Tíminn - 20.03.1992, Blaðsíða 7

Föstudagur 20. mars 1992
Tíminn 7
Minnkandi mark-
aðshiutdeiid
85 86 87 88 89 90 91
I Einingasala
á iaunaöan
starfsmann
Minnkandi
framieiðni
Miiljaröar
dollara
Minnkandi
hagnaður
Atro»: Fortune
85 86 87 88 89 9i
i6 87 88 89 90 91
Gamlir dýröardagar. Á sjötta áratugnum var hlutur GM á bandaríska bllamarkaðnum yfir 50% með t.d. slíkum glæsikerrum sem Chevy
Lowrider.
Bandarískur harmleikur:
General Motors stór-
tapaði á síðasta ári
Hann hefur misst vinnuna hjá GM og fljótlega fylgja 74.000 starfsfé-
lagar hans í kjölfarið.
Sú var tíðin að General Motors
var tákn þróttmikils iðnaðar í
Bandaríkjunum, en eftir að það
hefur tapað fyrirtækja mest í
heimi. er það orðið sorglegt
tákn um sjúkdóm.
„Þegar þú hefur lesið þessa
grein til enda hafa General
Motors tapað 300.000 dollur-
um til viðbótar." Þetta er
yfirskrift greinar eftir Philip
Robinson og Andrew Lorenz
sem birtist í The Sunday
Times nýlega, að vísu stytt
George Bush heyrði fréttimar fyrst frá
fyrstu hendi. Snemma morguns eins í
síðustu viku febrúar tók Bob Stempel,
stjómarformaður General Motors,
upp símann á skrifstofu sinni í Detro-
it og hringdi í Hvíta húsið.
Mennimir tveir höfðu síðast átt við-
ræður í hraklallaferð Bush til Japan
fyrr á þessu ári, þegar þeir sameinuð-
ust í að mótmæla óheiðarlegri sam-
keppni af hálfu japanskra bílaffam-
leiðenda. í símtalinu í febrúarlok voru
samræðumar stuttar og komið beint
að efninu. Stempel sagði Bush að GM
væri í þann veginn að gefa út yfirlýs-
ingu um að fyrirtækið hefði tapað
fjórum og hálfum milljarði dollara
1991, sem er mesta tap í sögu stórfyr-
irtækja. Stempel er 58 ára og hefur
gegnt starfi stjómarformanns í 18
mánuði, tók við af Roger Smith.
GM er ekki hvaða fyrirtæki sem er
Það eru ekki margir stjómarfor-
menn sem láta forsetann vita fyrir-
fram um niðurstöðu ársreikninga fyr-
irtækja sinna. En GM er ekki hvaða
fyrirtæki sem er, það er stærsta fyrir-
tæki heims og lengi hefur verið litið á
það sem tákn um þróttmikinn banda-
rískan iðnað.
Á sjötta áratugnum bjó forseti GM,
„Véla-Charlie“, til orðtakið „Það sem
er gott fyrir General Motors er gott
fyrir Ameríku". Nú verður GM fyrir
skaða og barátta Bush fyrir endurkjöri
verður fyrir skaða um leið. Demókrat-
ar vom fljótir til að henda á lofti tölur
Stempels og sögðu þær enn eina
sönnunina um sjúkt efriahagslíf
Bandarikjanna.
Kauphallarsérfræðingar á Wall
Street, sem hafa fylgst með hrapi GM
í tap síðan 1989, höfðu búist við
slæmum fregnum. Samt urðu jafrivel
þeir fyrir áfalli við að komast að þeirri
ótrúlegu staðreynd að GM hafði tapað
nærri 10 milljörðum dollara 1991 á
fólks- og vörubílaframleiðslu sinni í
Norður- Ameríku — aðallífæð fyrir-
tækisins — sem samsvarar meira en
einum og hálfum milljarði ísl. kr. á
mínútu.
Þessi skelfilega niðurstaða — 3.000
dollara tap á á hveijum hinna 3,5
milljóna fólks- og vörubíla sem GM
framleiddi í Bandaríkjunum á liðnu
ári — var að hluta til bætt upp með
ágóða af bílastarfsemi í Evrópu og
öðrum deildum GM, fyrst og fremst
fjármáladeildinni og hugbúnaðarfyr-
irtækinu Electronic Data Systems í
Texas.
429.000 starfsmönnum í Norður-
Ameríku færöar fréttimar
Eftir að Stempel hafði lokið samtal-
inu við forsetann fór hann í beina út-
sendingu í sjónvarpi fyrir starfsmenn
GM og færði hinum 429.000 starfs-
mönnum í verksmiðjum og skrifstof-
um GM í Norður-Ameríku þessar
slæmu fféttir.
