Tíminn - 11.12.1991, Síða 7

Miðvikudagur 11. desember 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Dr. Hannes Jónsson, fyrrverandi sendiherra:
Landhelgi fórnað fyrir lítilræði?
Muna menn enn þijú þorska-
stríð okkar gegn ofurefli for-
ysturíkja EB? Fyrst kom lönd-
unarbann Breta 1952-1956
vegna útfærslunnar úr þrem í
fjórar mflur. Næst fyrsta
þorskastríðið 1958 vegna 12
mflnanna, annað 1972 vegna
50 mflnanna og loks þriðja
stríðið 1975 vegna 200 mfln-
anna, sem tryggði okkur gild-
andi 758.000 ferkflómetra
efnahagslögsögu umhverfís
landið.
Deiluefinið var alltaf um það grundvall-
aratriði, hvort við ættum einir auðlind-
ina í sjónum umhverfis landið eða
hvort svæðið væri opið haf, „almenn-
ingur", sem aðrir hefðu fullan rétt til að
nýta.
Þróun hafréttarins var okkur hagstæð.
Nú höfum við 200 mflna efnahagslög-
sögu að eigin lögum og þjóðarétti sem
allir virða og viðurkenna.
Gamla hafréttarsjónarmið nýlendu-
ríkja Evrópu um rétt þeirra til að nýta
auðlindir sjávar annarra ríkja upp að
þrem mflum og opnum flóum á sér nú
enga formælendur. Stefnunni hefúr
verið breytt og hún aðlöguð nútímavið-
horfum. Gömlu rányrkjuviðhorfin eru
þó enn til. Þau endurspeglast nú í þeirri
stefhu EB að á móti aðgangi að markaði
með sjávarafurðir skuli koma aðgangur
að auðlind.
í samræmi við þessa stefnu setti EB
samningamönnum sínum í EES- við-
ræðunum það umboð 18. júní 1990 að
ekki mætti fallast á tollalækkanir vegna
sjávarafla nema á móti kæmi aðgangur
að fiskveiðilögsögu EFTA-ríkjanna, þ.á
m. ísiands. Framkvæmd þessarar
stefnu hefúr verið skjalfest í sjávaraf-
urðaviðauka EES-samninganna. Hvað
okkur varðar eigum við að opna okkar
efnahagslögsögu fyrir skipum EB til að
veiða árlega 3000 tonn af karfa, en EB-
ríkin eru fræg fyrir að falsa alla afla-
kvóta og stunda rányrkju á öllum mið-
um sem þau hafa aðgang að.
Óvönduð
upplýsingamiðlun
Á herðum utanríkisráðherra hvflir sú
skylda að fræða þjóðina um eftii og
innihald EES-samninganna og hvemig
þeir snerti hagsmuni íslands. Þessari
upplýsingaskyldu hefúr hann gegnt
þannig að í stað hlutlægrar fræðslu,
sem stuðlar að sannsýni, hefur hann
stundað einhliða áróður, stungið veiga-
miklum samningsatriðum undir stól,
reynt að skapa jákvæða stemmningu
fyrir EES á fölskum forsendum, eða
eins og segir í yfirlýsingu Samtaka at-
vinnurekenda í sjávarútvegi 27.11.:
„Forsendur samkomulagsins eiga sér
ekki stoð í raunveruleikanum."
Hinn óvandaði málflutningur utanrík-
isráðherra varð til þess að SAS féll frá
stuðningi sínum við EES og formaður
samtakanna sagði í viðtali við Tímann
30. f.m.: „Því miður hefur það gerst í
tvígang að Jón Baldvin hefur komið
hingað til lands frá Lúxemborg, sigri
hrósandi, og sagst hafa alla hluti í hendi
sér og þetta er í annað skiptið sem
reyndin er önnur en sú sem okkur var
tjáð.“
Frumupplýsingar
fráEB
Eftir að ljóst varð hversu hæpið var að
treysta upplýsingum utanríkisráðherra
um EES, hafði ég samband við skrif-
stofu utanríkiskommisara EB í Brússel
og fékk þann 19.11. fax frá skrifstofu
Frans Andriessen um meginatriði sjáv-
arafurðaviðauka EES-samninganna.
