóknartlmi
annarra en foreldra kl. 16-17 daglega. - Borg-
arspítalinn I Fossvogi: Mánudaga til föstudaga
kl. 18.30 til 19.30 og eftir samkomulagi. Álaug-
ardögum og sunnudögum kl. 15-18.
Hafnaibúöln Alla daga kl. 14 til kl. 17. - Hvíta-
bandiö, hjúkrunardeild: Heimsóknartlmi frjáls
alla daga. Grensásdelld: Mánudaga ti föstu-
daga kl. 16-19.30. - Laugardaga og sunnu-
daga kl. 14- 19.30. - Hellsuvemdarstööin: Kl.
14 til kl. 19. - Fæöingarheimili Reykjavlkur: Alla
daga kl. 15.30 til kl. 16.30. - Kleppsspítall: Alla
daga kl. 15.30 tilkl. 16ogkl. 18.30 til kl. 19.30.
- Flókadeild: Alla daga kl. 15.30 til kl. 17. Kópa-
vogshæliö: Eftir umtali og kl. 15 til kl. 17 á
helgidögum. - Vífilsstaóaspítali: Heimsóknar-
tlmi daglega kl. 15-16 og kl. 19.30-20. - St
Jósepsspítall Hafnarfíröi: Alla daga kl. 15-16
og 19-19.30.
Sunnuhlfð hjúkrunarheimíli i Kópavogi: Heim-
sóknartími kl. 14-20 og eftir samkomulagi.
Sjúkrahús Keflavfkuriæknishéraös og heilsu-
gæslustöðvar: Vaktþjónusta allan sólarhring-
inn. Slmi 14000. Keflavfk-sjúkrahúsiö: Heim-
sóknartími virka daga kl. 18.30-19.30. Um
helgar og á hátíðum: Kl. 15.00-16.00 og 19.00-
19.30. Akureyrv sjúkrahúslö: Heimsóknartlmi
alla daga kl. 15.30-16.00 og 19.00-20.00. Á
barnadeild og hjúkrunardeild aldraöra Sel 1:
Kl. 14.00-19.00. Slysavarösstofusimi frá kl.
22.00- 8.00, sími 22209. SJúkrahús Akraness:
Heimsóknartími Sjúkrahúss Akraness er alla
daga kl. 15.30- 16.00 og kl. 19.00-19.30.
Reykjavfk: Seltjamames: Lögreglan slmi
611166, slökkviliö og sjúkrabifreiö simi 11100.
Kópavogur Lögreglan slmi 41200, slökkviliö
og sjúkrabifreiö slml 11100.
Hafnarijöröun Lögreglan sími 51166, slökkviliö
og sjúkrabifreið slmi 51100.
Keflavfk: Lögreglan simi 15500, slökkvilið og
sjúkrabill simi 12222, sjúkrahús 14000, 11401
og 11138.
Vestmanneyjar Lögregian, simi 11666,
slökkviliö sími 12222 og sjúkrahúsiö slmi
11955.
Akureyri: Lögreglan simar 23222, 23223 og
23224, slökkvilið og sjúkrabifreið simi 22222.
Isafjörður: Lögreglan sími 4222, slökkviliö slmi
3300, brunasími og sjúkrabifreiö sími 3333.