Þeir höfðu verið viðbúnir hinu versta
síðan í desember sl„ þegar Stempel
tilkynnti að fyrir dyrum stæði heljar-
mikil hagræðing sem hefði í fór með
sér að 74.000 störf — því sem næst
fimmtungur bandaríska vinnuaflsins
—yrðu lögð niður á næstu fjórum ár-
um. Stempel sagði að hagræðingin
markaði byltingu í þeim aðferðum
sem GM ætlaði að beita framvegis í
viðskiptum. „Við höfum gert okkur
grein fyrir því að við þurfum að hafa
minna umleikis til að fá hagnað,“
sagði hann. Framvegis yrði GM rekið
á „magrari og viðbragðssneggri hátt“
entilþessa.
Þetta hljómaði eins og ósvikin trú-
skipti á dánarbeði, en margir sérffæð-
ingar eru enn ekki sannfærðir um að
GM sé full alvara. Öll saga fyrirtækis-
ins á síðustu 20 árum hefur borið
vitni um getu einangraðrar yfirstjóm-
ar, sem hefur komið sér vel fyrir, til að
blekkja sjálfa sig um að hún væri að
gera raunverulegar breytingar, þegar
boðin ffá bílasölum og kauphöllum í
Wall Street voru þess efnis að GM væri
ennþá sama gamaldags og klunnalega
skrímslið.
„Stjóm GM hefur talað ámm saman
um að fyrirtækið þurfi að breytast til
að takast á við ókyrrari og harðari
samkeppni á markaði," segir Maryann
Keller, sérffæðingur hjá verðbréfafyr-
irtækinu Furman Selz og höfundur
„Rude Awakening“, bókar um GM.
„Samt hefur hún í reynd fylgt stefnu
síðustu 20 árin sem merkir að þar
þyrfti ekkert að breytasL“
Stefnuleysiö leiddi til stórslyssins á
síöasta ársreikningi
Afleiðing þessa stefríuleysis hefur
verið stöðugt sig þar til ljóst varð stór-
slys síðasta ársreiknings. Hlutdeild
hinna ff ægu fimm bílategunda GM —
Cadillac, Oldsmobile, Pontiac, Buick
og Chevrolet — á heimamarkaði féll
úr 46% 1979 í 35% á liðnu ári. Afköst-
in hjá GM liggja langt að baki þeim
sem Japanir hafa náð, en þau em líka,
og það kemur meira á óvart, allt að því
40% lakari en hjá Ford, sem löngum
hefur verið aðalkeppinauturinn.
Það molast utan úr efnahagsreikn-
ingi GM. Lánshæfríi fyrirtækisins hef-
ur hmnið niður úr öllu valdi og jafrí-
vel er efast um að það eigi ffamtíð fyr-
ir sér og er svo komið í fyrsta sinn í 83
ára sögu fyrirtækisins. Næstum hvaða
annað fyrirtæki sem er væri þegar
hrunið undan fargi mistakanna.
Þaö var á áttunda áratugnum sem
GM varð fyrst vart við kalda vinda
samkeppni og hærra bensínverðs. í
fyrstu leiddi fyrirtækið einfaldlega hjá
sér ógnunina, virtist neita að trúa að
Bandaríkjamenn hlypust ffá bensín-
gleypunum sínum frá Detroit
Þegar Roger Smith, forveri Stem-
pels, tók við stjóminni 1981 var öllum
orðin Ijós velgengni litlu bílanna ffá
Evrópu og Japan, jafrível bílakóngun-
um í Detroit Smith tók þá ákvörðun
að GM skyldi takast að bera sigurorð
af öðmm bflaframleiðendum með því
að taka í sína þjónustu nýjustu tækni
og skellti sér út í 90 milljarða dollara
eyðsluæði sem hafði þann tilgang að
færa GM inn á 21. öldina. Að mati
þeirra sem gagnrýna GM hvað mest
fór mest af því fé í súginn.
Vitlausar ákvarðanir á 9. áratugnum
afdrifaríkar
Um 40 milljörðum dollara var varið
til sjálfvirkni eingöngu og sú upphæð
sem alls fór í verksmiðjur og tæki var
77 milljarðar dollarar — sem hefði
meira en nægt til að kaupa eitthvert
japanskt risabflafyrirtæki, hefði GM
tekið þann kostinn. Tligum saman
vom verksmiðjur búnar bestu tækni
sem faanleg var gegn peninga-
greiðslu. Því miður var haldið áfram
að reka þær á gamla, afkastalitla mát-
ann.