Þar kemur ótvírætt fram að samið var í
samræmi við stefnu EB um aðgang að
auðlind fyrir markað.
í samningaviðaukanum eru nokkrir
undirkaflar, þ.á m. „Aðgangur að mark-
aði“ og „Aðgangur að auðlind". Sá fyrri
tiltekur ákvæði um tollalækkanir af
sjávarafurðum, hinn síðari segir m.a. að
EB megi árlega veiða 3000 tonn af karfa
(langhali ekki nefndur) f efnahagslög-
sögu íslands, en íslendingar fái að veiða
30.000 tonn af loðnu úr kvóta EB við
Grænland.
Fyrir þessa pappírsloðnu er okkur ætl-
að að fóma sigrunum í þorskastríðun-
um. Markmið EB er og hefur verið að
komast inn í 758.000 ferkflómetra fisk-
veiðilögsögu okkar. Með þessum samn-
ingum telja þeir sig þokast að markinu.
Fyrst fingurinn, svo öll höndin.
Hafnaraðstaða
EB-flota á íslandi
Þrátt fyrir mikinn málflutning utanrík-
isráðherra fyrir ágæti EES- samning-
anna, hefur hann vandlega gætt þess að
fræða landsmenn ekki um það atriði
samninganna að EFTA-ríkin skuldbinda
sig til að breyta eigin landslögum þann-
ig að flotar EB fái samkeppnisjafnrétti
að höfnum og hafnaraðstöðu til athafna.
Gera menn sér grein fyrir hvað í þessu
felst?
Samkvæmt þessu ákvæði virðist svo
sem fiskiskip EB geti ekki aðeins veitt í
íslenskri lögsögu, heldur líka siglt til ís-
lenskra hafna, landað þar í gáma og sent
beint á erlendan markað.
Þá segir ennfremur í textanum að sjáv-
arafúrðaviðaukann skuli endurskoða
annað hvert ár, fyrst fyrir árslok 1993.
Þessu fógnuðu Spánverjar. Þeir vita að
undanþáguákvæði gilda aðeins til
bráðabirgða samkvæmt EB-rétti. Við sí-
endurtekna endurskoðun annað hvert
ár telja þeir sig og EB geta fært sig upp á
skaftið í samskiptum risans við smárík-
ið, fengið stærri og stærri kvóta fyrir
veiði nytjafiska við ísland uns fiskveiði-
stefna EB komi að fullu f gildi í 758.000
ferkflómetra efnahagslögsögu íslands
sem EB-ríkin hafa svo mikla ágimd á.
En hver eru
grundvallaratriði sjáv-
arútvegsstefnu EB?
í sem stystu máli þau að fiskimiðin og
fiskistofnamir utan þröngra marka séu
sameign aðildarríkjanna og sókn í þá
lúti sameiginlegri stjóm EB. Þeir ágim-
ast hina gríðarstóru efnahagslögsögu
íslands og vilja ná henni inn í sameign-
ina og undir hina sameiginlegu stjóm
sjávarútvegsdeildar EB. Fyrst fingurinn,
að komast inn í efnahagslögsöguna til
þess að veiða árlega 3000 tonn af karfa,
síðan smátt og smátt við síendurteknar
endurskoðanir sjávarútvegsviðaukans
alla höndina. Hvar verður þá að fmna
efnahagslega ábatann af EES- samn-
ingnum? Og fyrir hvað emm við þá að
taka á okkur ókosti fjórfrelsisins og tak-
mörkun á fullveldi og dómsvaldi?
Á að fóma þessu öllu fyrir lítilræði
tollalækkana af sjávarafurðum á EB-
markaði?