Jafrível eftir þessa risavöxnu fjárfest-
ingaráætlun á níunda áratugnum er
GM miklu afkastaminna en keppi-
nautamir. Það tekur GM 39 vinnu-
stundir að framleiða bfl, Ford 22 og
Toyota, afkastamestu og stærstu bfla-
framleiðendur Japans, milli 16 og 18.
Óhagstæð samskipti við verkalýðsfé-
lög halda líka áfram að valda vanda. Á
því sviði gerði Smith illt verra. Hann
gerði samning við verkalýðsfélag
starfsmanna í bflaiðnaði sem lagði
frekari steina í götu þess að bæta af-
köstin. Samningurinn, sem var und-
irritaður 1990, skyldar GM til að ráða
einn nýjan starfsmann fyrir hverja tvo
sem em reknir, og til að greiða starfs-
mönnum full laun þegar þeim er sagt
upp tímabundið.
Afleiðingin varð augljós þegar sam-
dráttartími rann upp og eftirspum
minnkaði á markaðnum. GM lokaði
fjölmörgum verksmiðjum vegna þess
að birgðir söfnuðust upp, en komust
að raun um að þeir urðu að greiða
tugum þúsunda starfsmanna 95% af
launum þeirra fyrir að vera bara
heima hjá sér.
Hái fastakostnaðurinn reyndist bera
í sér banvænan sjúkdóm
Það var hár fastakostnaður af þessu
tagi sem reyndist banameinið. GM
hélt tiltölulega markaðshlutdeild
sinni 1991, á sama stigi og 1990 eða
35%. Þegar eftirspumin stórminnk-
aði fengu öll bflaframleiðslufyrirtæk-
in að finna fyrir því, en GM varð all-
sendis ófært um að standa við fasta-
kostnaðarskuldbindingar sínar. Af-
leiðingin var 10 milljarða dollara tap á
bflaframleiðslunni í Bandaríkjunum.
í stað þess að skera niður kostnað
hellti Smith sér út í rándýra áætlun
um að auka á fjölbreytileika fyrirtæk-
isins. Hann greiddi tvo og hálfan
milljarð dollara fyrir Electronic Data
Systems og 5,3 milljarða dollara fyrir
flugvéla- og eldflaugafyrirtækið Hug-
hes. Kenningin var sú að hátækni-
geimþekking Hughes myndi gefa GM
yfirburði yfir keppinautana.
En sérfræðingar álíta að þó að Hug-
hes hafi skilað hagnaði hafi fyrirtækið
skilað lágmarkságóða upp í hið geysi-
háa kaupverð og lítið lagt af mörkum
varðandi tæknihliðina. Maiyann Kell-
er segir: „Ég veit ekki hvað þeir ætl-
uðu sér að gera með Hughes — búa
til bfla sem fljúga býst ég við. Út frá
fjárhagslegu sjónarmiði em kaupin á
Hughes stórslys."
Loks horfst í augu við vandann
Loks hefur Stempel horfst í augu við
afkastavandann. „Við verðum að
fækka vinnustundunum sem það tek-
ur að framleiða bfl, fá meira út úr
verksmiðjutækjunum, losa okkur við
fituna og bæta samhæfinguna milli
hönnuða, verkfræðinga og fram-
leiðslusérfræðinga," segir hann í
blaðaviðtali við Fortune.
Seint og um síðir er GM farið að
skera niður útgjöld. Skv. endurbóta-
áætluninni frá í desember þar sem
skera á niður kostnað um 1,8 milljarð
dollara, á að vera búið að loka 21 verk-
smiðju 1995, og draga þannig úr
framleiðslugetu GM um 30%. Stem-
pel hefur loks viðurkennt það sem öll-
um utan Detroit hefur verið ljóst í
a.m.k. áratug, þ.e. að GM snýr aldrei
aftur til dýrðardaganna á sjötta ára-
tugnum þegar markaðshlutdeild fyr-
irtækisins var yfir 50%.
Þetta má líta á sem nokkurs konar
ffamfór, en hún kann að vera ófull-
nægjandi. Að áliti margra sem fylgst
hafa náið með GM mun megrunar-
áætlunin ekki stöðva langvarandi
hnignun GM. Sérstaklega bíða sér-
fræðingar eftir því að breytingar verði
gerðar á yfirstjóm fyrirtækisins því að
án þeirra álíta þeir að umbætumar
verði andvana fæddar.