ToIIalækkanir hefðum við getað fengið
án slíkra fóma í tvihliða samningum,
samanber nýgerðan fríverslunarsamn-
ing Færeyinga og EB, sem tekur gildi
um næstu áramót og er talinn veita
meiri tollfríðindi fyrir sjávarafurðir
Færeyinga en við fáum með EES-samn-
ingunum.
Er ekki kominn tími til að þing og þjóð
átti sig á því að með EES-samningun-
um mundum við fóma miklum verð-
mætum fyrir lítílræði?
TÓNLIST
Töfraflautan enn
Ekki linnir ævintýrum í íslensku óper-
unni. Og nú hefur það gerst, í fyrsta
sinn í sögunni, að öll aðalhlutverk í
Töfraflautunni eru í höndum íslenskra
söngvara, því Sigrún Hjálmtýsdóttír
hefur tekið við hlutverki Næturdrottn-
ingarinnar með glæsibrag og ekki ann-
að að sjá en hún hafi aldrei annað gert
en að syngja flúrsöng.
Það er til marks um sívaxandi breidd
og mannval f söngvaliði vom, að jafnan
kemur maður í manns stað, og er vert
að minnast á tvær breytíngar í hlutverk-
um sem orðið hafæ
Katrín Sigurðardóttir tók við hlutverki
Papagenu þegar Sigrún Hjálmtýsdóttir
gerðist Næturdrottning; Katrín söng
þetta hlutverk á sýningunni fyrir 9 ár-
um af miklum ágætum og þokka, og
sömuleiðis nú, raunar ekkert síður en
Sigrún áður.
Elísabet Eiríksdóttir hefúr tekið við
hiutverki 1. þemu Næturdrottningar-
innar af Signýju Sæmundsdóttur. Elísa-
bet er, og hefúr lengi verið, meðal okkar
albestu sópransöngkvenna, og fellur
fullkomlega inn í hið ágæta tríó, sem er
einn af fjölmörgum jafn- bestheppnuðu
þáttum sýningarinnar.
Annars var sýningin sl. sunnudag (8.
des.) sú skemmtilegasta, fjömgasta og
besta sem ég hef ennþá séð, sem bendir
til þess að Töfraflautan — sem þó þóttí
góð á frumsýningunni 30. september—
sé alltaf að verða betri og betri. Hljóm-
sveitarstjómin, og þár með stjóm sýn-
ingarinnar, var sem oftast áður í ömgg-
um höndum Robins Stapleton. Viðar
Gunnarsson söng aftur Sarastro, en
hann er annars við störf í útlöndum;
kórinn og aðrir söngvarar vom sem fyrr
ágætír, og raunar ennþá betri en verið
hefur. Þetta á ekki síst við um Þorgeir
Andrésson, Tamínó, sem virðist taka
stórstí'gum framfömm jafnvel frá einni
sýningu tíl næstu í söng sínum — le'k-
urinn er samt stírður sem fyrr, þótt
hinu sé ekki að leyna að hlutverkið býð-
ur ekki upp á veruleg tilþrif á þeim vett-
vangi. Sýningin flýgur áfram, í sífelld-
um breytileik sínum og litauðgi; sviðið
og .æidrúmsloftið" breytast í einu vet-
fangi frá birtu í skugga, frá hátíðleik í
gáska — allt undir voldugum töfra-
sprota Mozarts, sem með tónlistinni í
Törfaflautunni snertír flesta strengi
mannlegra tílfinninga. Ég segi, að
Töfraflautan sé afbragð allra ópera.
Hinn hreini tónn
„Guð í alheimsgeimi, Guð í sjálfum
þér,“ segir sálmaskáldið. Undanfarin
misseri hafa staðið ritdeilur í Skími um
kristíndóminn þar sem því hefúr verið
haldið fram, að annað hvort trúi maður
öllum pakkanum bókstaflega — þar á
meðal meyjarfæðingunni og upprisunni
— eða maður hljótí að sleppa honum
eins og hann leggur sig. Og í sama rití
segir heimspekingur nokkur þá skoðun
sína, að kristín trú sé .aðeins della og
nánast ekki umræðuverð", sé það ekki
söguleg staðreynd að Kristur hafi tekið
á sig syndir okkar með píslardauða sín-
um og síðan risið upp úr gröfinni. Hér
falla hin langskólagengnu ungmenni f
þá gryfju að rugla saman trú og guð-
fræði, sem hafa álíka mikið — eða Iítið
— hvort með annað að gera og tónlist
og tónlistargagnrýni, sem eru tvær
sjálfstæðar listgreinar. Enda segir Oscar
Wilde um þetta efni: „Religions die
when they are proved to be true.“
Guð í alheimsgeimi er semsagt óskilj-
anlegur og ómælanlegur, svo sem lýst
var í kveri Helga Hálfdánarsonar, og
sennilega ekki tíl. En vilji maður hitta
Guð í sjálfúm sér, er sá grænstur að
hlýöa á Mótettukór Hallgrímskirkju
syngja. Mótettukórinn hélt aðventutón-
leika sunnudaginn 8. des. þar sem flutt
voru ýmis trúarleg smáverk frá 15. og
16. öld. Meðal höfunda, sem allir þekkja,
voru Tbllis, Palestrina og Sweelinck, en
hinir voru þeir fleiri sem ekki eru ofar-
lega í minni annarra en kirkjutónlistar-
manna. En tónlist þeirra var fögur þrátt
fyrir það. Mótettukórinn hefúr þann sið,
eða hefur haft undanfarið, að ganga inn
kirkjugólfið í upphafi tónleikasyngjandi
latneska andstefið Kom þú, vor Imma-
núel, og syngja það aftur við útgönguna.
Þetta stef er í útsetningu Róberts A.
Ottóssonar, sem mikil lóð lagði á vogar-
skálar íslenskrar kirkjutónlistar, og
raunar eitt hið fallegasta í þessu saftii.
En þama er margt annað fallegL Text-
amir eru flestir á latínu, enda frá tímum
pápísku, en skilmerkilegar þýðingar
fylgdu fyrir þá sem skilja vildu textann.
Þar að auki lásu Málfríður Finnboga-
dóttir og sr. Sigurður Pálsson kafla úr
ritningunni og öðrum ritum tíl að
tengja og skýra suma textana.
Tónleikamir tóku um klukkustund, og
kirkjan var nær þéttsetin. Þótt þeir
væm ekki langir, lagði stjómandinn,
Hörður Áskelsson, auga sjónvarpskyn-
slóðarinnar til nokkra fjölbreytni líka
með því að breyta iðulega um uppröðun
kórsins, sem allt gekk fyrir sig hratt og
fumlaust
Hljómburður hússins nýtur sín afar vel
í tónlist sem þessari — ljær henni upp-
hafið líf — enda bar þama að heyra
margan hreinan tón og guðdómlega
hljóma kven- og karlradda, líkt og „and-
lega gimsteina" greypta í umgjörð
kirkjubyggingarinnar. Það eru sjálfsagt
augnablik sem þessi sem „nýaldarliðið"
er að sækjast eftir með öllum ráðum,
þeirra á meðal „skynsemingu" sem er
ennþá verri og vitlausari en „skynsem-
ing“ kirkjunnar. En kristnin lifir sem-
sagt í list hinna trúuðu: af ávöxtunum
skuluð þér þekkja þá — einnig hina
réttlátu.
Á ártíð Mozarts
Það er kunnara en frá þurfi að segja, að
Mozart lést 5. desember 1791 úr dular-
fullum sjúkdómi. Samtímamönnum
hans, og raunar honum sjálfum, datt í
hug að hann hefði dáið af eitri, en nú-
tíma fræðimenn telja nær fullvíst að
nýmasjúkdómur hafi orðið honum að
aidurtila — og jafnvel að hann hafi
smitast á frímúrarasamkomu 18. nóv-
ember, þegar hann frumflutti Litla frí-
múrarakantötu KV 623, síðasta verkið
sem hann lauk við sjálfúr. Því honum
auðnaðist ekki að Ijúka við Sálumess-
una KV 624, það gerði nemandi hans
Sussmayr eftir hans forskrift Frá
mörgu þessu er skýrt í tónleikaskrá Sin-
fóníuhljómsveitarinnar, sem flutti Sálu-
messuna og Júpítersinfóníuna á tón-
leikum sínum 5. desember — en hins
vegar ekki frá því hvaða kafla Mozart
lauk við og hvar Sussmayr tók við. Sem
þó er ekki síður áhugavert en hin sí-
endurtekna saga um gráklædda mann-
inn og Walsegg greifa.
C-dúr sinfónían nr. 41, Júpíter, er sfð-
asta sinfónían sem Mozart samdi, og ein
þriggja sem hann samdi á sex vikum
sumarið 1788. Sú næsta á undan, nr. 40
í g-moll, hefur harmþrunginn undirtón,
en í Júpíter- sinfónfunni er gleði og
heiðríkja, og mikill músíkalskur lær-
dómur og snilld falin undir yfirborðinu.
En einhvem veginn lukkaðist flutning-
urinn ekki alls kostar — það er marg-
tugginn sannleikur, en óhagganlegur
fyrir því, að Mozart er hreint ekki á allra
færi, og einn þeirra sem ekki hittir í
mark með Mozart er vor annars ágætí
stjómandi Petri Sakari. Hljómsveitín
getur vel gert þetta fullkomlega — til
þess hefúr hún og sýndi þama alla
tæknilega burði — en það var eins og
sálina vantaði. Auk þess var alveg ljóst
að síðasti þátturinn var spilaður of
hratt, og raddimar ekki nógu vel af-
markaðar, þannig að hinn margslungni
tónvefur fór í grauL
Sálumessuna sungu einsöngvaramir
Sólrún Bragadóttir (sópran), Elsa
Waage (alt), Guðbjöm Guðbjömsson
(tenór) og Viðar Gunnarsson (bassi) —
öll við nám og störf erlendis — og hinn
frægi og ágæti kór Langholtskirkju sem
Jón Stefánsson stjómar. Þama var flest
tæknilega fullkomið nema kannski
tvennt Hljómsveitín var fullsterk á köfl-
um, og umhverfið — Háskólabíó — er
hreint ekki tíl þess fallið að koma manni
í upphafiö sálarástand. Þar var tíl dæm-
is ólíku saman að jafha þegar Söngsveit-
in Fflharmónía flutti Sálumessuna í
Kristskirkju árið 1989, ásamt lítilli
hljómsveiL Hins vegar var hljómsveitín
sem slík, kórinn, og ekki síst einsöngv-
aramir saman og hver í sfnu lagi og
saman hreint ágætír — sennilega betri
en algengt er, því háu raddimar (Sólrún
og Guðbjöm) eru ekki mjög sterkar, en
hinar lágu (Elsa og Viðar) fremur vold-
ugar, sem skapaði óvenjulega gott sam-
ræmi raddanna; algengt er að sterkar
sópranraddir kveði allt og alla í kútínn.
Þá ber að geta sérlega glæsilegrar bás-
únu-sóló Sigurðar Þorbergssonar f
Túba mirum: Hátt mun lúður Ijóssins
gjalla, lifendur og dauða kalla / íyrir
dóminn Drottins alla, — því Matthías
Jochumsson þýddi hinn kaþólska
messutexta.
Mér fannst semsagt að „eitthvað vant-
aði" á þessum tónleikum, án þess þó að
geta bent á hvað það var. Þess vegna
gæti það allt eins verið mín megin og
ekki við Sakari eða Háskólabfó að sak-
asL
Sig. SL